«Οταν πεθάνω, δεν θέλω να μείνει κανένα ίχνος μου. Δεν θέλω να αφήσω τίποτα πίσω. Θέλω ο “μηχανισμός” μου να σβήσει». Η επιθυμία του Αντι Γουόρχολ, που πέθανε απρόσμενα στις 22 Φεβρουαρίου 1987, ύστερα από μια συνηθισμένη εγχείρηση χολής, δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα. Τα «ίχνη» του μάστερ της ποπ αρτ δεν έσβησαν ποτέ. Για την ακρίβεια, βρίσκονται παντού. Τα έργα του όχι μόνο μονοπωλούν το ενδιαφέρον στις δημοπρασίες, αλλά επιπλέον κυριαρχούν στις αίθουσες τέχνης. Φέτος μάλιστα, σύμφωνα με τους New York Times, θα είναι η χρονιά του.
Ξανά; Είναι η πρώτη μου αντίδραση. Δεν είναι η πρώτη φορά που ανακοινώνεται κάτι τέτοιο. «Ετοιμαστείτε για νέο κύμα Γουόρχολ», διαβάζουμε στις πολιτιστικές σελίδες της έγκυρης αμερικανικής εφημερίδας. Τουλάχιστον 40 εκθέσεις με άγνωστες δημιουργίες του θα πραγματοποιηθούν σε 183 πανεπιστημιακά μουσεία και ιδρύματα των ΗΠΑ.
Μη με παρεξηγείτε, λατρεύω τον Αντι Γουόρχολ, αλλά κάποια λογική εξήγηση θα υπάρχει για το επερχόμενο «τσουνάμι Γουόρχολ». Ναι, φυσικά, το ίδιο το ίδρυμά του, που φροντίζει με κάθε τρόπο να μη σβήσει ο «μηχανισμός», διατηρώντας ζωντανή τη μνήμη και την κληρονομιά του. Από το 1994, το Andy Warhol Foundation έχει δωρίσει συνολικά 52.786 έργα τέχνης. Με την πρώτη του δωρεά -8.600 αριστουργήματα, που σήμερα αξίζουν δισεκατομμύρια δολάρια- βοήθησε να στηθεί το Μουσείο Αντι Γουόρχολ στο Πίτσμπουργκ. Σε μια δεύτερη φάση χάρισε 29.314 φωτογραφίες σε 190 ινστιτούτα πανεπιστημιακών σχολών της Αμερικής. Ο τρίτος και τελευταίος γύρος δωρεών ολοκληρώθηκε πρόσφατα με 14.837 δημιουργίες, που μοιράστηκαν σε 322 ιδρύματα του κόσμου.
«Τα δώρα αυτά έγιναν ώστε άνθρωποι σε διάφορες πολιτείες της Αμερικής, και τώρα σε διάφορες χώρες του κόσμου, να έχουν την ευκαιρία να μελετήσουν από κοντά τη δουλειά του Γουόρχολ», μας είπε μέσω email ο Joel Wachs, πρόεδρος του Andy Warhol Foundation. «Παρότι τα έργα που θα παρουσιαστούν είναι παρεμφερή με άλλα του καλλιτέχνη, ωστόσο το υλικό αυτό είναι αυθεντικό. Βγαίνει για πρώτη φορά από τις αποθήκες μας». Μα πόσα έργα είχε παραγάγει αυτός ο μικρόσωμος άνθρωπος με το ασημί μαλλί; Υπάρχουν και άλλα, για τα οποία δεν γνωρίζουμε; «Υπάρχουν ακόμη πολλά που δεν έχουν παρουσιαστεί, αλλά αυτά δεν σκοπεύουμε να τα δωρίσουμε. Πρόθεσή μας είναι να τα πουλάμε συν τω χρόνω, ώστε να μπορούμε να χρηματοδοτούμε το έργο μας, δηλαδή να υποστηρίζουμε ανερχόμενους εικαστικούς και νέους πολιτιστικούς φορείς».
