Τη μοίρα που δεν διάλεξα/ την έφτασα στο τέρμα/ την χάιδεψα την πάλεψα/ την φόρεσα για δέρμα: οι στίχοι του Οδυσσέα Ιωάννου στο στόμα της ηρωίδας της μουσικοθεατρικής παράστασης «Μαρίκα με είπανε – Μαρίκα με βγάλανε», συμπαραγωγής του ΚΘΒΕ και του ΔΗΠΕΘΕ Σερρών, που θα κάνει πρεμιέρα στις 28 Μαρτίου στη Μονή Λαζαριστών (Σκηνή Σωκράτης Καραντινός). Σκηνοθετεί ο καλλιτεχνικός διευθυντής του ΚΘΒΕ Αστέριος Πελτέκης και πρωταγωνιστούν / ερμηνεύουν η Ελένη Τσαλιγοπούλου, η Κορίνα Λεγάκη και η Παναγιώτα Βιτετζάκη. Μαρίκα είναι η Παπαγκίκα, Μαρίκα και η Νίνου, για το συγκεκριμένο έργο όμως, το οποίο συνυπογράφουν ο συνθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του ΔΗΠΕΘΕ Σερρών Γιώργος Ανδρέου και ο στιχουργός και ραδιοφωνικός παραγωγός Οδυσσέας Ιωάννου, Μαρίκα είναι κάθε λαϊκή τραγουδίστρια του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα.
Από τις «αρχετυπικές» γυναικείες μορφές που ενέπνευσαν τους δημιουργούς του έργου, ποια είναι –μέσα από το προσωπικό τους φίλτρο– η πιο επιδραστική; «Χωρίς αμφιβολία η Μαρίκα Παπαγκίκα. Το παράδοξο είναι ότι δεν αναγνωρίστηκε μαζικά στην Ελλάδα, ούτε αγαπήθηκε όσο άλλες ερμηνεύτριες, όπως η Ρόζα Εσκενάζυ, μολονότι από πολύ σημαντικούς ερευνητές και μουσικολόγους διεθνώς θεωρείται ως μια από τις σημαντικότερες ερμηνεύτριες του 20ού αιώνα», λέει ο Γιώργος Ανδρέου. «Η εξήγηση είναι απλή: η Παπαγκίκα, με τις 250 και πλέον γραμμοφωνημένες ερμηνείες σε ένα τεράστιο εύρος μουσικού υλικού, παραδοσιακού και κλασικού –μέχρι Σούμπερτ ερμήνευσε–, δεν επέστρεψε (τουλάχιστον από όσο γνωρίζουμε) στην Ελλάδα μετά την Καταστροφή της Σμύρνης. Εζησε και πέθανε στην Αμερική. Οι Ελληνίδες ερμηνεύτριες και οι Ελληνες ερμηνευτές, βέβαια, τη γνώρισαν από τους δίσκους γραμμοφώνου και τις επανεκτυπώσεις τους σε δίσκους βινυλίου. Η επίδρασή της υπήρξε σαρωτική και συγκινητική. Η πρωτοπόρος Μαρίκα Παπαγκίκα, λοιπόν, είναι για μένα ένα ερμηνευτικό σύμπαν που καθόρισε την αντίληψη της ερμηνείας του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού και φώτισε τη σύνδεσή του με τη ζώσα παράδοση της Σμύρνης και της Ιωνίας». Μαρίκα επιλέγει και ο Οδυσσέας Ιωάννου: τη Νίνου. «Λόγω εποχής, λόγω ρεπερτορίου, λόγω επιδραστικότητας και, αν θέλεις, επειδή πέθανε πολύ νέα, σε ηλικία μόλις 35 ετών. Σε λίγα χρόνια κατάφερε να επιβληθεί στο δύσκολο για τις γυναίκες τοπίο του λαϊκού πάλκου».
Τι φιλοδοξεί να φέρει στο σήμερα μια παράσταση για το χθες του ελληνικού λαϊκού τραγουδιού; «Δεν ξέρω αν η παράσταση μιλάει για το λαϊκό τραγούδι ή για τα κορίτσια του, νομίζω περισσότερο το δεύτερο. Δεν είναι βιογραφίες, δανείζεται βιογραφικά στοιχεία αλλά φτιάχνει μια ιστορία – όχι όπως συνέβησαν τα γεγονότα, αλλά όπως θα μπορούσαν να έχουν συμβεί. Δεν πρόκειται για την ιστορία του τραγουδιού μας, λοιπόν, αλλά για την προσωπική περιπέτεια αυτών των γυναικών, που ανέβηκαν στο πάλκο εκείνα τα χρόνια, δίπλα σε τεράστια μεγέθη του πολιτισμού μας, και στάθηκαν ισάξια. Η δική τους ιστορία, δηλαδή, μέσα από το πρίσμα της γυναίκας που παλεύει για την αυτονόητη θέση της», απαντά ο κ. Ιωάννου. «Το έργο μας δεν αφορά το χθες του ελληνικού τραγουδιού, αλλά τον συνταρακτικό ρόλο που έπαιξαν και παίζουν στο “σώμα” του τραγουδιού μας οι γυναίκες ερμηνεύτριες. Ούτε είναι βιογραφία δύο ερμηνευτριών (της Παπαγκίκα που “την είπανε” Μαρίκα και της Νίνου που “τη βγάλανε” Μαρίκα, ενώ λεγόταν Ευαγγελία Αταμιάν, αρμενικής καταγωγής). Είναι συνδυασμός αφηγήσεων με τεκμηρίωση και καθαρής μυθοπλασίας, όλες οι σημαντικές Ελληνίδες ερμηνεύτριες είναι “Μαρίκες”», διευκρινίζει ο Γιώργος Ανδρέου.
Η γυναικεία περσόνα
Κι ένα αγαπημένο τραγούδι τους από την παράσταση; «Τα δικά μας πρωτότυπα τραγούδια τα αγαπάμε έτσι κι αλλιώς και τα γράψαμε τόσο για να ενισχύουν τη θεατρική δράση και αφήγηση, όσο και για να τραγουδηθούν στο μέλλον – γιατί όχι; Από τα παλιά αριστουργήματα θα αναφέρω δύο, επειδή περιγράφουν διαφορετικές αλλά σημαντικές εκδοχές της γυναικείας “περσόνας”: “Απόψε κάνεις μπαμ” (Τσιτσάνης) και “Αχ Βαλεντίνα” (Μητσάκης). Οι γυναίκες του τραγουδιού μας, όπως όλες οι Ελληνίδες, πέρασαν διά πυρός και σιδήρου, δεν το έβαλαν κάτω, έγραψαν ιστορία και συνέβαλαν με την τέχνη τους και τη ζωή τους στη διαμόρφωση του σύγχρονου προσώπου της Ελληνίδας», καταλήγει ο Γιώργος Ανδρέου. «Τη “Μοίρα που δεν διάλεξα”», αναφέρει ο Οδυσσέας Ιωάννου. «Οχι για αξιολογικούς λόγους, αλλά γιατί αποτυπώνει τη συνεργασία μας και όλο το αίσθημα της παράστασης. Οι γυναίκες του λαϊκού μας τραγουδιού είναι αγίες. Αγιοποιήθηκαν μέσα από τη διαδρομή τους σε έναν κόσμο που τις ήθελε λυγισμένες, να παίζουν αξιοπρεπώς τους ρόλους που τους έγραφαν οι άνδρες».