Με πιθανότερη ημερομηνία γέννησης 14/1/1866 (σημείο διαφωνίας των μελετητών) του μυστικιστή φιλοσόφου, πνευματικού δασκάλου, συνθέτη Τζορτζ Ιβάνοβιτς Γκουρτζίεφ (1866-1949), θεμελιωτή του «Τέταρτου Δρόμου», επιδραστικού παγκοσμίως, δίνοντας τον τρόπο που ο άνθρωπος μπορεί να ξυπνήσει από τον λήθαργο σε μια ανώτερη κατάσταση συνείδησης πετυχαίνοντας την πλήρη ανθρώπινη δυναμική, συμπληρώθηκαν 158 χρόνια από τη γέννησή του, ενώ στις 29/10 συμπληρώνονται 75 χρόνια από τον θάνατό του.
Ο Αρμένιος, ελληνικής καταγωγής, Γκουρτζίεφ (Γεωργιάδης), γεννημένος στο Γκιουμρί από Eλληνα πατέρα και Αρμένια (κατά άλλους Ελληνίδα) μητέρα, υπήρξε συνθέτης που η μουσική του, άρρηκτα συνδεδεμένη με τη φιλοσοφία του, προτρέπει τον ακροατή να στρέψει τον εαυτό του από μέσα προς τα έξω. Παρακαταθήκη του: πλήθος συνθέσεις, ορχηστρικές παρτιτούρες, σενάριο για μπαλέτο, 250 κομμάτια σόλο πιάνου, 100 αυτοσχεδιασμοί σε αρμόνιο σε δίσκους ηχογραφημένους προς το τέλος της ζωής του.
Συνθέσεις του προσεγγίστηκαν μοναδικά από Κιθ Τζάρετ στο «Sacred Hymns of G. I. Gurdjieff» (ECM 1980) και Βασίλη Τσαμπρόπουλο στους δίσκους «Chants, Hymns and Dances» (ECM 2004, με Aνια Λέχνερ) και «Melos» (ECM 2008, με Ανια Λέχνερ και Ου. Τι Γκάντι). Mια αριστουργηματική εκδοχή έργων του διασκευασμένων για ηλεκτρική κιθάρα είναι το σόλο cd του Βραζιλιάνου, δραστηριοποιούμενου στη Νέα Ζηλανδία, κιθαρίστα Γκάντερ Χέρμπιγκ «Ex Oriente» (BIS 1019) που δημιουργεί μια διαλογική, έντονα συναισθηματική μουσική γεφυρώνοντας Ανατολή και Δύση, κλασικό και μοντέρνο, θρησκευτικό και κοσμικό. Μαγευτικό αποτέλεσμα που δεν αφαιρεί, αλλά αφήνει το έντονο προσωπικό ίχνος μιας νέας ανάγνωσης.
Μυσταγωγία
Πρόσφατα κυκλοφόρησε σε cd και δίσκο βινυλίου το άλμπουμ του 12μελούς Gurdjieff Ensemble του Αρμένιου Λέβον Εσκενιάν, «Zantir» (ECM). Το σύνολο με το ενδεικτικό όνομα, μετά τον πρώτο του συναρπαστικό δίσκο «Music of Georges I. Gurdjieff» (ECM 2011) με τη μουσική να εξετάζει μουσικές παραδόσεις Ελλήνων, Αρμενίων, Αράβων, Κούρδων, Ασσυρίων, Περσών και του Καυκάσου μέσα από τα ταξίδια του, χωρίς φίλτρα της δυτικής κλασικής ερμηνείας, και μετά το «Komitas» (ECM 2015) με συνθέσεις του εθνομουσικολόγου, ιερέα Κομιτάς, θέτει τις θαυμάσιες συνθέσεις του Γκουρτζίεφ δίπλα σε αυτές των Αρμένιων βάρδων, τροβαδούρων και ποιητών Σαγιάτ-Νοβά, Τζιβάνι, Μπαγκντασάρ Τμπιρ. Μουσική εσωτερική, μυσταγωγική, υποβλητική, τελετουργική, ελεγειακή, με τρομερό συναίσθημα και ενέργεια που διοχετεύονται σε κυκλικά, ατμοσφαιρικά, σχεδόν άμπιεντ τέμπο και λυρικές, μυστηριακές μελωδίες του Γκουρτζίεφ. Δέκα υπέροχες συνθέσεις-κυκλικοί ιεροί χοροί, επηρεασμένοι από τους Σούφι, εκτελούνται υποδειγματικά με ενορχηστρωτική καθοδήγηση (αποκλειστικά με λαϊκά ανατολικά όργανα) του Εσκενιάν.
