Aν κάποιος αντιπροσωπεύει τον καπιταλισμό στην τέχνη, αυτός είναι ο Τζεφ Κουνς. Στα 59 του έχει καταφέρει ήδη να βρίσκεται στην πρώτη θέση του πιο ακριβοπληρωμένου εν ζωή καλλιτέχνη – πωλώντας τον πορτοκαλί Balloon Dog από ανοξείδωτο ατσάλι στην αστρονομική τιμή των 58,4 εκατομμυρίων δολαρίων, το 2013. Το σύνολο των έργων που έχει πωλήσει στα χρόνια της καριέρας του τιμολογούνται στα 177 εκατομμύρια δολάρια. Από την άλλη, είναι ο πλέον δημοκρατικότερος καλλιτέχνης, αρνούμενος την έννοια της κριτικής στην Τέχνη, και προτάσσοντας σε κάθε ευκαιρία πως «τα έργα του αγγίζουν όλον τον κόσμο». Κι αν δεν μπορούν να αγγίξουν όλο τον δυτικό κόσμο, σίγουρα χτυπάνε στην καρδιά της αμερικανικής μέσης τάξης.
Το Κέντρο Πομπιντού αφιερώνει στον Κουνς την πρώτη του ρετροσπεκτίβα σε ευρωπαϊκό έδαφος, μια έκθεση που ξεκίνησε από το Μουσείο Γουίτνι της Νέας Υόρκης το φθινόπωρο του 2014, και μετά τον Απρίλιο του 2015 θα μεταφερθεί στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ στο Μπιλμπάο.
Ρεκόρ επισκεπτών
Στα μέσα Δεκεμβρίου, όταν έγινε μια πρώτη καταμέτρηση των επισκεπτών της έκθεσης που καλύπτει όλη την Γκαλερί 1, τον έκτο όροφο του Μουσείου δηλαδή, τα νούμερα ξεπέρασαν κάθε προσδοκία: Μέσα σε 17 ημέρες, 112.844 επισκέπτες ή 6.638 επισκέπτες την ημέρα. Εικάζω ότι αυτό το πρωτοφανές ρεκόρ κάπου χαλάρωσε μετά τις γιορτές και το τρομοκρατικό χτύπημα στη Γαλλία, γιατί όταν επισκέφθηκα την έκθεση, τη δεύτερη εβδομάδα του Ιανουαρίου, δεν συνάντησα παρά ένα χαλαρό πλήθος στο εσωτερικό της.
Η έκθεση χωρίζεται σε 11 θεματικές και χρονικές περιόδους. Tα φουσκωτά χρωματιστά παιχνίδια του, «Ιnflatables» ορίζουν την πρώτη του περίοδο. Οι εντυπωσιακές ηλεκτρικές σκούπες μέσα σε πλέξιγκλας, μια κλεφτή ματιά στο American Dream ορίζουν τη δεύτερη PRE-NEW και THE NEW περίοδο. Ο καλλιτέχνης παίζει μαζί μας δείχνοντάς μας ένα καθημερινό, πραγματιστικό αντικείμενο που κάθε αστική οικογένεια έχει κάπου καταχωνιασμένο – μόνο που οι ηλεκτρικές σκούπες του Κουνς είναι σε άψογη κατάσταση και θα παραμείνουν έτσι όσα χρόνια κι αν περάσουν.
Στην επόμενη σειρά έργων (Equilibrium), ο καλλιτέχνης αναφέρεται στην επιθυμία της κοινωνικής ανέλιξης, με τον τόνο στραμμένο στους Αφροαμερικανούς μπασκετμπολίστες. Φωτογραφίες, διαφημίσεις και μπάλες του μπάσκετ σε ενυδρεία που ισορροπούν στο νερό. Αγαπημένο του στυλ: το ready-made, δηλαδή ένα έτοιμο προϊόν, που παίρνει άλλη θέση και άλλο νόημα μόνο και μόνο από την υπογραφή του Κουνς.
Τέχνη ή απάτη; Οι κριτικοί τέχνης οργιάζουν, άλλοι εξοργιζόμενοι από την απληστία του και άλλοι μαγεμένοι από την ιδιοφυΐα του.
