Χαρισματικός, πολυγραφότατος, μαχητικός, τέκνο της Νέας Υόρκης με γαλλική παιδεία και κουλτούρα, με στόφα ροκ σταρ και ιδιαίτερη πρόζα· από τον επαναπροσδιορισμό του τι σημαίνει νουάρ στη «μικρή» «Γυάλινη Πόλη» μέχρι το πληθωρικό και ογκώδες «4 3 2 1», ο Πολ Οστερ αιχμαλώτισε την ψυχή της Νέας Υόρκης με έναν τρόπο που μας αφορά όλους. Ο «πρύτανης των μεταμοντέρνων», ο συγγραφέας που έγραψε για το απροσδόκητο της ζωής πέθανε στις 30 Απριλίου σε ηλικία 77 ετών στο σπίτι του στο Μπρούκλιν, έπειτα από επιπλοκές της υγείας του. Είχε διαγνωσθεί με καρκίνο του πνεύμονα το 2022, ενώ ολοκλήρωνε το τελευταίο του μυθιστόρημα, το «Baumgartner» (θα βγει στα ελληνικά τον Σεπτέμβριο).
Οι ρίζες του
Γεννημένος στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρσεϊ από εβραϊκή οικογένεια με ουκρανικές ρίζες, σπουδές στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, ο Οστερ έφυγε από την Αμερική το 1970 και έζησε στο Παρίσι για τέσσερα χρόνια. Μετέφραζε γαλλική ποίηση και λογοτεχνία και ήρθε σε επαφή με την ευρωπαϊκή κουλτούρα, κάτι που τον επηρέασε βαθιά στην υπόλοιπη πορεία του. Πολλοί έλεγαν ότι είναι περισσότερο Ευρωπαίος στον τρόπο που γράφει –και πιο αγαπητός στην Ευρώπη– αν και το σκηνικό των βιβλίων του ήταν πάντα η Νέα Υόρκη.
Στα 14 του χρόνια βίωσε ένα τραυματικό γεγονός που διαμόρφωσε την αντίληψή του για τον κόσμο. Ο νεαρός Οστερ βρέθηκε μαζί με τους φίλους του από την κατασκήνωση σε ένα δάσος κατά τη διάρκεια μιας καλοκαιρινής καταιγίδας. Ενας κεραυνός όμως σκότωσε ακαριαία ένα αγόρι λίγα εκατοστά μακριά του. Στο αυτοβιογραφικό του βιβλίο «Ημερολόγιο του χειμώνα» περιγράφει πως προσπαθούσε να ζεστάνει το σώμα του αγοριού στο μουσκεμένο λιβάδι επειδή δεν είχε καταλάβει ότι ήταν νεκρό. «Αυτό άλλαξε τον τρόπο που έβλεπα τον κόσμο. Μέχρι τότε νόμιζα ότι περπατούσα σε στέρεο έδαφος. Δεν υπάρχει κάτι τέτοιο. Οτιδήποτε μπορεί να συμβεί στον οποιονδήποτε κάθε στιγμή, έτσι απλά», είχε πει σε μια συνέντευξή μας στο σπίτι του στο Μπρούκλιν το 2018.
Το γεγονός ότι δεν μπορείς να προβλέψεις τίποτα στη ζωή, ήταν κάτι που επανερχόταν συχνά στα κείμενά του με διάφορες μορφές. Ειδικά στο «4 3 2 1», ένα ογκώδες βιβλίο 1.200 σελίδων (μετάφραση: Μαρία Ξυλούρη), το απροσδόκητο είναι στον πυρήνα του μυθιστορήματος καθώς ο ήρωας του Οστερ, ο Αρτσι Φέργκιουσον, ζει τέσσερις διαφορετικές ζωές που ξεκινούν από την ίδια αφετηρία και εκτυλίσσονται στη διχασμένη Αμερική των μέσων του 20ού αιώνα, της δολοφονίας Κένεντι, του πολέμου στο Βιετνάμ και των ταραχών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια που μοιάζουν με τις σημερινές. Σε εκείνες τις φοιτητικές διαδηλώσεις του ’68 ήταν που γνώρισε την πρώτη του γυναίκα, τη συγγραφέα Λίντια Ντέιβις.
«Δεν έχουμε λύσει κάτι, δεν αλλάξαμε καθόλου», έλεγε στη συνέντευξή μας για τις βαθιές πληγές που μάτωναν το σώμα της Αμερικής μέσα στις οποίες συμπεριλάμβανε και τη διάλυση των θεσμών από την κυβέρνηση Τραμπ. Οταν γύρισε από το Παρίσι στη Νέα Υόρκη το 1974 άρχισε να γράφει και να μεταφράζει και το γράψιμο έγινε, όπως έλεγε, προέκταση του εαυτού του. Ηταν μέσο βιοπορισμού, ανάγκης και καταφύγιο. Εγραφε με αυστηρή πειθαρχία· πρώτα στο χέρι και μετά περνούσε τα κείμενά του σε μια παλιά γραφομηχανή.
