Θα έλεγα να ξεκινήσουμε στέλνοντας τα προσωπικά μας –και όχι τα εθνικά μας– συγχαρητήρια στον Γιώργο Λάνθιμο και θα εξηγήσω παρακάτω γιατί. Οχι, βασικά, για την επιτυχία του στα Οσκαρ (η οποία είναι σίγουρα σημαντική και ευρύτερα αναγνωρίσιμη, και η οποία δευτερογενώς διευκολύνει μάλλον τα επόμενα βήματα του δημιουργού), αλλά για ολόκληρη την πορεία του μέχρι στιγμής και για το «Poor Things», ταινία που δικαιολογημένα ενθουσιάζει οποιονδήποτε συνάνθρωπο των τεχνών και όχι μόνο του σινεμά, ακριβώς για την τόσο προσωπική γραφή του.
Νομίζω όμως ότι η τέχνη, στην Ελλάδα της επίσημης πολιτείας, είναι θνησιγενής. Η άλλη όψη αυτού του όρου είναι ότι πάσχει από αυτό που λέγεται προοπτική και συνέχεια. Στο θεσμικό επίπεδο, η έννοια της «συνέχειας της τέχνης», του προοπτικού σχεδιασμού –δηλαδή μια αντίληψη ουσίας– είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Επένδυση σε θεσμούς που στηρίζουν προοπτικά και σε βάθος χρόνου την τέχνη (σε όλες τις μορφές της), ως μια διαδικασία συνέχειας που υπόσχεται μέλλον, είναι θεαματικά ελλιπής ή απουσιάζει.
Θέλω όμως να σταθώ στο γιατί κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχει συνέχεια.
Διότι η τέχνη, κακά τα ψέματα, δεν θεωρείται επιχείρημα για την ελληνική πολιτεία (παρά τις τόσες εξαίρετες «αναρχικές» επιτεύξεις επιμέρους καλλιτεχνών ή ομάδων). Πέραν, δε, κάποιων ισχνών χρονικών περιόδων, που η χώρα οδεύει προς εκλογές και που τότε συχνά και προς ανερυθρίαστη άγρα ψήφων από πολιτιστικά ή καλλιτεχνικά ακροατήρια πολιτικοί μπορεί να χρησιμοποιούν ένα βερμπαλιστικό λεξιλόγιο για τη «σημασία της τέχνης και του πολιτισμού για τη χώρα», έτερον ουδέν.
Στην ουσία οι πολιτικοί –άρα εν πολλοίς η πολιτεία– δεν πιστεύουν στη σημασία της τέχνης ως εθνικής επένδυσης, γι’ αυτό και δεν την υποστηρίζουν. Συχνά, δε, οι πράξεις του κράτους αποκαλύπτουν ότι τη θεωρούν πολυτέλεια, γι’ αυτό και την αποστρέφονται. Μικρόνους σκέψη. Η τέχνη είναι η θεσμοθετημένη παιδικότητα μιας κοινωνίας. Χωρίς αυτήν, η κοινωνία είναι λειψή και ανισορροπεί επικίνδυνα.
Ο δεύτερος λόγος είναι τα πυροτεχνήματα…
Οποτε έχουμε κάποια σημαντικά επιτεύγματα στον χώρο της τέχνης ή του πολιτισμού ως πολιτεία, κατά κάποιον τρόπο και κατά κανόνα προκύπτουν όπως φαίνεται από τη σφοδρότητα της αγωνίας να αποδείξουμε σε τρίτους (που μας αμφισβητούν συνήθως για τη σοβαρότητα των προθέσεων και των σχεδιασμών μας ως έθνους) κάτι όπως «είδατε που δεν μας πιστεύατε; Μπορούμε!». Τα πάντα όμως δείχνουν να εξαντλούνται εκεί που σβήνουν τα αστεράκια ή ο ήχος του πυροτεχνήματος.
Ολα αυτά όμως δεν έχουν καμία σχέση με την ουσία του εγχειρήματος, με την ουσία της δράσης. Γι’ αυτό και δεν υπάρχει καμία φροντίδα ή αγωνία συνέχειας.
Στην ουσία οι πολιτικοί δεν πιστεύουν στη σημασία της Τέχνης ως εθνικής επένδυσης, γι’ αυτό και δεν την υποστηρίζουν.
Αυτό, δε, παρατηρείται σε όλο το οικοσύστημα της εθνικής πολιτικής επικράτειας και ζωής. Οδυνηρό παράδειγμα αυτό των Ολυμπιακών Ακινήτων! Ρημάζουν από τη θεαματική απουσία μακρόπνοου σχεδιασμού, προοπτικής, συνέχειας… Κάτι που θα έπρεπε να είναι ένα αυτοσυνειδησιακό φάντασμα πάνω από το κεφάλι μας, και εμείς μόνο να λέμε: «Προσέξτε να μη μας ξανασυμβεί!». Αλλά, δυστυχώς, επαναλαμβάνεται συνέχεια…
Ας μιλήσω για ένα άλλο, πολύ απτό παράδειγμα, αυτό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας στην Ελευσίνα. Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα, που κατάφερε να είναι ένα εντυπωσιακό μέχρι στιγμής επίτευγμα και για τους έξω και για τους μέσα, έφτασε στην καταστροφή, ακούμπησε τον Αδη και κατάφερε να βγει ζωντανή και να επιτύχει κάτι σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα. Αφενός μεν διότι οι πολιτικοί συσπειρώθηκαν υπέρ του εγχειρήματος μπροστά στον κίνδυνο να εκτεθούμε ανεπανόρθωτα στην Ευρώπη, αφετέρου δε χάρη στο πάθος –μένος σχεδόν– της ομάδας της πέτυχε ένα μικρό θαύμα σε όλους τους τομείς και έναν προοπτικό σχεδιασμό σπάνιο για την ελληνική επικράτεια και τα πυροτεχνήματα. Ακόμη και αυτή λοιπόν η χειροπιαστή προοπτική αυτή τη στιγμή βρίσκεται μπροστά στην πρόσκληση της κατάργησης.
Και στις τέχνες (αλλά και στις επιστήμες, που και εκεί διαπρέπουν εάν αξίζουν μόλις εγκαταλείπουν τη χώρα) οι Ελληνες συναντούν κοινωνικά συστήματα που προφυλάσσουν τη συνέχεια κράτους και θεσμών, επιτρέποντας τη γονιμοποίηση των ζωτικών δυνάμεων σε μήκος χρόνου και προοπτικής, με κριτήριο την ουσία και το μακρόπνοο κοινωνικό όφελος.
*Ο κ. Μιχαήλ Μαρμαρινός είναι σκηνοθέτης, γενικός καλλιτεχνικός διευθυντής της «2023 Ελευσίς Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης».