Κορυφαίες στιγμές: «Pythia» (έντονες ελληνικές ρίζες), «Sayyid Chant and Dance» (σε δύο εκδοχές), «Introduction and Funeral Ceremony» (θρηνητικός χαρακτήρας), «Trembling Dervish» (με τον παλμικό ήχο του tombak να σηματοδοτεί την αέναη, κυκλική, ιερή χορευτική κίνηση) και βέβαια το συγκλονιστικό «The Great Prayer» (σύγκλιση μουσικού συνόλου και της πολυμελούς Εθνικής Χορωδίας Δωματίου της Αρμενίας – διεύθυνση: Ρόμπερτ Μικεγιάν) που σε απογειώνει με τον βαθιά εσωτερικό, υπερβατικό, μεταμορφωτικό του χαρακτήρα. Ανάμεσα στους μουσικούς σε δύο κομμάτια στο tombak (ιρανικό κρουστό) ο Ορέστης Μουστίδης, μέλος των Nor Dar και συνεργάτης σε δίσκους των Μιχάλη Νικολούδη, Ρος Ντέιλι, Βασίλη Σκουλά κ.α.
Η μουσική αναδεικνύει σχολαστικά και πιστά τη σιωπή, την ησυχία και πυκνότητα που βρίσκονται στο επίκεντρο της αυθεντικής άποψης του Γκουρτζίεφ χωρίς περιττά στολίδια και πρόσθετη σύνθεση. Η προσέγγιση του Εσκενιάν βασίστηκε στις μεταγραφές για πιάνο του βοηθού του Γκουρτζίεφ, Ουκρανού συνθέτη Τόμας ντε Χάρτμαν, που εμπεριέχονται μαζί με ομιλία του για την άποψη του Γκουρτζίεφ για τη μουσική στο box set 4 δίσκων βινυλίου «The Music of Gurdjieff/de Hartmann» (Triangle 1985). Στη μουσική, Γκουρτζίεφ και Ντε Χάρτμαν συνεργάστηκαν ιδανικά και πρόκειται για τη δυτικής προέλευσης ματιά στο έργο του Γκουρτζίεφ.
Ηχογραφήσεις
Οι αυθεντικές ηχογραφήσεις του Γκουρτζίεφ, δυσεύρετες πλέον στην αγορά, εντοπίζονται κυρίως στο αριστουργηματικό άλμπουμ «Improvisations» (4th Way 1971) με τους υπέροχους, συγκινητικούς αυτοσχεδιασμούς στο αρμόνιο, ηχογραφημένους το 1949, και στο διπλό cd «Harmonic Development: The Complete Harmonium Recordings 1948-1949» (Basta 2004) με ηχογραφήσεις στο σπίτι του στο Παρίσι, τις πρώτες ηχογραφήσεις της μουσικής αρμονίου στο Wellington Hotel της Νέας Υόρκης (1948-49) και ομιλίες-ιστορίες του Γκουρτζίεφ στους μαθητές του, που συνοδεύεται από 144σέλιδο εικονογραφημένο βιβλίο του Γκερτ-Γιαν Μπλομ με αδημοσίευτο φωτογραφικό υλικό, αναμνήσεις παρόντων στις ηχογραφήσεις, τη μικρού μήκους ταινία της Εβελιν Σούτα «Some moments with Mr. Gurdjieff and others» (1949) και κείμενα όπως του Ρόμπερτ Φριπ. Aναζητήστε επίσης τη θαυμάσια ταινία του Πίτερ Μπρουκ «Meetings with Remarkable Men».
Oι ιδέες του Γκουρτζίεφ σόκαραν και τορπίλισαν τη φιλοσοφική, θρησκευτική τάξη των ημερών του, η μουσική του μάς γοητεύει έως σήμερα και εμπνέει μεταγενέστερους μουσικούς.