Αν και η «Γυάλινη πόλη» απορρίφθηκε από 17 εκδοτικούς οίκους, σήμερα θεωρείται ένα μικρό αριστούργημα. Συμπεριλαμβάνεται στην Τριλογία της Νέας Υόρκης (μαζί με τα «Φαντάσματα» και «Κλειδωμένο δωμάτιο», 1987) με την οποία ο Οστερ έγινε ευρύτερα γνωστός· ακολούθησαν το «Παλάτι του φεγγαριού», το «Λεβιάθαν», «Το βιβλίο των ψευδαισθήσεων», «Mr. Vertigo», «Αόρατος» κ.ά., ενώ πρόσφατα κυκλοφόρησε και το «Αιματοβαμμένο έθνος», ένα δοκίμιο για την οπλοχρησία στην Αμερική. Λιγότερο γνωστή είναι η σχέση του με τον κινηματογράφο, τα σενάρια και τη σκηνοθεσία. Αξίζει να θυμηθούμε την ταινία «Καπνός» (Smoke) του σκηνοθέτη Γουέιν Γουάνγκ, με πρωταγωνιστή τον Χάρβεϊ Καϊτέλ που βασίζεται σε έργο του Οστερ και διακρίθηκε στο Φεστιβάλ του Βερολίνου το 1995.
Η πατρότητα
Για να καταλάβει κανείς καλύτερα τον Πολ Οστερ θα πρέπει να αναζητήσει το αυτοβιογραφικό «Η επινόηση της μοναξιάς» με θέμα την πατρότητα. Εκεί μιλάει για τη σχέση του με τον πατέρα του αλλά και με τον γιο του, Ντάνιελ, με τον οποίο πέρασαν μαζί «χιλιάδες ώρες» τα πρώτα χρόνια της ζωής του και πάντα αναρωτιόταν εάν θα επηρέαζαν τη μετέπειτα πορεία του. Δυστυχώς, ο Ντάνιελ Οστερ πέθανε το 2022 από υπερβολική δόση ναρκωτικών. Λίγο καιρό νωρίτερα, ο γιος του είχε κατηγορηθεί για τον θάνατο της μόλις 10 μηνών κόρης του και εγγονής του Οστερ· είχε καταναλώσει ναρκωτικές ουσίες. Ο Πολ Οστερ ποτέ δεν αναφέρθηκε στο θέμα δημόσια.
Η συνάντηση
«Το ξέρω ότι ο χρόνος τελειώνει, αλλά νιώθω πολύ πιο χαρούμενος τώρα από ποτέ», μας είχε πει ο συγγραφέας σε εκείνη τη συνέντευξη. Τότε ήταν 71 ετών, το βιβλίο του «4 3 2 1» έκανε μεγάλη επιτυχία, είχε μια υποψηφιότητα για το βραβείο Μπούκερ, είχε ξεκινήσει να γράφει τη βιογραφία του Στίβεν Κρέιν. Τον συναντήσαμε κεφάτο και προσηνή σε ένα υπέροχο, ζεστό, σπίτι στη συνοικία Παρκ Σλόουπ στο Μπρούκλιν. Εμενε σε ένα κτίσμα του 1892, ένα χαρακτηριστικό «brownstone» κτίριο που όμως έμοιαζε με όλα τα άλλα της γειτονιάς –κατά λάθος χτυπήσαμε την πόρτα του γείτονά του πριν μας υποδείξει τη σωστή διεύθυνση– και μας υποδέχτηκε στην πόρτα με το χαρακτηριστικό του βλέμμα, τα γκρίζα μαλλιά και τα μαύρα του γυαλιά που δεν αποχωριζόταν ποτέ.
Ηταν πραγματικά χαρούμενος, ήρεμος και κατασταλαγμένος και ο γάμος του με τη δεύτερη σύζυγό του, συγγραφέα Σίρι Χούστβεντ, με την οποία είχαν αποκτήσει μια κόρη, τη Σόφι, μετρούσε τότε τρεις δεκαετίες. Ενιωθε όμως ότι ο χρόνος κυλούσε πιο γρήγορα, όπως ο χρόνος του Αρτσι Φέργκιουσον. Οπως το έλεγε ένας αγαπημένος του ποιητής, ο Τζορτζ Οπεν: «Τι περίεργο πράγμα που συμβαίνει σε ένα μικρό αγόρι».
Τα βιβλία του Πολ Οστερ κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.