Το παράξενο είναι ότι όλες αυτές οι εκθέσεις πραγματοποιούνται φέτος και όχι σε δύο χρόνια, που θα είναι τα 30 χρόνια από το θάνατο του Γουόρχολ. Δηλαδή τότε τι θα γίνει; «Προς το παρόν δεν έχουμε προγραμματίσει κάτι για την επέτειο αυτή, που συμπίπτει κιόλας με τα γενέθλια του ιδρύματός μας», λέει ο Joel Wachs. Η ευφυής αυτή στρατηγική φαίνεται πως μοναδικό στόχο έχει να δημιουργούνται νέες γενιές θαυμαστών για το έργο του Γουόρχολ και γι’ αυτό δεν χρειάζονται αφορμές.
Η αισθητική του στα σπίτια μας
Ο Αντι Γουόρχολ είναι σήμερα ο πιο διάσημος Αμερικανός εικαστικός όλων των εποχών και ανάμεσα στους πιο ακριβούς (την τελευταία πενταετία ο τζίρος από τις πωλήσεις έργων του σε δημοπρασίες ανέρχεται σε 300 εκατ. δολάρια). «Μπορεί να έγινε γρήγορα είδωλο στην Αμερική, όμως του πήρε καιρό ώσπου να γίνει αποδεκτός στον κύκλο των διανοουμένων», γράφει ο Arthur C Danto στο βιβλίο του «Andy Warhol», που κυκλοφόρησε το 2009. O κριτικός τέχνης και φιλόσοφος, που πέθανε πριν από δύο χρόνια, καταλάβαινε όσο κανείς άλλος τι εστί Αντι Γουόρχολ. Και οι δυο τους γεννήθηκαν τη δεκαετία του 1920, σε βιομηχανικές, υποβαθμισμένες πόλεις των ΗΠΑ, και ο χαρακτήρας τους σμιλεύτηκε από τις δυσκολίες του Κραχ. Ο συγγραφέας πίστευε γι’ αυτόν ότι «με την τέχνη του έκανε φιλοσοφία».
Παρότι εξακολουθούν να υπάρχουν κάποιοι που αμφισβητούν την αξία του, δεν χωράει αμφιβολία ότι ο άνθρωπος αυτός, που προερχόταν από μια εργατική οικογένεια μεταναστών, άλλαξε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την τέχνη. «Επινόησε νέες τεχνικές και με τη θεματολογία του -από τα μπουκάλια της Κόκα Κόλα μέχρι τον Ελβις- κατάφερε να γεφυρώσει την υψηλή τέχνη με τη μαζική κουλτούρα. Δημιούργησε μια αισθητική που για πρώτη φορά στην ιστορία απευθυνόταν στη μάζα», γράφει η Jackie Wullschlager, κριτικός τέχνης των Financial Times.
Πράγματι, ο Γουόρχολ κατάφερε αυτό που δεν κατάφερε κανένας άλλος δημιουργός: να μπει στα σπίτια μας. Προσωπικά, έχω στην κατοχή μου αρκετούς… Warhol: Το άλμπουμ των Velvet Underground με την μπανάνα (ο καλλιτέχνης υπήρξε μάνατζερ του νεοϋορκέζικου συγκροτήματος και σχεδίασε το εξώφυλλο του πρώτου τους δίσκου), ορισμένα τεύχη του Interview (το 1969 ίδρυσε το περιοδικό με τις συνεντεύξεις διασημοτήτων), τη «Φιλοσοφία» του (ένα υπέροχο βιβλίο με σκέψεις του για τον έρωτα, το σεξ, το φαγητό, την ομορφιά, τη φήμη, το χρήμα, την επιτυχία) μέχρι και ένα συλλεκτικό μπουκάλι γαλλικό κόκκινο κρασί του 1975, την ετικέτα του οποίου φιλοτέχνησε ο ίδιος.
