Ο… μαθητής που συνάρπαζε τους φοιτητές απαιτώντας πολλά

ΝΙΚΟΣ Δ. ΒΑΡΜΑΖΗΣ

σελ. 167

Δημήτρης Ν. Μαρωνίτης: Μια ξεχωριστή μορφή, ένας δάσκαλος – ηθοποιός που συμμερίζεται με το κοινό του τη μέθη της αμεσότητας της επαφής μαζί του. «Εμπαθής», αφού ως δάσκαλος, κατά τη μαρτυρία των μαθητών του ήταν παθιασμένος: αναστάτωνε τις αίθουσες και τα αμφιθέατρα, συνάρπαζε τους φοιτητές, απαιτούσε πολλά και κάποιους δυσαρεστούσε. Oσο για το ομηρικό επίθετο «πολύτροπος», του προσδίδεται «για τη φιλολογική του ευκινησία, και την άνεση με την οποία κινήθηκε τόσο στην κλασική όσο και στη νεοελληνική γραμματεία, διευρύνοντας τα πεδία της φιλολογικής ερμηνείας». Ο Μαρωνίτης «διά βίου ανένδοτος», ανυποχώρητα συνεπής στις αρχές και στις πεποιθήσεις του διακρίθηκε για την αιχμηρή ακρίβεια της γλώσσας του, τις υπολογισμένες αποχρώσεις της και την πειθαρχημένη νεολογιστική της ροπή. Δίκαια ο μαθητής του, κλασικός φιλόλογος, επίκουρος καθηγητής του τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του ΑΠΘ με γνωστικό αντικείμενο τη διδακτική των αρχαίων ελληνικών (1999-2004) Νίκος Βαρμάζης τον χαρακτηρίζει «ισοβίτη της γλώσσας», αρχαίας και νέας.

Στο συγκεκριμένο έργο, μια προσωπογραφία, αφιερωμένη στους αποφοίτους του Πειραματικού Σχολείου Θεσσαλονίκης, ο Νίκος Βαρμάζης μετά το κατατοπιστικό χρονολόγιο και προκειμένου να διασαφηνίσει τα τέσσερα επίθετα του υποτίτλου, παραθέτει έναν εύστοχο πρόλογο με μαρτυρίες ανθρώπων που με τον τρόπο τους συνεισέφεραν στην ολοκλήρωση του πονήματος: «… λογαριάζω τη συνεισφορά όλων, όσων έγραψαν για τη ζωή και το έργο του ως ένα είδος ομηρικού συμποσιακού εράνου, τουτέστιν ως “ρεφενέ” στη μνήμη του Μαρωνίτη». Ο ίδιος, από τους πρεσβύτερους μαθητές του, στηριγμένος στην πολύχρονη προσωπική γνωριμία μαζί του, περιδιαβάζει την πνευματική πορεία του από τον καιρό της γνωριμίας τους (1956-57), όταν ο δευτεροετής Βαρμάζης παρακολουθούσε τις συναρπαστικές και άκρως θεατρικές παραδόσεις του δασκάλου: «Το δασκαλίκι ήταν ό,τι καλύτερο μου έτυχε στη ζωή μου. Από την ιδιότητα του δασκάλου προέκυψε και η δημόσια συμπεριφορά μου. Οποιος ασκεί το δασκαλίκι, ξέρει ότι δεν μπορεί να είναι δάσκαλος δίχως να είναι μαθητής…», λέει ο Μαρωνίτης σε συνέντευξή του. Για τον εαυτό του απέρριπτε τον όρο «καθηγητής»: «Δεν είχα ποτέ ύφος καθηγητή στη ζωή μου», έλεγε, «ούτε δημόσια, ούτε κατ’ ιδίαν».

Με δάσκαλο τον προικισμένο αυτόν άνθρωπο αναγκαζόσουν να υπερβείς τον εαυτό σου. Δεν ήταν μόνο οι υψηλές απαιτήσεις του και ο τρόπος που σε κρατούσε πάντα σε ένταση, αλλά και η συνδυαστική του σκέψη που αργότερα άνοιξε νέους δρόμους στο έργο σύγχρονων ποιητών. Ο Μαρωνίτης δεν υπήρξε ο σχολαστικός φιλόλογος. Ηταν εκείνος που «τα γραμματικά και συντακτικά εργαλεία, βεβαρημένα λόγω της σχολικής κατάχρησης, τα μετέτρεπε σε χρήσιμα κλειδιά στην ερμηνεία των κειμένων».

Θεατράνθρωπος και θεατρόφιλος συνδέθηκε ιδιαίτερα με τους ανθρώπους του θεάτρου και εμφανιζόταν ευχαρίστως μπροστά στο κοινό είτε ως μεταφραστής τραγωδιών, είτε ως αναγνώστης ομηρικών ραψωδιών που ο ίδιος είχε μεταφράσει.

Οι μεταφράσεις

Εχοντας δώσει μεγάλη βαρύτητα στη διδασκαλία από μετάφραση, υπήρξε μεταφραστής του Ηροδότου αρχικά για να επιδοθεί στη συνέχεια στη μετάφραση των ομηρικών επών, την οποία και ολοκλήρωσε «με βασική απαίτηση τον διαισθητικό και ψυχικό συντονισμό με το ομηρικό κείμενο». Σχετικές εργασίες άρχισε να δημοσιεύει μετά τη μεταρρύθμιση του ’64. Με παρρησία, εντιμότητα και πάθος έγραφε και την επιφυλλίδα του «Βήματος» σχεδόν μέχρι το τέλος της ζωής του (1971-2016).

Αντιδογματικός διανοούμενος της Αριστεράς δεν κρυβόταν στην ασφάλεια του παρασκηνίου, ούτε παρίστανε τον απαθή παρατηρητή. Επόμενο να συλληφθεί (τρεις φορές) στη διάρκεια της επταετίας και να βασανιστεί στα κρατητήρια της ΕΑΤ-ΕΣΑ. Το λογοτεχνικό του κείμενο «Μαύρη γαλήνη» γράφτηκε σε χαρτοπετσέτες στη φυλακή (…). Η στροφή του προς τη σύγχρονη λογοτεχνία εγκαινιάστηκε με τη δημοσίευση στο περιοδικό «Κριτική» του Μανόλη Αναγνωστάκη, το ’61. Με εντελώς προσωπικό τρόπο σκέψης ο Μαρωνίτης «δεν προσδένεται σε τρέχουσες θεωρίες λογοτεχνίας, γιατί παίρνει από αυτές μόνο ό,τι μπορεί να τεθεί στην υπηρεσία της δικής του θεωρητικής οπτικής» (Νάσος Βαγενάς).

Κλείνοντας, επισημαίνουμε ότι το πόνημα του Βαρμάζη δεν βρίθει εγκωμίων. Πρόκειται για μια κριτική σύνθεση που ουσιαστικά θέλει να τιμήσει τον μεγάλο Δάσκαλο. Τον δημιουργό τον τιμούμε αληθινά όταν καταδεικνύουμε ότι το έργο του αντέχει στον αντικειμενικό έλεγχο. Ακόμα κι όταν εκείνος σταμάτησε τη μάχη αφήνοντας το έργο του να τη συνεχίσει. Οι σύγχρονοι αλλά και οι νεότεροί του θεωρούν τον Μαρωνίτη ζωντανό και αισθάνονται ότι δεν έχουν το δικαίωμα να βάλουν την τελεία και παύλα.