Η αρχιτεκτονική ως τέχνη ζωής

Η αρχιτεκτονική ως τέχνη ζωής

6' 2" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η βράβευση των Assemble με το Τέρνερ 2015, το πιο διάσημο ευρωπαϊκό βραβείο σύγχρονων εικαστικών που απονέμεται από την Τέιτ Γκάλερι, επιβεβαιώνει ένα διαφαινόμενο συλλογικό αίτημα επιστροφής στις κοινωνικές ουμανιστικές αξίες. Το βραβείο, που απονέμεται κάθε χρόνο σε έναν Bρετανό καλλιτέχνη κάτω των 50 ετών, δόθηκε για πρώτη φορά σε μια δημιουργική κολεκτίβα η οποία αντιλαμβάνεται την αρχιτεκτονική ως μια μορφή τέχνης που επεμβαίνει καθοριστικά στην καθημερινότητα, ως «επανάσταση της καθημερινής ζωής», για να θυμηθούμε τον Ραούλ Βανεγκέμ, προτάσσοντας την ενεργή πολιτική σκέψη, τον ακτιβισμό και τη δυνητική δύναμη των συλλογικοτήτων: «People have the Power», όπως τραγούδησε η Πάτι Σμιθ.

Δημόσιος χώρος

Η απονομή έγινε στον εκθεσιακό χώρο Tramway της Γλασκώβης. Ταιριαστά το βραβείο απένειμε η Κιμ Γκόρντον, ιδρυτικό μέλος των ριζοσπαστών Sonic Youth. Εικαστικός και η ίδια, δημιουργός, μεταξύ άλλων, του «θορυβώδους» ζωγραφικού πίνακα με το χωρικό αποτύπωμα των λέξεων The Stooges (από το όνομα της μπάντας του Ιγκι Ποπ) που είδαμε στην πρόσφατη έκθεσή της στην Αθήνα.

Η πολυσυζητημένη 15μελής νεαρή λονδρέζικη κολεκτίβα ήταν εξαρχής φαβορί. Μπορεί ένα βραβείο τέχνης να δοθεί σε αρχιτεκτονική ομάδα; Μπορεί να θεωρηθούν τέχνη η παρέμβαση στον δημόσιο χώρο, η επιτόπια δράση και ο συμμετοχικός σχεδιασμός; Ποια είναι τα όρια και ποιος τα θέτει κάθε φορά; Μπορεί μια αντίστοιχη παρέμβαση να δημιουργήσει νέες κοινωνικές σχέσεις μεταξύ των μελών μιας κοινότητας;

Η τέχνη βγαίνει από τις γκαλερί και τα μουσεία, γίνεται πρωτοπορία το ’60, πειραματίζεται στις δεκαετίες του ’70 και του ’80, ενώ στα τέλη του ’90 καλλιτέχνες κάνουν δρώμενα για να ενισχύσουν τη δυναμική του αστικού περιβάλλοντος. «Τα κέντρα των πόλεων είναι γκαλερί τέχνης», δήλωσε το 1998 ο Krzysztof Wodiczko σε συνέντευξή του. Στην έκθεση «Adhocracy» που φιλοξενήθηκε το καλοκαίρι στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, είδαμε το έργο του «Οχημα αστέγων» (1987-89), ένα εμβληματικό παράδειγμα στο οποίο ένα έργο τέχνης-χώρος γίνεται σύμβολο κοινωνικής δράσης, φέρνοντας στην επιφάνεια το ζήτημα των αστέγων της Νέας Υόρκης. Οχι απλά ως φυσικό αντικείμενο, αλλά εμπλέκοντας τους πολίτες και τους άστεγους, καλώντας τους σε συμμετοχή και μετατρέποντάς τους σε ερμηνευτές στο μητροπολιτικό σκηνικό.

«Παρεμβατική» τέχνη

Οι Assemble δεν δημιουργούν έργα τέχνης, αλλά πειραματίζονται με πρακτικές που απαντούν σε ομάδες που ασκούν ένα είδος «παρεμβατικής» τέχνης διεκδικώντας την εμπλοκή των πολιτών. «Πάντα κατείχαμε ένα ελαφρώς ασαφές πεδίο μεταξύ τέχνης και αρχιτεκτονικής, και συχνά αναρωτιόμασταν πώς να περιγράψουμε τους εαυτούς μας», δηλώνει η Alice Edgerley, μέλος των Assemble, ενώ η Maria Lisogorskaya συμπληρώνει: «Μερικές φορές είμαστε καλλιτέχνες, άλλες ακτιβιστές, χτίστες ή ακόμα και υδραυλικοί. Είναι το έργο που μετράει».

