ΤΟΜΑΣ ΧΑΡΝΤΥ
Μακριά απ’ το αγριεμένο πλήθος
μτφρ. Τόνια Κοβαλένκο
εκδ. Καστανιώτη, 2024, σελ. 566
Μεταφράζεται στη γλώσσα μας πρώτη φορά, εκατόν πενήντα χρόνια ακριβώς μετά την έκδοσή του. Και ασφαλώς άξιζε τον κόπο: ένα αρχετυπικό δείγμα του αγγλοσαξονικού λογοτεχνικού Κανόνα γίνεται επιτέλους κτήμα μας. Πρόκειται κατ’ αρχάς για ένα πανόραμα της βικτωριανής εποχής, όπου, μεταξύ άλλων, η πανταχού παρούσα σεξουαλικότητα, παρά τις ποικίλες θεσμικές απαγορεύσεις ή καταχρηστικές χαλιναγωγήσεις της, προκαθόριζε τις συμπεριφορές, τις ανόδους και τις πτώσεις των φορέων της.
Η γοητευτική, ευμετάβολη και ευάλωτη κατά βάθος Μπαθσίμπα Εβερντιν, η οποία διακατέχεται από εμφανείς τάσεις αυτονομίας και απεξάρτησης, συνιστά τον αναμενόμενο σταθερό πόλο έλξης των αρρένων.
Η πρώτη πρόταση γάμου αποτυπώνεται ήδη με έκδηλο τακτ στην εισαγωγική σελίδα 45. Επίδοξος σύζυγος είναι ένας νουνεχής, ευπρεπής, οικονομικά ανερχόμενος, αυτοελεγχόμενος συναισθηματικά νέος, ονόματι Γκάμπριελ Οουκ. Εννοείται ότι η φυσιογνωμία του παραπέμπει, όχι μόνον ηχητικά, στον Αρχάγγελο Γαβριήλ.
Το πανόραμα μιας περιόδου όπου η σεξουαλικότητα προκαθόριζε τις συμπεριφορές.
Αλλωστε, τόσο οι άμεσες όσο βεβαίως και οι έμμεσες αναφορές, μεταξύ πολλών άλλων, σε αμιγώς βιβλικά θέματα εμφιλοχωρούν συστηματικά στον ιστό της διήγησης.
Η δεύτερη πρόταση γάμου απαντά στη σελίδα 175. Την προφέρει κατασυγκινημένος ο Μπόλντγουντ, ένας εύπορος, καθ’ όλα αξιοπρεπής μεσήλικας κτηματίας. Είναι έτοιμος να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή, πλησιάζοντας το ίνδαλμά του. Ο ίδιος συνιστά το ανίατο ζενίθ της ερωτικής μέθης. Η πραγματικότητα δεν φαίνεται να τον αφορά και πολύ. Ζει το όνειρο της σαρκικής πλήρωσης.
H προαναφερόμενη ηρωίδα του προκείμενου, σαφώς πληθωρικού, αλλά και λυσιτελούς ταυτοχρόνως μυθιστορήματος, θα ενδώσει εντέλει στο δέλεαρ ενός αδικαιολόγητα επιπόλαιου λοχία. Πρόκειται για τον συνειδητά τυχοδιώκτη, πεισματικά ανηθικολόγο Φρανκ Τρόι. Εισέρχεται στη σκηνή των δρώμενων στη μέση σχεδόν του βιβλίου. Συγκεκριμένα στη σελίδα 223, όπου προβάλλεται, εκτός των άλλων, με χαρακτηριστική λεπτότητα, η ειδυλλιακή σύσταση του συγκεκριμένου κειμενοχώρου.
