Απεικονίζει μια ανακεκλιμένη γυναίκα και έχει σχεδιαστεί σε λεπτό, πρασινωπό μεταξωτό ύφασμα, με την τεχνική της υδατογραφίας. Αποδίδεται στον Ογκίστ Ρενουάρ και τα τσακίσματά του δείχνουν ότι κοσμούσε βεντάλια – πιθανόν σαν εκείνες που ο Γάλλος ιμπρεσιονιστής είχε όντως ζωγραφίσει.
Ομως οι ειδικοί του Τελλόγλειου Ιδρύματος, όπου εκτίθεται το έργο, είναι ελαφρώς προβληματισμένοι: η υπογραφή του καλλιτέχνη αποτελείται από τα αρχικά του, πράγμα ελαφρώς ασυνήθιστο για εκείνον.
Επιστράτευσαν λοιπόν τη χημικό και επιστήμονα της συντήρησης έργων τέχνης Ελλη Καμπασακάλη, που ελέγχει τα «δακτυλικά αποτυπώματα» ενός έργου τέχνης με διάφορες μεθόδους: ακτινογραφία, φασματοσκοπία Raman, ηλεκτρονική μικροσκοπία και άλλες. Τι έδειξαν; «Μέχρι στιγμής, οι χρωστικές που έχουν εντοπιστεί είναι συμβατές με την εποχή και την παλέτα του Ρενουάρ», λέει η Ελλη Καμπασακάλη. «Θα χρειαστούν όμως και χρωματογραφικές αναλύσεις, ώστε να προσδιοριστεί το υλικό βαφής του υφάσματος. Η έρευνα είναι σε εξέλιξη. Δεν μπορείς να βγάλεις συμπεράσματα με μία αναλυτική τεχνική μόνο».
Καμιά φορά όμως δεν μπορείς ούτε με πολλές. Το εξήγησε η κ. Καμπασακάλη στο αφιέρωμα του Τελλογλείου με τίτλο «Τεχνικές μέθοδοι ανίχνευσης πλαστών έργων», που πραγματοποιήθηκε χθες στο πλαίσιο των εκθέσεων «Η κρυφή γοητεία της πλαστογραφίας» και «Fake (f)or Real». Σημαντική, είπε η χημικός, είναι η συνεργασία θετικών επιστημόνων και ιστορικών της τέχνης. «Γιατί αν βρίσκαμε κάτι που προερχόταν από εποχή κατοπινή του Ρενουάρ, θα ήμαστε σίγουροι ότι είναι πλαστό», επισημαίνει. «Το δύσκολο είναι όταν βρίσκεις υλικά συμβατά με τον καλλιτέχνη, γιατί οποιοσδήποτε της εποχής του μπορεί να τα είχε χρησιμοποιήσει. Εκεί λοιπόν θέλει μελέτη από τους ιστορικούς τέχνης και τους επιμελητές, που θα εξετάσουν τις πινελιές, την ένταση των χρωμάτων και γενικά την τεχνοτροπία του δημιουργού».
«Μέχρι στιγμής, οι χρωστικές είναι συμβατές με την εποχή και την παλέτα του ζωγράφου. Θα χρειαστούν όμως και χρωματογραφικές αναλύσεις», λέει η χημικός Ελλη Καμπασακάλη.
Η συντηρήτρια ζωγραφικών έργων Ελενα Καργιώτη, που συμμετείχε στο αφιέρωμα του Τελλογλείου, έκανε κάτι διαφορετικό. Μελέτησε έξι έργα της συλλογής του ιδρύματος, εφαρμόζοντας γνωστές τεχνικές, τις οποίες όμως συνδύασε με πρωτότυπο τρόπο. Για την ακρίβεια, μαζί με τις συνήθεις φασματοσκοπικές και χρωματογραφικές μεθόδους, αξιοποίησε και μία που λέγεται… «Υγρή Χρωματογραφία – Φασματομετρία Μάζας υψηλής διακριτικής ικανότητας με τροχιακό αναλυτή Q-Exactive Orbitrap LC-MS». Ο τροχιακός αναλυτής Orbitrap –που βρίσκεται στο Τμήμα Χημείας του ΑΠΘ και κοστίζει πανάκριβα– χρησιμοποιείται κυρίως σε αναλύσεις της ατμόσφαιρας και η συντηρήτρια τον επιστράτευσε στη συντήρηση έργων τέχνης για πρώτη φορά. Του ανέθεσε να ταυτοποιήσει τα προστατευτικά βερνίκια των πινάκων (με στόχο την ασφαλή απομάκρυνσή τους στη διάρκεια της συντήρησης) και ο τροχιακός αναλυτής τα πήγε περίφημα.
Βερνίκια και διαλύτες
«Βρήκα τους χαρακτηριστικούς δείκτες των βερνικιών της μαστίχας και της δάμαρης, που χρησιμοποιούνταν και στον 19ο αιώνα, την περίοδο χρονολόγησης των έργων», λέει στην «Κ» η Ελενα Καργιώτη και εξηγεί: «το Orbitrap με βοήθησε στην ταυτοποίησή τους. Επειτα ήταν εύκολο να βρω με ποιους διαλύτες θα τα αφαιρέσω, χωρίς να επηρεαστεί η ζωγραφική επιφάνεια. Συνήθως κάνουμε τεστ διαλυτότητας στα έργα και το θέμα είναι να μην “πάρουμε” χρώμα – γι’ αυτό τα κάνουμε σε μια γωνία και όχι π.χ. στο πρόσωπο μιας Παναγίας. Η αφαίρεση του προστατευτικού βερνικιού, που έπειτα από χρόνια έχει κιτρινίσει, είναι μια διαδικασία μη αντιστρέψιμη, με ρίσκο. Αν λοιπόν το ταυτοποιήσω, μπορώ να βρω τον κατάλληλο διαλύτη και να το αφαιρέσω χωρίς να “πάρω” χρώμα».
Στον πίνακα «Ευγενείς σε πάρκο», που αποδίδεται στον Τζουλιάνι Τζιοβάνι (1836-1892), η κ. Καργιώτη διαπίστωσε επίσης ότι η υπογραφή του καλλιτέχνη μπήκε αμέσως μετά την ολοκλήρωση του έργου (είχε τις ίδιες ρωγματώσεις που προκαλεί ο χρόνος) και επομένως δεν ήταν πλαστό.