Edward Gibbon Η παρακμή και η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Εισαγωγή, Μετάφραση: Αφροδίτη ΘεοδωρακάκουΕπιλογή κειμένων: Μάρκος Γαλούνηςεκδ. «Γαβριηλίδης», σελ. 95
Γ ράφτηκε ότι είναι το κορυφαίο έργο Ιστορίας στην αγγλική γλώσσα. Ο λόγος για το μνημειώδες «Η παρακμή και η πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας» του Βρετανού ιστορικού και πολιτικού Εντουαρντ Γκίμπον (Edward Gibbon, 1737-1794), το 28ο κεφάλαιο του οποίου εξέδωσαν (δίγλωσσο) οι εκδόσεις «Γαβριηλίδης». Πρόκειται για ένα από τα πλέον κομβικά κεφάλαια του θρυλικού αυτού έργου, στο οποίο ο ιδιοφυής ιστορικός αναφέρεται στην «Οριστική κατάλυση του Παγανισμού» και στην «Εισαγωγή της Λατρείας των Αγίων και των Λειψάνων στο Χριστιανισμό».
Η ζωή του
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. Ο Γκίμπον υπήρξε ένα από τα επτά παιδιά ευκατάστατης οικογένειας του Λονδίνου. Ωστόσο ήταν ο μόνος που επέζησε: τα έξι του αδέλφια πέθαναν στην νηπιακή ηλικία. Στα δεκαπέντε μόλις χρόνια του βρέθηκε στην Οξφόρδη, για να την εγκαταλείψει όμως την αμέσως επόμενη χρονιά, απογοητευμένος από το περιβάλλον. Επόμενος σταθμός η Λωζάννη, όπου, κατόπιν προτροπής του πατέρα του, σπούδασε κοντά σε έναν καλβινιστή ιερέα (ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στο να απαρνηθεί ο νεαρός Γκίμπον τον Καθολικισμό και να ασπαστεί τον Προτεσταντισμό). Στη Λωζάνη ο Γκίμπον γνώρισε τον μοναδικό έρωτα της ζωής του, ο οποίος όμως δεν οδήγησε πουθενά, αφού ο πατέρας του δεν ενέκρινε την κοπέλα.
Οι θεμελιώδεις επιδράσεις που δέχθηκε ο Γκίμπον, όντας ακόμα δόκιμος ιστορικός, ήταν οι σπουδές του στην γαλλική παιδεία και στην κλασική φιλολογία, η τετράχρονη στρατιωτική του θητεία, κυρίως οι εκστρατείες στις οποίες έλαβε μέρος ως αξιωματικός και η πολιτική του καριέρα ως μέλος της Βουλής των Κοινοτήτων.
Την «Παρακμή και την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας» ο Γκίμπον αποφάσισε να την γράψει ύστερα από ένα ταξίδι του στην Ρώμη. Ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε στις 17 Φεβρουαρίου 1776 και η υποδοχή ήταν θερμότατη: ανατυπώθηκε τρεις φορές, ο Ντέιβιντ Χιουμ του έστειλε μια ιδιαίτερα εγκωμιαστική επιστολή, ενώ στο Παρίσι το 1777 τιμήθηκε ως εξέχουσα προσωπικότητα των γραμμάτων. Ακολούθησαν άλλοι δύο τόμοι το 1781 και το έργο ολοκληρώθηκε με τρεις ακόμα τόμους, το 1788.
Επικρίσεις
Είπαμε παραπάνω ότι η υποδοχή του έργου ήταν εξαιρετικά θερμή. Δεν έλειψαν όμως και οι δημόσιες κρίσεις και επικρίσεις, κυρίως επειδή ο Γκίμπον εξέφρασε στην «Παρακμή» την περιφρόνησή του προς τον Χριστιανισμό ο πρώην καθολικός και πρώην προτεστάντης είχε πλέον γίνει πρώην χριστιανός. Μάλιστα, ένα από τα κεφάλαια που προκάλεσαν αυτές τις αντιδράσεις ήταν και το 28ο κεφάλαιο που περιλαμβάνει το ανά χείρας τομίδιο, στο οποίο αναφέρεται στην τελική επικράτηση του Χριστιανισμού. Οπως σημειώνει και ο ίδιος προς το τέλος του έργου: «Περιέγραψα τον θρίαμβο της βαρβαρότητας και της θρησκείας».
Ωστόσο θα πρέπει να τονίσουμε ότι, πρώτον, ο Γκίμπον εκφράζει την περιφρόνησή του όχι τόσο προς το αίσθημα του ιερού όσο προς τον κλήρο και τον θεσμό της Εκκλησίας. Δεύτερον, ας μην φανταστεί κανείς κάποια οργίλη αντιθρησκευτική διάθεση. Κι αυτό διότι το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της γραφής και του ύφους του Αγγλοσάξωνα Γκίμπον είναι η πλήρης αποστασιοποίηση, η επιστημονική, σχεδόν, προσέγγιση της Ιστορίας.
Γράφοντας υπό την επιρροή των κλασικών συγγραφέων, εφαρμόζοντας την επιστημονική μέθοδο των Γάλλων Διαφωτιστών και ακολουθώντας μια περισσότερο λογοτεχνική χρήση, αυτής της επιστημονικής μεθόδου που εισήγαγαν στην Βρετανία οι Ντέιβιντ Χιουμ και Ουίλιαμ Ρόμπερτσον, ο Γκίμπον καταγράφει την ιστορία δεκατριών και πλέον αιώνων με κρύο αίμα, εξετάζοντας με νηφαλιότητα το παρελθόν προκειμένου να διερευνήσει το παρόν της δικής του Ευρώπης και τις προοπτικές που ανοίγονται μπροστά της.
Μοντέλο
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η «Παρακμή και η πτώση» είναι έργο το οποίο αναδεικνύει το πνεύμα μιας συγκεκριμένης εποχής. Την ίδια στιγμή όμως αποτελεί μοντέλο ιστορικής έρευνας και γραφής: ο Γκίμπον δεν λησμονεί ούτε στιγμή να αναφέρει τις πηγές του, η αφήγησή του διαθέτει υποδειγματική ροϊκότητα (παιδί του Ηρόδοτου και του Θουκυδίδη γαρ), ο λόγος και η ανάπτυξη της σκέψης του έχουν μια σπάνια καθαρότητα, ενώ δεν επιτρέπει στα συναισθήματά του να τον καθοδηγήσουν, με άλλα λόγια, δεν μπερδεύει τις επιθυμίες του με την πραγματικότητα. Ο Γκίμπον ήταν πράγματι γνήσιο τέκνο του αιώνα του, ένας αιώνας που, όπως το έθεσε ο Χιουμ, ήταν «η εποχή του ιστορικού».