SHELLEY READ
Θα γίνω ποτάμι
μτφρ. Ιλάειρα Διονυσοπούλου
εκδ. Μεταίχμιο, 2023
σελ. 401
Αισθάνεται τη στιγμή που θα γίνει μητέρα. Αυτή την κρυφή, μικρή κουκκίδα του χρόνου, της αγάπης, της ένωσης, του πόθου, που βάζει μέσα της τη φύτρα του γιου της, τη νιώθει. Κι ας είναι αμάθητη στον έρωτα, μια παιδούλα δεκαεφτά χρονώ, μια κοπέλα της επαρχίας, της σκληρής αμερικανικής επαρχίας της δεκαετίας του ’40.
Η Τόρι, η ορφανή από μάνα, που υπηρετεί πατέρα, αδελφό και θείο, που υποκαθιστά την παρουσία της μάνας της σε όλες τις υποχρεώσεις στο σπίτι και στη φάρμα, γίνεται αναπάντεχα Βικτόρια. Από κορίτσι γίνεται γυναίκα, αποκτά «θέλω» και πυγμή, αδιαφορεί για τους όρους, τις νόρμες, τους καθωσπρεπισμούς της κλειστής κοινωνίας, αδιαφορεί για τα βλέμματα και την κρίση των άλλων, ακόμη κι αν αυτοί οι άλλοι είναι η οικογένειά της. Ερωτεύεται. Αφήνεται στο αίσθημα της χαράς, της απόλαυσης, της ζωντάνιας που γεννά η ματιά του άλλου, του αγαπημένου άλλου. Αρχίζει να ζει βάζοντας τα αισθήματά της σε προτεραιότητα, αρχίζει να έχει γνώμη και βούληση, αρχίζει να αμφισβητεί και να εναντιώνεται, αρχίζει να πονά. Eνας Ινδιάνος. Αυτός είναι ο αγαπημένος της. Εξ ορισμού απορριπτέος εξαιτίας της γενιάς του, του χρώματος του δέρματός του, των ματιών του, των ίσιων μαύρων μαλλιών του.
Η Βικτόρια θα πληρώσει πολύ ακριβά αυτή την αγάπη και θα αναγκαστεί να πάρει αποφάσεις. Oλες τους θα σημαίνουν για κείνη απώλεια. Της οικογένειας, του αγαπημένου της, του γιου της, της φάρμας της. Από την οικογένειά της θα απομακρυνθεί γιατί δεν θα αντέξει να φανερώσει την εγκυμοσύνη της. Το βλέμμα του αυστηρού πατέρα της, του βίαιου, μέθυσου, ρατσιστή αδελφού της, του σκληρού μέσα στην ανημπόρια θείου της θα της δείχνει μονάχα την πόρτα για να φύγει. Και θα φύγει. Μόνη, με μια θηριώδη δύναμη που τη γεννά η ανάγκη της επιβίωσης, η ανάγκη του μωρού που έρχεται, η ανάγκη να τιμήσει με κάθε τρόπο τον πατέρα αυτού του παιδιού που δεν είναι μαζί της. Που δεν το διάλεξε, μα δεν μπορεί να είναι μαζί της, ποτέ, ποτέ πια.
Τα σχέδια της πολιτείας για τη δημιουργία μιας τεχνητής λίμνης θα την οδηγήσουν, καθώς θα μείνει μόνη πια, να πάρει τη γενναία και προνοητική απόφαση της φυγής. Μα όχι της άτακτης, ανεύθυνης, ανοργάνωτης φυγής με την αποζημίωση στο μπαούλο. Θα πάρει μαζί της εκείνον που μόνος αυτός έχει πια σημασία και δίνει νόημα στη ζωή της. Θα ξεριζώσει και θα μεταφυτέψει στη νέα πατρίδα της τον περίφημο οικογενειακό οπωρώνα ροδάκινων που έβγαζε τα ασύγκριτα ροδάκινα Νας. Και μαζί με τις ροδακινιές της, που με δυσκολία και φροντίδα, με αναμονή και ελπίδα θα ριζώσουν και λίγα χρόνια μετά θα δώσουν τους μυρωδάτους καρπούς, θα ριζώσει κι εκείνη. Κρατώντας τα μυστικά της, φτιάχνοντας φιλίες, οργανώνοντας τη ζωή της ξανά με αποφασιστικότητα και σθένος, η Βικτόρια θα αντέξει όσα έζησε και θα γυρέψει να ξαναβρεί όσα πολύτιμα έχασε.
Η Ριντ βάζει τη νέα, άβουλη υποταγμένη γυναίκα να αποκτά συνείδηση της θέσης της, να αντιστέκεται και να αντιδρά, να βούλεται και να δρα.
Βία και φόβος, υποταγή και τυφλή επανάληψη όσων της παρέδωσε η θρήσκα μητέρα της, πνιγμένος θυμός, αποστροφή και θυσία. Μέχρι να ερωτευτεί. Μετά, πυγμή και αποφάσεις, αντοχή και πείσμα μα και εξαθλίωση, αναγνώριση των ορίων της, ψυχικών και σωματικών. Η Βικτόρια ωριμάζει, οι δυσκολίες, οι απώλειες, οι στερήσεις, ο πόνος, παρών και αφόρητος, θα την κάνουν μια σκεπτόμενη γυναίκα, που πορεύεται δοκιμάζοντας αν αντέχουν οι αρχές που παρέλαβε, αν μπορούν να την οδηγούν και να τη στηρίζουν, να τη δεσμεύουν, να την ορίζουν.
Η Ριντ φτιάχνει μια ιστορία απελευθέρωσης, που έχει αφετηρία της τον έρωτα, χωρίς καμία δόση μελό. Βάζει τη νέα, άβουλη, υποταγμένη γυναίκα να αποκτά συνείδηση της θέσης της, να αντιστέκεται και να αντιδρά, να βούλεται και να δρα. Μαζί δίνει και την εικόνα της Αμερικής εκείνα τα χρόνια που η διχόνοια, η διαίρεση, το στίγμα της φυλής, η γνώμη των άλλων, η κοινωνική απαξίωση, όριζαν τις ζωές, κάποτε τις κατέστρεφαν κιόλας. Είναι αναπόφευκτη η αναγωγή στις μέρες μας. Διαβάζοντας αναρωτιέσαι ξανά και ξανά αν έχουν αλλάξει όλα αυτά ή αν είναι εδώ μπροστά στα μάτια μας με άλλη μορφή.