Δεν άλλαξε λοιπόν μόνο την τέχνη. Αλλαξε τη διαφήμιση, τον κινηματογράφο, το ντοκιμαντέρ, τα περιοδικά, τη γραφιστική, την τηλεόραση. Την ίδια τη ζωή! «Ο Αντι Γουόρχολ ήταν προφήτης. Είχε προβλέψει πολλά πράγματα σε σχέση με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, όπως, ας πούμε, οι απόψεις του περί φήμης. Πρόβλεψε κιόλας τη σημασία των ΜΜΕ, το ρόλο που θα έπαιζαν στη δημιουργία της Εικόνας, καθώς και την τρομακτική επιρροή που αυτά θα είχαν επί των μαζών», υπογραμμίζει η ιστορικός τέχνης Ελισάβετ Λύρα, που διοργάνωσε το 2009 δύο σημαντικές εκθέσεις με έργα του – στη μία, μάλιστα, προβάλλονταν τα σπάνια φιλμάκια του που γυρίστηκαν στο στούντιό του, το Factory. Και καταλήγει: «Ο Γουόρχολ ήταν χίλια χρόνια μπροστά από την εποχή του. Ηταν μια μεγάλη προσωπικότητα».
Και φανταστείτε ότι τον άνθρωπο αυτό -που είναι από τους πιο επίκαιρους δημιουργούς του καιρού μας και που μια ολόκληρη γενιά έχει μεγαλώσει με τις Μέριλιν και τους Μάο του- τον ανακάλυψε ένας Ελληνας: ο Αλέξανδρος Ιόλας. Ο σημαντικός συλλέκτης έστησε, στην γκαλερί του στη Νέα Υόρκη, στις αρχές της δεκαετίας του ’50, την πρώτη του έκθεση. Οταν ρωτήθηκε ο καλλιτέχνης γιατί έκανε τον «Μυστικό δείπνο», την τελευταία σειρά έργων του, εκείνος απάντησε: «Γιατί μου το ζήτησε ο Ιόλας». Η εγκαταλελειμμένη βίλα του στην Αγία Παρασκευή, στην οποία φιλοξενήθηκε κάποτε ο πάπας της ποπ αρτ μαζί με τον Τρούμαν Καπότε, προοριζόταν να γίνει κέντρο σύγχρονης τέχνης, αν δεν είχαμε διασύρει με τέτοιο τρόπο τον ιδιοκτήτη της. Και πού ξέρεις; Μπορεί και εμείς σήμερα να διοργανώναμε τις δικές μας εκθέσεις με Αντι Γουόρχολ.
Εκθέσεις ανά τον Κόσμο
«Andy Warhol and William Morris»
Δύο γίγαντες της τέχνης, πλάι-πλάι.
Modern Art Oxford, Αγγλία
Εως 28/2.
Andy Warhol «Death & Disaster»
Αν θέλεις να καταλάβεις γιατί ο Γουόρχολ είναι τόσο διαχρονικός, δες τις πιο σκυθρωπές εικόνες του για το θάνατο.
Kunstsammlungen Chemnitz, Γερμανία
Εως 22/2.
«The Late Drawings of Andy Warhol»
50 σχέδια, από το 1974 μέχρι το 1987.
Hyde Collection, Νέα Υόρκη, 20/6-27/9.
«From Marilyn to Mao: Andy Warhol’s Famous Faces»
Ο καλλιτέχνης που έγινε διάσημος προσωπογραφώντας διασήμους.
Columbia Museum of Art, 12/6-13/9.
«Warhol Mania – Advertising Posters and Magazine Illustrations»
Η γραφιστική δουλειά του Γουόρχολ, όπως παρουσιάζεται σε 50 αφίσες και εικονογραφήσεις που δημοσιεύτηκαν σε 400 περιοδικά.
Montreal Museum
of Fine Arts. Εως 15/3.
«Warhol on Vinyl: The Record Covers»
Σπάνια εξώφυλλα δίσκων που φιλοτέχνησε ο Γουόρχολ.
Cranbrook Art Museum, Μίσιγκαν. Εως 15/3.