«Το να επιμένεις σε μια προσωπική αναζήτηση είναι και πολιτική στάση»
Γιάννης ΒαλαβανΙδης
Χάθηκε ένας από τους καλύτερους ανθρώπους που έχω γνωρίσει. Καλοπροαίρετος, ευγενικός και διακριτικός. Ενας απόλυτα υπεύθυνος άνθρωπος, βαθιά δημοκρατικός, που πολλοί περιγράφουν ως χαμηλών τόνων. Εγώ θα έλεγα ότι ήταν υψηλών, υψηλότατων τόνων, γιατί με την ηθική του στάση στη ζωή και στη τέχνη, επηρέασε πάρα πολλούς. Συνεργαστήκαμε στο εργαστήριο του ψηφιδωτού στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών πάνω από μία δεκαετία, και αργότερα, όταν ως καθηγητής ανέλαβε το δικό του εργαστήριο ζωγραφικής, είχαμε πολλούς κοινούς φοιτητές. Είχε για τα παιδιά την ίδια αγάπη, σεβασμό και τρυφερότητα που είχε και για τα έργα τους. Τους μετέδιδε την ιδέα πως η ενασχόληση τους με την τέχνη τα έκανε αποδέκτες ενός πολύτιμου προνομίου. Πως έπρεπε να διαφυλάξουν αυτό το δώρο, αρχίζοντας μια προσωπική εικαστική αναζήτηση και να κρατήσουν την ίδια ηθική στάση και στη ζωή τους. Πως χρειάζεται να είναι πρώτα άνθρωποι και μετά καλλιτέχνες. Μόνο έτσι η τέχνη γίνεται αληθινή και ουσιαστική. Σπουδαίος δάσκαλος και άνθρωπος. Είναι μεγάλο το κενό που άφησε στην ακαδημαϊκή μας κοινότητα όταν έφυγε με σύνταξη και ακόμα πιο δύσκολο τώρα. Αλλά μένει το ζωγραφικό του έργο, ειλικρινές και ουσιαστικό σαν τον ίδιο.
Η καθαρότητα
Στην τέχνη του αναζητούσε πάντα την ίδια καθαρότητα. Υπερασπιζόταν τη ζωγραφική και τις ποιότητές της. Ζωγράφιζε με τρυφερότητα και αγάπη, αντικείμενα, πρόσωπα και χώρους, πάντα σε επαφή με μια κοινωνική πραγματικότητα. Ο ίδιος έλεγε ότι είναι μια στάση ηθική και κατ’ επέκταση πολιτική. Στη «συζήτηση περί τέχνης» με τη Μάρθα Χριστοφόγλου, μιλώντας για τα ζωγραφικά προβλήματα που προκύπτουν από μια πραγματικότητα και την αναζήτηση των λύσεων, πράγμα «απολύτως αναγκαίο», λέει: «Η καθαρότητα έχει σημασία. Τώρα θα μου πεις ότι αυτό ακούγεται κάπως ηθικό, αλλά δεν είναι ακριβώς έτσι. Εννοώ μια καθαρότητα χωρίς τεχνάσματα και υποκρισίες, καλλιτεχνική και ανθρώπινη. Για μένα, αυτό σημαίνει να βλέπεις καθαρά και με ειλικρίνεια το θέμα που σε ενδιαφέρει, καθώς και τις σκέψεις και τα συναισθήματα που σου προκαλεί, για να τα αποδώσεις ζωγραφικά με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια, μέσα από το υλικό και τη γραφή, χωρίς ωραιοποιήσεις και συμβιβασμούς».
«Αργή κατάδυση»
Θέλω να παραθέσω εδώ ένα μέρος του εξαιρετικού κειμένου της Μάρθας-Ελλης Χριστοφόγλου, που συνοψίζει την ανθρώπινη και ζωγραφική του πορεία και γράφτηκε για την αναδρομική έκθεση του Γιάννη Βαλαβανίδη στο Μουσείο Φρυσίρα το 2005.
«Το έργο του μοιάζει με αργή κατάδυση στα ενδότερα της ζωγραφικής και του εαυτού του. Ολα του τα θέματα προσφέρονται γι’ αυτόν τον σκοπό. Τα βουνά ανασκάπτονται όπως και το ζωγραφισμένο χαρτί που τα απεικονίζει, τα πρόσωπα βυθοσκοπούνται για να αποκαλύψουν τις κρυμμένες πτυχές τους, οι ανθρώπινες κατασκευές ακτινογραφούνται από διάφορες οπτικές γωνίες. Στη διαρκή αυτή αναζήτηση υπάρχουν πολλές στιγμές αμφιβολίας ή μετάνοιας, που οδηγούν σε αναθεωρήσεις, καταστροφές, βίαιες επεμβάσεις στη βασανισμένη επιφάνεια της ζωγραφικής. Υπάρχουν και στιγμές ευεξίας ή παράφορης έξαρσης, οι οποίες δεν αντιστοιχούν ποτέ σε λαμπερά ευρήματα, αλλά προωθούν αθόρυβα την εσωτερική δύναμη των έργων. Εχω την εντύπωση ότι πίσω από τέτοιες στιγμές ευφορίας κρύβεται η πιο ατίθαση “μικρή πινελιά”, αυτή που δεν δαμάζεται με τίποτα και είναι, κατά βάθος, η πολυτιμότερη και η πιο αγαπημένη. Αυτή δίνει τον τόνο στις υπόλοιπες πινελιές και προκαλεί τον ζωγράφο να κτίσει κομμάτι κομμάτι τη ζωντανή εικαστική παράσταση των δικών του “πραγμάτων”, μια από τις πιο καθαρές και συγκροτημένες που υπάρχουν στη σύγχρονη ελληνική τέχνη».
* Η κ. Δάφνη Αγγελίδου είναι αναπλ. καθηγήτρια της ΑΣΚΤ.