Συγκρατώ ότι η μουσική των παθών είναι ομολογουμένως ιδιαίτερα ευκρινής στις οικείες παραγράφους. Φτάνει, άλλωστε, ακέραιη τώρα έως εδώ σήμερα, υπερβαίνοντας με άνεση τα σύνορα των αιώνων. Σημειώνω επίσης ότι στο «Μακριά απ’ το αγριεμένο πλήθος» εισάγεται η επινοημένη χωροταξία του Ουέσεξ, ικανή και αναγκαία επικράτεια για να προσφέρει στέγη και στοργή στους διηγητικούς φορείς. Ο,τι δηλαδή προνόησε αποκλειστικά για τους δικούς του ήρωες, στην άλλη ακτή του Ατλαντικού Ωκεανού, έναν αιώνα μετά, ο νομπελίστας Γουίλιαμ Φόκνερ (1897-1962), ιδρύοντας την κομητεία Γιοκναπατόφα στα νότια των ΗΠΑ.
Ανατροπές
Ως γνωστόν, ο Τόμας Χάρντυ (1840-1928) απευθυνόταν στο ευρύτερο κοινό. Το μυθιστόρημά του δημοσιευόταν σε συνέχειες. Προσδοκώντας εξ ορισμού την αδιάπτωτη δημοφιλία του από την αρχή, ει δυνατόν, έως το τέλος της παραγωγής του, ο λόγος πολιορκεί συνεχώς δέκτες. Γι’ αυτό και ο ικανότατος, όπως απέδειξε στην πράξη, δημιουργός του ήταν αναγκασμένος, ως εκ των πραγμάτων, να διατηρεί, σε σταθερή μάλιστα βάση, ακέραιο το ενδιαφέρον των απαιτητικών ή μη αναγνωστών του. Εξ ου και οι συχνές ανατροπές των πραγμάτων, οι απρόοπτες μεταβολές της στάσης των δεδομένων χαρακτήρων, οι απροσδόκητες συγκλίσεις των αντιθέτων, οι οριακές αναβαθμίσεις του ερωτικού πόθου, οι αλλεπάλληλες διαστολές και οι συστολές του χρόνου κατά το αισθητικό δοκούν.
Ολα αυτά, όμως, δεν εμπόδιζαν τον χαρισματικό Τόμας Χάρντυ να εμπλουτίζει κάθε φορά την εξιστόρησή του με διεξοδικές διασαφηνίσεις και ισάριθμες ευρηματικές αναλύσεις των ενίοτε κρυπτικών αιτίων και αιτιατών της αντίδρασης των διαφόρων ηρώων ή και αντι-ηρώων του, όταν αντιμετώπιζαν τα κρισιμότατα ζητήματα του βίου τους. Η υποδειγματική κειμενική συνέπεια δρα σε όλα τα κεφάλαια του έργου. Εστω εξ όνυχος το εξής ενδεικτικό παράδειγμα: «Γονατισμένος εκεί ο Τρόι, δεν αντιλαμβανόταν το στοιχείο του παραλογισμού στη ματαιότητα αυτής της ρομαντικής εργασίας, που ήταν απόρροια ενοχών για την αδιαφορία που είχε έως τότε δείξει. Στην ψυχοσύνθεσή του συνυπήρχαν στοιχεία και από τις δύο πλευρές της Μάγχης, και σε περιστάσεις τόσο σοβαρές όπως αυτή εδώ τον διέκρινε η ανυποχώρητη επιμονή του Αγγλου, συνδυασμένη με την ανικανότητα του Γάλλου να ξεχωρίσει τα όρια ανάμεσα στο συναίσθημα και το μελόδραμα». Ο Μπόλντγουντ, σε μια στιγμή ολέθριας έξαψης, τραυματίζει θανάσιμα τον Τρόι. Ο έρωτας, αποδιοργανώνοντας πλήρως τον εαυτό, κερδίζει ολοκληρωτικά το αναγνωστικό παιχνίδι.
Τονίζω ότι η προσοντούχος, πολύπειρη μεταφράστρια κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια για να μην αδικηθεί το δαιδαλώδες, απαιτητικό και εύληπτο συνάμα πρωτότυπο. Το δε επίμετρο και οι σημειώσεις της διευκολύνουν την πληρέστερη πρόσληψη αρκετών κομβικών σημείων.