Ισοι μεταξύ ίσων, με διεπιστημονικές καταβολές που ξεκινούν από την αρχιτεκτονική περνώντας μέσα από την ιστορία και τη φιλοσοφία και φτάνοντας στη δόμηση, με σαφές κοινωνικό πρόσημο, οι Assemble επενδύουν «στην ανεξαρτησία και την αντίσταση στις παντός τύπου “αγορές” και την ομοιομορφία της παραγωγής».

Προς όφελος της κοινωνίας

Οι Assemble δεν παράγουν συμβατική αρχιτεκτονική σκηνογραφώντας απλώς ένα τοπίο. Τα έργα τους διέπονται από αναπάντεχες χωρικές αφηγήσεις. Μετέτρεψαν ένα εγκαταλελειμμένο βενζινάδικο σε ένα προσωρινό σινεμά στο Islington και έναν παρατημένο χώρο κάτω από έναν αυτοκινητόδρομο σε δημόσιο χώρο τέχνης στο Hackney. Συνεργάζονται με παιδιά και φορείς μιας από τις πιο υποβαθμισμένες περιοχές της Γλασκώβης, του Dalmarnock, δημιουργώντας μια εναλλακτική παιδική χαρά. Στήνουν καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις και happenings στο Βασιλικό Ινστιτούτο Βρετανών Αρχιτεκτόνων και στην γκαλερί Σερπεντάιν. Οργανώνουν κοινοτικά δρώμενα στο New Addington στο Croydon και σχεδιάζουν την γκαλερί του Πανεπιστημίου Goldsmiths στο Λονδίνο.

Επιδιώκουν την εμπλοκή κατοίκων και φορέων. Καλλιεργούν ένα δημιουργικό, ολοζώντανο εργαστήρι αφύπνισης της κοινωνικής συνείδησης, παράγουν μια απτή πολιτική τέχνη προς όφελος της κοινωνίας. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα έχουν μια θέση στο κεντρικό περίπτερο της φετινής 15ης Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής της Βενετίας. Με κεντρικό θέμα «Reporting from the Front», ο διευθυντής και επιμελητής της Alejandro Aravena αναγνωρίζει την ανάγκη να μετατοπιστεί η συζήτηση από το εγώ στο εμείς, επισημαίνοντας στην ανακοίνωσή του: «Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η μάχη για ένα καλύτερο δομημένο περιβάλλον είναι μια συλλογική προσπάθεια, που θα απαιτήσει τη δύναμη και τη γνώση του καθενός».

Προσφορά με σχέδιο και ουσία

Οι Assemble προτείνουν μιαν εναλλακτική αρχιτεκτονική αφήγηση: αυθεντική, πρωτότυπη και επίκαιρη. Πολλοί έσπευσαν να τους συγκρίνουν με ομάδες τύπου Atenistas: ομάδες που επεμβαίνουν σημειακά στην πόλη, αδιαμφισβήτητα με διάθεση για προσφορά, αλλά επιφανειακά, χωρίς συνολικό σχέδιο και χωρίς να δαπανούν τον απαραίτητο χρόνο που απαιτούν οι συλλογικές χωρικές παρεμβάσεις για να αποτελέσουν εργαλείο κοινωνικής αλλαγής. Στα έργα των Assemble, η συλλογική διάνοια των κατοίκων, η εξουσία από τα κάτω προς τα πάνω και οι διαδικασίες διαβούλευσης είναι αυτές που τελικά παράγουν την αυθόρμητη και προγραμματικά ουτοπική αρχιτεκτονική, προϊόν πραγματικού συμμετοχικού σχεδιασμού.

Granby Four Streets

Οι Assemble βραβεύτηκαν για την αστική τους παρέμβαση στο Τόξντεθ του νότιου Λίβερπουλ, στη γειτονιά των Τεσσάρων Δρόμων του Granby. Εκεί, τον Ιούλιο του 1981 σημειώθηκαν σοβαρές κοινωνικές αναταραχές, εξαιτίας της έντασης μεταξύ της αστυνομίας και της μαύρης κοινότητας, ακολουθώντας τις αντίστοιχες εξεγέρσεις του Μπρίξτον τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς. Το αποτέλεσμα καταγράφηκε ως λεηλασίες και καταστροφές κτιρίων και καταστημάτων και πολλαπλές συλλήψεις. Καμιά ανάπλαση δεν υπήρξε ικανή να επαναφέρει τη ζωντάνια στην περιοχή, ο τόπος παρήκμασε και εγκαταλείφτηκε και, τελικά, ο δήμος αποφάσισε να κατεδαφίσει μια σειρά από βικτωριανά κτίσματα.

