BERND BRUNNER
Η τέχνη της ξάπλας. Εγχειρίδιο για τον οριζόντιο τρόπο ζωής
μτφρ. Ευαγγελία Τόμπορη
εκδ. Αλεξάνδρεια, σελ. 224
Στο βιβλίο του ο συγγραφέας Μπερντ Μπρούνερ επισημαίνει τις πιο εκκεντρικές μορφές ξάπλας.
Ο Γερμανός συγγραφέας Μπερντ Μπρούνερ πραγματεύεται μέσα από 31 σύντομες αφηγήσεις τον οριζόντιο τρόπο ζωής ή αλλιώς την «ξάπλα» που συνειδητά βιώνεται ως «τέχνη» ανά τους αιώνες από διαφορετικές κουλτούρες παγκοσμίως, με πρωταγωνιστές συγγραφείς, φιλοσόφους, ψυχοθεραπευτές, εφευρέτες-κατασκευαστές, εικαστικούς, κλπ. Οι αρχαίοι λαοί, παρά τη δεισιδαιμονία που επικρατούσε ότι κινδύνευαν να απoλέσουν τη συνείδηση και τις αισθήσεις τους πέφτοντας σε βαθύ ύπνο, ξάπλωναν για να αναπαυθούν, να στοχαστούν, να ρεμβάσουν, ή ακόμα και να επινοήσουν λύσεις στα καθημερινά τους προβλήματα.
Εχει υπολογιστεί ότι ξαπλωμένοι περνάμε το ένα τρίτο της συνολικής μας ζωής. Από ιατρικής απόψεως μια μισοξαπλωτή-μισοκαθιστή στάση σε γωνία 127 μοιρών είναι η πιο κατάλληλη για να αποφεύγονται οι εντάσεις στη σπονδυλική στήλη. Ο Μπρούνερ επισημαίνει τις πιο ασυνήθιστες και εκκεντρικές μορφές ξάπλας.
Για παράδειγμα, στο τελετουργικό του χαμάμ οι λουόμενοι αναπαύονται οριζοντίως για αρκετή ώρα πάνω σε μια ζεστή πέτρινη πλάκα για να χαλαρώσουν οι μύες. Ετσι, μετά τις προηγούμενες κουραστικές φάσεις του μασάζ επέρχεται η πλήρης ευεξία.
Στη συνέχεια ο συγγραφέας περιγράφει την έννοια της αιώρησης που για τον θεωρητικό του πολιτισμού Ρολάν Μπαρτ σημαίνει η κατάσταση κατά την οποία «ζεις σε έναν χώρο δίχως να συνδέεσαι με κάποια σταθερή θέση», όταν δηλαδή η αίσθηση του χώρου είναι λιγότερο «πραγματική». Οι κολυμβητές μέσω της άνωσης στη θάλασσα και οι αστροναύτες χωρίς βαρύτητα στο Διάστημα, είναι και δεν είναι ξαπλωμένοι, δηλαδή βρίσκονται στην ενδιάμεση κατάσταση της αιώρησης.
Το ίδιο συμβαίνει και σε έναν υπνωτισμένο που αιωρείται με σώμα άκαμπτο ανάμεσα σε δυο καρέκλες, χωρίς επιφάνεια να τον στηρίζει.
«Το σίγουρο είναι ότι ο ύπνος, ως διακοπή της συνείδησης, ορθώνει ένα είδος φραγμού στην αντίληψη, ο οποίος όμως παραμένει ευαίσθητος στα εξωτερικά αισθητηριακά ερεθίσματα», δηλώνει ο Μπρούνερ εντυπωσιασμένος από το «μυστήριο» του ύπνου, την κατάσταση εκείνη που δεν μπορούμε να ελέγξουμε ή να προβλέψουμε όντας ξαπλωμένοι.
Το μεταβατικό στάδιο προσανατολισμού και ανασύνταξης για να οργανωθεί ο εσωτερικός χάρτης της συνείδησης είναι η διαδικασία του ξυπνήματος. Στην κλασική λογοτεχνία, οι μεταβατικές στιγμές μεταξύ ύπνου και ξυπνήματος περιγράφονται από τον Μαρσέλ Προυστ ως στιγμές «ανυπαρξίας». Στον Κάφκα η αίσθηση του ξυπνήματος καταλήγει σε έναν ζωντανό εφιάλτη με τη δυσάρεστη μεταμόρφωση του ήρωα σε έντομο.
Η μεγάλη συμβολή της Ανατολής στην τέχνη της ξάπλας οφείλεται στη γοητεία που άσκησε στους Δυτικοευρωπαίους διπλωμάτες, αρχιτέκτονες και σχεδιαστές το ντιβάνι ως έπιπλο όπου κάποιος μπορούσε να ξαπλώσει σε άνετη θέση, να επιδοθεί στην ανάγνωση, να αφεθεί στις σκέψεις του ή και στην ηδονή. Επιπλέον, ο Γκαίτε έχοντας ασχοληθεί εκτενώς με την περσική ποίηση, εμπνεύστηκε το έργο του «Δυτικοανατολικό ντιβάνι», όπου εκφράζει την αντίληψη ότι η Ανατολή και η Δύση είναι αδιαχώριστες. Κυρίως όμως η ιδέα του ντιβανιού ως εργαλείου ενδοσκόπησης, καταβύθισης στις μύχιες σκέψεις και συνειρμικής διάθεσης εξελίχθηκε με την πρακτική της ψυχανάλυσης. Το ντιβάνι του Φρόιντ δεν ήταν ένα οποιοδήποτε έπιπλο. Οταν το 1938 η οικογένεια κατέφυγε στο Λονδίνο για να γλιτώσει από τους ναζί, το μετέφεραν μαζί τους.
Αξιοζήλευτη μακαριότητα
Στο τέλος της πραγματείας, μια φωτογραφία απεικονίζει έναν από τους μεγαλύτερους ξαπλωμένους Βούδες που έχει μήκος 46 μέτρα και ύψος 15, φτιαγμένος από γύψο και τούβλα. Καλύπτεται με φύλλο χρυσού και βρίσκεται σε ναό της Μπανγκόκ. Η αξιοζήλευτη μακαριότητα του οριζόντιου αγάλματος μας θυμίζει ότι πάντα υπήρχε και θα υπάρχει ένας εναλλακτικός τρόπος ύπαρξης και ισορροπίας, που βασίζεται στην απόλαυση, τη χαλάρωση, τη φαινομενική απραξία. Μια αρχέγονη ανθρώπινη δραστηριότητα βαθιά ριζωμένη στη γη, ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο.