«Κανένας λόφος δεν είναι σαν τον λόφο της Ακρόπολης, δεν θα μπορούσε να υπάρχει πιο υπέροχο και πιο όμορφο υπόβαθρο για τον ναό […] Εκεί πάνω βρίσκεται το αιώνιο κάλλος δύο χιλιάδων χρόνων, ο Παρθενώνας, τα Προπύλαια, το Ερέχθειο, αντικρίζοντας κάτω από αστραφτερούς ελαιώνες, τη μενεξεδένια Αθήνα και τον Κολωνό», γράφει το 1878 ο Φινλανδός αρχιτέκτονας και συγγραφέας Γιάκομπ Αρενμπερι, στις μικρές εικονογραφημένες διηγήσεις του «Η Αρχαία Αθήνα. Εκπαιδευτικό ταξίδι».
Τρία χρόνια μετά την αποφοίτησή του από τη Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Στοκχόλμης, ο Αρενμπερι επισκέπτεται την Ελλάδα. Εντυπωσιάζεται από τα αρχαία μνημεία, κριτικάρει τη βαυαρική επιρροή στα βασιλικά ανάκτορα του Οθωνα, ενθουσιάζεται με τη νεοκλασικίζουσα προσέγγιση του Δανού Θεόφιλου Χάνσεν. Συγκινείται με την αρχαία λάμψη. Σκιτσάρει τον Παρθενώνα, το Ερέχθειο, τον Ναό του Απόλλωνα στην Κόρινθο.
Στην έκθεση «Φινλανδοί αρχιτέκτονες. Με το βλέμμα στην Ελλάδα», που παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς έως τις 12 Φεβρουαρίου, ξεδιπλώνονται σχέδια, φωτογραφίες και επιλογή κειμένων πέντε Φινλανδών αρχιτεκτόνων που ταξίδεψαν στην Ελλάδα για να περιηγηθούν στον τόπο που ενέπνευσε μεγαλειώδη έργα πολιτισμού. Από τον Γ. Τ. Π. Τσίβιτς (1815-1862), τον Γιάκομπ Αρενμπερι (1847-1914) και τον Ούσκο Νίστρομ (1861-1925) ως τον Χίλντινγκ Εκελουντ (1893-1984) και τον πιο γνωστό Αλβαρ Ααλτο (1898-1976).
Πολλοί ήταν οι αρχιτέκτονες εκείνης της περιόδου που ταξίδεψαν στις χώρες της Μεσογείου, ειδικά στην Ελλάδα και στην Ιταλία, για να ανακαλύψουν την κλίμακα του μεσογειακού τοπίου, την υλικότητα της κατασκευής, το αρχαίο ιδεώδες. Με το βλέμμα όχι μόνο του αρχιτέκτονα αλλά προπάντων του περιηγητή. Κρατώντας σημειώσεις, ζωγραφίζοντας και φωτογραφίζοντας.
Πρώτο έναυσμα
Σε επιμέλεια των Jari Pakkanen (διευθυντή του Φινλανδικού Ινστιτούτου), Timo Tuomi (διευθυντή του Μουσείου της πόλης του Espoo), Μαρίας Μαρτζούκου (φιλολόγου στο Φινλανδικό Ινστιτούτο) και Παναγιώτη Τουρνικιώτη (καθηγητή στην Αρχιτεκτονική Σχολή ΕΜΠ), η έκθεση αποτελεί μια συνεργασία του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής με το Φινλανδικό Ινστιτούτο.
Πρόκειται περισσότερο για μια μικρή αρχειακή συλλογή, παρά για μια εικαστική έκθεση. Χωρίς τη δυναμική των πρωτότυπων σχεδίων, η έκθεση δίνει ένα πρώτο έναυσμα για να διερευνηθεί η σχεδόν άγνωστη, αλλά μακρόχρονη, σχέση των Φινλανδών αρχιτεκτόνων των αρχών του 19ου αλλά και του 20ού αιώνα με την Ελλάδα.
«Η συγκρότηση του έθνους-κράτους και η αναζήτηση εθνικής ταυτότητας, η συνάντηση των θρησκευτικών και πολιτισμικών ριζών στα ανατολικά της Ευρώπης, η σχέση με τη θάλασσα και το αρχιπέλαγος των νησιών, η σχετική απόσταση από την επίδραση της κεντρικής Ευρώπης, η αγάπη για τον τόπο, την παράδοση, και η ταυτόχρονη επιθυμία της νεωτερικότητας, είναι συστατικά στοιχεία μιας σχέσης που τη συναντά κανείς διάχυτη όταν ταξιδεύει και στις δύο χώρες», αναφέρει ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης στον πρόλογο του καταλόγου της έκθεσης.
Και προσθέτει: «Είναι χαραγμένη στα σκίτσα του Ααλτο από την Ελλάδα και στα κτίρια που σχεδίασε στη Φινλανδία, ξεκινώντας από το σπίτι και από το γραφείο του και φτάνοντας στον Παρθενώνα που “αποτύπωσε” στη χάλκινη στέγη του Πολυτεχνείου του Ελσίνκι, αλλά αντανακλάται εντυπωσιακά και στη γοητεία που άσκησε το έργο του στους Ελληνες αρχιτέκτονες, οι οποίοι το ένιωσαν συχνά “δικό” τους, αληθινό και εκφραστικό στον τόπο του, αλλά ταυτόχρονα “ελληνικό”».
Ο Ααλτο, από τους πιο σημαίνοντες μοντερνιστές του 20ού αιώνα, επισκέφτηκε την Ελλάδα δύο φορές. Το καλοκαίρι του 1933, με αφορμή το IV CIAM και το 1953. Πέρασε τις μέρες του άλλοτε μελετώντας τα αρχαία αττικά μνημεία, άλλοτε κολυμπώντας. Το 1953 ταξίδεψε στις Μυκήνες ιχνογραφώντας τη μεγαλιθική πύλη των Λεόντων. Αποτύπωσε τα μάρμαρα και τα δέντρα της Ολυμπίας, τους ανεμόμυλους της Μυκόνου.
Οι ευαίσθητες γραμμές του Ααλτο αγκάλιασαν το κοίλο του θεάτρου του Απόλλωνα στους Δελφούς, σκιαγράφησαν το διάζωμα, τις κλίμακες και τις κερκίδες. Χάραξαν την ορχήστρα και τη σκηνή. Μελέτησε την ένταξη των θεάτρων στο φυσικό τοπίο. Συναρμολόγησε τις δομές των μνημείων. Περιεργάστηκε τα τοπικά υλικά, τις ξερολιθιές και τα μάρμαρα. Η μεσογειακή κουλτούρα και η επαφή του με την Ελλάδα έπαιξαν σαφή ρόλο στη διαμόρφωση του οργανικού και ιδιαίτερου σκανδιναβικού μοντερνισμού του.
Πελοποννησιακό τοπίο
Ο Τσίβιτς επισκέφτηκε το 1834 την Ελλάδα ζωγραφίζοντας ρομαντικά το πελοποννησιακό τοπίο. Δραματικές φωτοσκιάσεις διατρέχουν την Ακροναυπλία, το Μπούρτζι και το Παλαμήδι, στην ακουαρέλα του φρουρίου του Ναυπλίου. Ο Ούσκο Νίστρομ, το 1905 σχεδίασε λεπτομέρειες ερειπίων της Ολυμπίας και της Κέρκυρας. Κυρίως φωτογραφίες τεκμηριώνουν τα ταξίδια του Χίλντινγκ Εκελουντ, στο ημερολόγιό του «Le voyage pittoresque, Νοέμβριος 1926 – Φεβρουάριος 1927». Από τους σημαντικότερους Φινλανδούς αρχιτέκτονες του 20ού αιώνα, δακτυλογραφεί 40 σελίδες με τις εμπειρίες του στην Ελλάδα. Στην Αθήνα έμεινε στο ξενοδοχείο «Κεντρικόν». «Αυτό που κάνει το αστικό τοπίο των Αθηνών τόσο όμορφο είναι το αρμονικό σύνολο των λευκών κτιρίων, όλα στο ίδιο ύψος, με τις στέγες τους να κλίνουν προς την ίδια κατεύθυνση, χωρίς βαριά, μνημειώδη κτίσματα, πύργους ή θόλους να κυριαρχούν ανάμεσά τους· ακόμα και οι εκκλησίες είναι μικρές και χάνονται ανάμεσα στα σπίτια».
«Φινλανδοί αρχιτέκτονες – Με το βλέμμα στην Ελλάδα». Διάρκεια έκθεσης: 13 Ιανουαρίου – 12 Φεβρουαρίου 2017. Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς.