Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100-1669 («Λεξικό Κριαρά»), τόμος ΚΑ΄ (σταμεζένιος – συνεορτάζω) συνταγμένος από ομάδα συνεργατών υπό τη διεύθυνση του Ι. Ν. Καζάζη, Θεσσαλονίκη 2019, σελ. 525.
Το ταχυδρομικό ειδοποιητήριο ήταν αινιγματικό, αλλά το δέμα που παρέλαβα από το ταχυδρομείο έδειχνε καθαρά ότι ερχόταν από το «Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας» της Θεσσαλονίκης. «Λες να αναστήθηκε;» αναρωτήθηκα σκιρτώντας, «κρατώ τάχα μια θαλασσοδρόμο μποτίλια με καλό μήνυμα ή πρόκειται για κανένα αφιέρωμα;». Οταν άνοιξα στο σπίτι τον φάκελο ανάσανα: αναδύθηκε ο 21ος τόμος του «Λεξικού Κριαρά»!
Στη βιβλιοθήκη μου ο τελευταίος τόμος ήταν ο ΙΗ΄ του 2012, λοιπόν πίστευα ότι η γενική δυσπραγία είχε αναστείλει ή ματαιώσει τη συνέχιση του Λεξικού. Το θαυμαστικό της προηγούμενης παραγράφου δηλώνει τη χαρά μου για τη διάψευση των φόβων μου και συνάμα για τη βεβαιότητα ότι θα μου δωρηθούν –και μου δωρήθηκαν– οι τόμοι που δεν είχα. Οφείλω να τους μνημονεύσω μαζί με τον ΚΑ΄.
Λοιπόν ο ΙΘ΄ (ραδιόλι – σιργουλιστά) του 2014 έχει στο εξώφυλλο μια διακριτική γραμμή πένθους. Αντιγράφω μέρος της πρώτης παραγράφου των «Προλεγομένων»: «Ο 19ος τόμος κυκλοφορεί με μελανή ταινία στο εξώφυλλό του, λόγω του θανάτου του Εμμανουήλ Κριαρά, στις 22 Αυγούστου 2014. Είχε προλάβει να κρατήσει ο Κριαράς το κείμενο στα χέρια του και να το ξεφυλλίσει την 1η Ιουλίου, όταν τον επισκεφτήκαμε στο σπίτι του όλη η συντακτική ομάδα με επικεφαλής τον Πρύτανη του ΑΠΘ καθηγητή Γιάννη Μυλόπουλο. Πάνω στην ώρα. Συγκινήθηκε και έδωσε την ευλογία του. Για τους συνεργάτες του Λεξικού, παλιούς και νέους, είναι θάνατος οικείου. Του πιο δικού μας».
Αντιγράφω και τη βραχεία πρώτη παράγραφο του Κ΄ τόμου (σιρόκος – σταματώ) του 2016: «Ο Κ΄ τόμος του Μεσαιωνικού Λεξικού εμφανίζεται συνεπής στο ανά διετία ραντεβού του. Με τη διαφορά ότι είναι ο πρώτος που βλέπει το φως της δημοσιότητας μετά τον θάνατο του Εμμ. Κριαρά, του εμπνευστή, θεμελιωτή και εδραιωτή του».
Καλόν εντάφιον η ευγνωμοσύνη των μαθητών και συνεχιστών.
Δύο παλαιότερες παρουσιάσεις τόμων του Λεξικού είχαν τους τίτλους «Το πείσμα των συνεχιστών του Εμμανουήλ Κριαρά» («Νέα Εστία», τχ. 1844, Μάιος 2011) και «Η προσηλωμένη επιμονή στις λέξεις» («Η Καθημερινή», 10.2.2013).
Πεισματική, λοιπόν, η προσήλωση των πνευματικών κληρονόμων του Εμμ. Κριαρά: του Καθηγητή Ι. Ν. Καζάζη, που έχει την εποπτεία της σύνταξης –και της σύναξης– του κληροδοτημένου Λεξικού και της ομάδας των συνεργατών του. Ολοι τους κωπηλατούν contra torrentem, «πάνω νερά» κατά τον Σεφέρη. Οπως δείχνουν τα πράγματα, αν ο τόπος δεν δοκιμαστεί δεινώς, το «Λεξικό Κριαρά» θα φτάσει στο τέρμα με δύο ή τρεις ακόμη τόμους και δύο Επιτομές (η τρίτη, μαθαίνω, είναι στο τυπογραφείο). Είθε!
Παράτολμα εικάζω ότι η πεισμονή των συνεχιστών του Κριαρά υπέκαυσε τον ζήλο των συντακτών του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών, του οποίου ο ΣΤ΄ τόμος (μέρος δεύτερο, 2016) εκδόθηκε 27 χρόνια ύστερα από το δεύτερο τεύχος του Ε΄ τόμου. Αν αληθεύει, έστω και μια σταλιά η εικασία μου, τότε πρόκειται για «παράπλευρη φιλοτιμία» που πρέπει να μην ατονήσει. Μακάρι σύντομα να προχωρήσει πέρα από το λήμμα «διάλεκτος» το Ιστορικό Λεξικό. Οι καιροί ου μενετοί.
Οπως και να ’ναι η Λεξικογραφία στην Ελλάδα, παρά την καχεξία των φιλολογικών σπουδών, «ανθεί και φέρει κι άλλο». Και οφείλω να υπογραμμίσω εδώ τον ακάματο λεξικογραφικό ζήλο του Καθηγητή Γεωργίου Μπαμπινιώτη.
Τιμούμε πολυτρόπως τους αθλητές μας και καμαρώνουμε, συνήθως υπερβολικά, για τις διακρίσεις τους. Τους αρσιβαρίστες όμως του «Λεξικού Κριαρά» δεν πρόκειται κανείς να τους τιμήσει με χρυσά ή αργυρά μετάλλια, μήτε θα τους σηκώσουν στους ώμους τους οι φοιτητές των φιλοσοφικών μας σχολών. Με παρηγορεί, λοιπόν, στο «Λεξικό Κριαρά» ο «Αναλυτικός κατάλογος επεξεργασίας λημμάτων κατά συνεργάτη»: αποδίδει το suum cuique, ήγουν «εκάστω τα εαυτού», εκείνο δηλαδή που όλοι τους χρωστάμε.