Μαύρο μελάνι που έχει γίνει σχεδόν καφέ με τον χρόνο σε καλλιγραφική γραφή με πένα. Χαρτί φτιαγμένο σε κάποιον ευρωπαϊκό χαρτόμυλο με ξεκάθαρο το υδατόσημο προέλευσής του: ένας μικρός λέοντας, ενδεχομένως βενετσιάνικος. Ή μήπως βρετανικός;
«Πάντως η Επτάνησος δεν διέθετε χαρτόμυλους εκείνη την περίοδο (σ.σ. περίπου στις αρχές του 19ου αιώνα), συνεπώς το χαρτί είχε εισαχθεί στη Ζάκυνθο από το εξωτερικό», σχολιάζει η διευθύντρια του Βυζαντινού και Χριστιανικού Μουσείου (ΒΧΜ) Αικατερίνη Δελλαπόρτα συζητώντας με την Ιωάννα Στεφανή και την Αρτέμιδα Καμπουράκη, τις δύο συντηρήτριες του εργαστηρίου χαρτιού του μουσείου.
Κουβεντιάζοντας έχουν σχεδόν ξεχάσει την παρουσία μας στον χώρο, καθώς η ερώτηση για την ηλικία του χαρτιού στα χειρόγραφα που απλώνονται στο τραπέζι έχει πυροδοτήσει επιστημονικούς προβληματισμούς. Είναι το χαρτί των εύθρυπτων φύλλων, προγενέστερο της εποχής που ο Διονύσιος Σολωμός έγραψε σε αυτά την «Ωδή εις τον Θάνατον του Λορδ Μπάυρον»; ΄Η τη «Γυναίκα της Ζάκυθος»; Ή δοκιμές και στίχους για τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους»;
Την απάντηση για την ηλικία του χαρτιού θα μας έδινε με βεβαιότητα η αρχαιομετρία, αλλά τώρα βρισκόμαστε στο Εργαστήριο Συντήρησης Χειρογράφων Εντύπων και Χάρτινων Εργων Τέχνης του ΒΧΜ, ένα από τα καλύτερα της Αθήνας και ίσως αυτό με το πιο μακρινό παρελθόν.
Εδώ, έπειτα από πρωτοβουλία της υπουργού Πολιτισμού που ανακοινώθηκε στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων από τη συγγραφή του Εθνικού Υμνου, πραγματοποιείται η συντήρηση των χειρογράφων του Διονυσίου Σολωμού. Πρόκειται για ένα μέρος του ποιητικού έργου του –δέκα «ελεύθερα» χαρτιά και τέσσερα τετράδια («Βιβλία») χωρίς κάλυμμα, με φύλλα ραμμένα μεταξύ τους με κλωστή– που εκτός από τα προαναφερθέντα έργα περιλαμβάνει επίσης το ποίημα «Πόρφυρας». Τα χειρόγραφα φυλάσσονται και εκτίθενται στο Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων στη Ζάκυνθο, αλλά έχοντας περάσει περισσότερα από 20 χρόνια από την τελευταία συντήρησή τους ήρθε η ώρα να ταξιδέψουν στην Αθήνα για να δεχθούν τη φροντίδα των ειδικών. «Είναι παράδοση και μέρος της κουλτούρας του ΒΧΜ να προσφέρει συνεργασία όπου του ζητηθεί και ειδικά σε μικρότερα περιφερειακά μουσεία συμβάλλοντας με την τεχνογνωσία του στην καλύτερη διαφύλαξη των θησαυρών τους», σχολιάζει η κ. Δελλαπόρτα.
Πρόκειται για ένα μέρος του ποιητικού έργου του – δέκα «ελεύθερα» χαρτιά και τέσσερα τετράδια («Βιβλία») χωρίς κάλυμμα, με φύλλα ραμμένα μεταξύ τους με κλωστή.
Από την πλευρά της η πρόεδρος του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, Ελένη Πυλαρινού, λέει στην «Κ» ότι η συνεργασία αποτελεί ευχής έργον, καθώς η συντήρηση θα συμπεριλάβει ένα μεγάλο μέρος από τα χειρόγραφα του Σολωμού που εκτίθενται στις προθήκες του ζακυνθινού μουσείου, στην αίθουσα Διονυσίου Σολωμού, η οποία φιλοξενεί επίσης βιβλία της βιβλιοθήκης του ποιητή, το μελανοδοχείο του και άλλα προσωπικά αντικείμενα. Μόλις ολοκληρωθεί η φροντίδα τους, τα χειρόγραφα «θα επιστραφούν στη βάση τους», λέει χαρακτηριστικά η κ. Πυλαρινού.
Οξινο μελάνι
«Το πιο μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει το χαρτί είναι το όξινο περιβάλλον», μας εξηγεί η κ. Στεφανή. «Συνεπώς εχθρός του είναι το όξινο μελάνι, που σε συνδυασμό με το φως και την υγρασία κυριολεκτικά “κατατρώει” το χαρτί δημιουργώντας κενά».
Με άλλα λόγια οι παράγοντες φθοράς στα χαρτώα τεκμήρια είναι ενδογενείς και αλληλεπιδρούν με τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Η εργασία της συντήρησης αποσκοπεί στο να επαναφέρει το pH του χαρτιού σε ουδέτερο επίπεδο περιορίζοντας τις ζημιές. Παράλληλα, στο εργαστήριο διορθώνεται κάθε καταπόνηση που έχει προέλθει από τη χρήση, παραδείγματος χάριν ένα τσάκισμα, έτσι ώστε να μη συνεχιστεί η φθορά.
«”Εχουν και τα βιβλία την τύχη τους”, λέει το λατινικό ρητό· την έχουν και οι άνθρωποι, την έχουν και οι ποιητές. Ο ποιητής Σολωμός γεννήθηκε με την Επανάσταση, τη μετάπλασε ποιητικά, έγινε γνωστός, αλλά παρέμεινε ουσιαστικά άγνωστος στην εποχή του. Οταν πέθανε, τον Φεβρουάριο του 1857, οι σύγχρονοί του γνώριζαν ελάχιστα ποιήματά του και οπωσδήποτε κανένα από εκείνα που εμείς θεωρούμε σπουδαία: τέσσερα μονάχα είχε δημοσιεύσει και κάποια νεανικά του τραγουδιόνταν μελοποιημένα. Κι ήταν ωστόσο αρκετά για να γεννήσουν τον θαυμασμό των συγχρόνων του, και στο Ιόνιο και στην Αθήνα, παρά τη ρητή και επαναλαμβανόμενη απορριπτική κριτική για τη γλώσσα του εκ μέρους των αρχαϊστών και των καθαρευόντων», σχολιάζει ο ιστορικός Δημήτρης Αρβανιτάκης.
Η ομιλία του με θέμα «Ο Διονύσιος Σολωμός και ο αγώνας για την ποίηση των νέων Ελλήνων» θα παρουσιαστεί αύριο (1 μ.μ.) στην εορταστική εκδήλωση του ΒΜΧ, στην οποία τα συντηρημένα χειρόγραφα του Σολωμού θα εκτεθούν στο κοινό, όπως και ο τρόπος συντήρησής τους από την κ. Στεφανή.