Στη συνέχεια της έκθεσης, στη σειρά Made in Heaven θα συναντήσουμε μεταξύ άλλων την πρώτη του σύζυγο, την πασίγνωστη πορνοστάρ Ilona Staller ή Τσιτσιολίνα σε διάφορες σεμνές και όχι και τόσο στάσεις. Ενα από τα έργα στα οποία πρωταγωνιστούσε η πρώην σύζυγος του καλλιτέχνη, το Fait D’Hiver (1988) έχει αφαιρεθεί από την έκθεση, μετά από κατηγορία της μάρκας Naf Naf για λογοκλοπή. Ενα δεύτερο, το Naked (1988), φημολογείται πως αφαιρέθηκε για τον ίδιο λόγο, αλλά το Κέντρο Πομπιντού αρνείται τις κατηγορίες. Τεράστιες αφίσες αλκοολούχων ποτών καλύπτουν τους λευκούς τοίχους του Μουσείου. Ο καλλιτέχνης ανακάλυψε πως η διαφήμιση γίνεται πιο συγκεκριμένη για τις κατώτατες τάξεις ενώ για την ανώτατη τάξη προτιμάται κάτι το αόριστο.
Γιάπης
Ο Κουνς, που εμφανίζεται πάντοτε με κοστούμι και 15 λεπτά πριν από τα ραντεβού του στο μουσείο, σύμφωνα με τη Le Monde, μπορεί να κατηγορηθεί ο ίδιος ως γιάπης – αλλά κανείς δεν έχει καταφέρει να δείξει πιο φανερά τις κοινωνικές ανισότητες στην ποπ αρτ. «Προσπαθούσα να ξεπεράσω την προσκόλληση στον Ντανταϊσμό και τον Σουρεαλισμό» θα επιμείνει ο ίδιος σε συνέντευξή του στον διευθυντή του Εθνικού Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης, Bernard Blistène.
Αλλα αντικείμενα που έρχονται στον νου, τα μικρά ανοξείδωτα κουνελάκια – τα οποία χρησιμοποιήθηκαν και στην καμπάνια της H&M και κυκλοφορούν σε τσάντες περί τα 35 ευρώ. Ο πορσελάνινος Μάικλ Τζάκσον και ο Bubbles, το πιθηκάκι του, ο αξεπέραστος ηθοποιός Buster Keaton, το πορτρέτο του καλλιτέχνη από μάρμαρο, η σειρά από τις φιγούρες Hulk και οι παρωδίες αρχαιότητας, όπου σε πίνακα κλασικών γλυπτών αποτυπώνονται φιγούρες και μουντζούρες.
Ο κόσμος του Κουνς είναι μοναδικός. Δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικός ο πιο ακριβοπληρωμένος καλλιτέχνης εν ζωή. Οσο κι αν ο ίδιος επιμένει ότι δεν πρόκειται για κριτική, αλλά για παρατήρηση της σύγχρονης κοινωνίας που τον περιτριγυρίζει, αρκεί να κοιτάξεις τα έργα του και συνειδητοποιείς ότι υπάρχει ένα βάθος, μια αγωνία, μια έλλειψη, είτε αυτή απεικονίζεται στο Αμερικανικό Ονειρο που έχει θολώσει στον 21ο αιώνα είτε εμφανίζεται με τη μορφή των 90-130 βοηθών του στο εργαστήριο του στο Chelsea της Νέας Υόρκης. Οσο συνεχίζει να παλεύει για το μεγαλύτερο, το πιο κιτς, το πιο προκλητικό, τόσο θα τον ξορκίζουν και θα τον λατρεύουν εξίσου κριτικοί και κοινό.
Η διαδρομή του
Εντυπωσιακός ναι, μεγαλειώδης εξίσου, κιτς χωρίς αμφιβολία. Ο Κουνς δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτα άλλο πέραν του εαυτού του. Γεννημένος το 1955 στο Γιορκ της Πενσιλβάνια, ξεκινάει να ζωγραφίζει σε μικρή ηλικία, εμπνευσμένος από τους κλασικούς ζωγράφους που ο πατέρας του εκθέτει στη βιτρίνα του μαγαζιού διακόσμησης εσωτερικών χώρων που έχει. Μόλις στα φοιτητικά του χρόνια, όταν σπουδάζει στο Merryland Institut College of Art της Βαλτιμόρης (1972-1974), γνωρίζει τον Σαλβαντόρ Νταλί και περνάει μια μέρα μαζί του στη Νέα Υόρκη. Αργότερα, αφού περάσει από τον School of Art Institute του Σικάγου (1975), θα εγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη και θα ανακαλύψει την καλλιτεχνική αντεργκράουντ σκηνή, μαζί με την Πάτι Σμιθ και τους Talking Heads. Από το Μουσείο ΜOMA θα περάσει πρώτη φορά δουλεύοντας στο τμήμα των νέων μελών και τους σπονσόρων.
Jeff Koons, La rétrospective, Centre Pompidou, Place Beaubourg 75004 Paris
Μέχρι τις 27 Απριλίου, καθημερινά εκτός Τρίτης, από τις 11 π.μ. ώς τις 9 μ.μ. Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο ώς τις 11 μ.μ. Εισιτήρια 13 ευρώ, μειωμένο 10 ευρώ.