«Eχει δημιουργήσει γύρω της ένα θρύλο σκληρής, σωστής και… φθηνής εργασίας. Ξέρει πως μόνον αν σταθή κοντά στους τεχνικούς η δουλειά θα βγη καλή. Ακούραστη και πανταχού παρούσα. Ο χρόνος της δεν μετριέται με την γνωστή μονάδα της ώρας. Οταν αρχίση να ξεφυλλίζη ένα σενάριο ή ένα θεατρικό έργο, η φαντασία της βρίσκεται σε συναγερμό. Εχει έντονο το συναίσθημα του “παιχνιδιού”. Ολα γι’ αυτήν πρέπει να δίνουν χαρά, γέλιο, κέφι, κουράγιο. Δεν ξεχωρίζει πια τη νύχτα απ’ την ημέρα. Δεν λογαριάζει τις θυσίες. Κάθε δυσκολία τεχνική ή οικονομική είναι γι’ αυτήν ένα ενδιαφέρον πρόβλημα κι όταν βρη την… φτηνότερη λύση του, χαμογελώντας, την προσφέρει στον εργοδότη της. Το μόνο που την απασχολεί είναι η αισθητική αρτιότης του συνόλου».
Το απόσπασμα προέρχεται από το κείμενο με τίτλο «Μαριλένα», που η Ελένη Βλάχου έγραψε για τη Μαριλένα Αραβαντινού (1927-2019) στο περιοδικό «Εξτρα. Δελτίον Καλλιτεχνικών Ειδήσεων». Περιέχεται στον φροντισμένο κατάλογο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (ΕΒΕ) σε επιμέλεια Σταύρου Ζουμπουλάκη, μια έκδοση που παρουσιάζει τη ζωγραφική παραγωγή της καλλιτέχνιδας και φωτίζει την πλούσια σκηνογραφική εργασία της στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Αρχή όλων βεβαίως είναι η έκθεση για το σκηνογραφικό και ζωγραφικό έργο της Αραβαντινού που φιλοξενείται στο αίθριο της ΕΒΕ. Είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον και ταυτόχρονα σεμνό αφιέρωμα στο έργο μιας πολύπλευρης δημιουργού που έμεινε στη σκιά, όχι λόγω έλλειψης ταλέντου, ούτε τόσο λόγω φύλου, αλλά μάλλον λόγω της δικής της ταπεινοφροσύνης.
Η Ελένη Βλάχου έγραψε το κείμενο «Μαριλένα» τον Σεπτέμβριο του 1960. Μία δεκαετία μετά την ένταξή της στον κόσμο της σκηνογραφίας –ένα επάγγελμα που ανδροκρατείτο στην εποχή της–, η Αραβαντινού είχε γίνει ήδη γνωστή για τη ζωγραφική δουλειά της. Η σκηνογραφική καριέρα της ξεκίνησε σε μια περίοδο που το ελληνικό θεατρικό τοπίο άλλαζε. Από τα χρόνια του ’50 και μετά, οι θεατρικοί χώροι και οι θίασοι είχαν πολλαπλασιαστεί και περισσότερα σχήματα ανέθεταν σε ειδικούς συνεργάτες να σχεδιάσουν τα σκηνικά ή και τα κοστούμια των παραστάσεών τους.
Η πολύπλευρη καλλιτέχνις, με το ζωγραφικό έργο που έμεινε στην αφάνεια λόγω ταπεινοφροσύνης, έφτιαξε μεταξύ άλλων τα σκηνικά στο «Ενας ήρως με παντούφλες» (1958).
Η ίδια θυμόταν: «Σκηνογράφος έγινα εντελώς τυχαία. Είχα πάει στο Προκαταρκτικό της Σχολής Καλών Τεχνών, με δάσκαλο τον Μόραλη και, δίνοντας εξετάσεις, δεν πέρασα εκείνο το χρόνο στα εργαστήρια. Το επόμενο καλοκαίρι άρχισα να εργάζομαι σε συνεργείο εκτέλεσης σκηνικών, που πρωτομάστοράς του ήταν ο τότε πολύ γνωστός στους θεατρικούς κύκλους ζωγράφος Δ. Κεντάκας. […] Εκεί γνώρισα και το Γιάννη Τσαρούχη κι όταν κάποτε ο Κεντάκας δεν μπόρεσε να αναλάβει κάποιο σκηνικό του, με φώναξε να τον βοηθήσω, πράγμα που έκανα μ’ αρκετό χτυποκάρδι».
Ετσι ξεκίνησε μια σταδιοδρομία τους καρπούς της οποίας ξέρουμε όλοι, μολονότι δεν αναγνωρίζουμε τη δημιουργό τους. Μεταξύ άλλων η Αραβαντινού έκανε τα σκηνικά για τον «Αγαπητικό της βοσκοπούλας» (1955), το «Ενας ήρως με παντούφλες» (1958) με τον Βασίλη Λογοθετίδη, τον «Ανθρωπο του τραίνου» (1958), το «Εγκλημα στα παρασκήνια» (1960). Στο θέατρο συνεργάστηκε από τις αρχές της δεκαετίας του ’50 με θιασάρχες όπως η Κυβέλη, ο Μάνος Κατράκης, ο Δημήτρης Χορν, νεότερους όπως η Ξένια Καλογεροπούλου, ο Γιάννης Φέρτης κ.ά. και με σκηνοθέτες όπως ο Μιχάλης Κακογιάννης, ο Αλέξης Σολομός κ.ά. Υπήρξε η πρώτη Ελληνίδα που εργάστηκε ως σκηνογράφος στα μεταπολεμικά χρόνια και από τις ελάχιστες που δούλεψαν συστηματικά σε αυτόν τον τομέα.
Ωστόσο, ένα από τα σημαντικά πλεονεκτήματα του αφιερώματος της ΕΒΕ είναι η παρουσίαση του ζωγραφικού της έργου. Γεννημένη στην Αθήνα το 1927, μεγάλωσε στις γειτονιές του κέντρου και η πόλη πρωταγωνίστησε στα έργα της. Εχοντας εκθέσει με επιτυχία στην Αθήνα και στο Παρίσι, συνδεόταν με τους πλέον επιφανείς Ελληνες ομοτέχνους της. Αποσύρθηκε διακριτικά από τη ζωγραφική το 1949 και στράφηκε στη σκηνογραφία. Επέστρεψε στη ζωγραφική αρκετά χρόνια αργότερα και σταμάτησε οριστικά μετά την τέταρτη και τελευταία ατομική της έκθεση, τον Νοέμβριο του 1992. Εφυγε από τη ζωή το 2019, ένα μήνα πριν εγκαινιαστεί η έκθεση του Μουσείου Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού «Ο δάσκαλός μου Γιάννης Μόραλης», στην οποία συμμετείχε με τέσσερα έργα.
«Μαριλένα Αραβαντινού (1927-2019). Σκηνογράφος και ζωγράφος», EBE, έως 31 Μαΐου.