Με πρωτοβουλία των κατοίκων ιδρύθηκε μια καινοτόμος μορφή κοινωνικής ιδιοκτησίας γης, η Granby Four Streets Community Land Trust (CLT), η οποία σε συνεργασία με φορείς και μαζικά κινήματα πόλης διέσωσε ένα ιστορικό οικιστικό συγκρότημα από την κατεδάφιση και τη μετέπειτα αμφιλεγόμενη εξυγίανσή του. Στη συνέχεια ανέλαβε την ανακαίνισή του και τη μετατροπή του σε 10 οικονομικά προσιτές οικίες, καλώντας τους Assemble να συμβάλλουν στο όλο εγχείρημα συνεργασίας.

Με τη χρήση εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης και συλλογικής δράσης, οι Assemble βοήθησαν τους κατοίκους να πάρουν τον έλεγχο της γειτονιάς στα χέρια τους, να διεκδικήσουν τον δημόσιο χώρο και να παρέμβουν στον ιδιωτικό. Αξιοποίησαν τα δομικά στοιχεία κατασκευής, επαναχρησιμοποίησαν υλικά όπως τα εξαιρετικά βικτωριανά τούβλα, επένδυσαν στην ανακύκλωση και καλλιέργησαν την DIY αισθητική με χαμηλού προϋπολογισμού και μικρής κλίμακας επεμβάσεις, δίνοντας μεγάλη σημασία στη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής.

«Η κοινότητα ήδη το έκανε αυτό, και εμείς απλά συνεισφέραμε με τις δεξιότητες και τις ιδέες μας στην ευρύτερη προσπάθεια», αναφέρει η Fran Edgerley των Assemble. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 2012 και βρίσκονται σε εξέλιξη. Δύο άδεια κελύφη θα μετατραπούν σε κοινοτικό χειμωνιάτικο κήπο-αίθριο και πολλαπλές νέες χρήσεις θα γεμίσουν τους δρόμους του Granby, ύστερα από διαρκή συμμετοχική διαβούλευση. Ηδη λειτουργεί μηνιαία λαϊκή αγορά, ενώ καθαρίστηκαν δρόμοι, φυτεύτηκαν παρτέρια και βάφτηκαν κτίρια.

Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα παράλληλα εγχειρήματα είναι το εργαστήριο του Granby: μια νέα κοινωνική επιχείρηση κατασκευής χειροποίητων οικιακών προϊόντων που κατασκευάζονται κυρίως από υλικά που ανασύρονται από τις ανακαινίσεις. Κεραμικά πόμολα, φωτιστικά από σκυρόδεμα, μεταλλικά σκαμπό και καρέκλες, αμπαζούρ από τερακότα, ξύλινοι πάγκοι, πέτρινες γλάστρες, πρωτότυπες εκτυπώσεις σε υφάσματα, μπετονένιες κορνίζες τζακιών και μοναδικά σχεδιασμένα πλακάκια είναι μερικά από τα αντικείμενα προς πώληση, με σκοπό την ενίσχυση της ανάπλασης, την ανοικοδόμηση του κοινωνικού και οικονομικού ιστού, αλλά και τη δημιουργία εργαστηρίων για νέους που θα συμβάλλουν στην περαιτέρω ενδυνάμωση της συλλογικής δημιουργικής κουλτούρας της γειτονιάς. «Υπάρχει ισχυρή πεποίθηση στην κοινωνία μας ότι η δημιουργικότητα είναι για λίγους ταλαντούχους, και όλοι οι άλλοι πρέπει αναπόφευκτα απλά να ζουν με αυτό και με την κουλτούρα που οι λίγοι και ταλαντούχοι δημιουργούν. Εμείς δεν το πιστεύουμε αυτό, και το ότι είμαστε εδώ, παίρνοντας το βραβείο αυτό, είναι ένα ελπιδοφόρο σημάδι ότι υπάρχει μια ευρύτερη στροφή στην άποψη αυτή», επισημαίνει ο Anthony Engi-Meacock, μέλος της ομάδας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή