ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΠΑΧΕΛΑΣ
Κωνσταντίνος Μητσοτάκης: Με τα δικά του λόγια, τόμος Β΄: 1974-2016
εκδ. Παπαδόπουλος, σελ. 436
Μεγάλο ρόλο στον πλούτο της κληρονομιάς μας παίζουν οι βιογραφίες, οι αναμνήσεις, οι εξομολογήσεις των πολιτικών που επηρέασαν σημαντικά το γίγνεσθαι στη χώρα. Ενα τέτοιο βιβλίο, υποδειγματικά καλογραμμένο από τον Αλέξη Παπαχελά, είναι το «Κωνσταντίνος Μητσοτάκης:
Με τα δικά του λόγια, τόμος Β΄: 1974-2016». Πρόκειται για τα λόγια του ενός εκ των τριών μεγάλων της μεταχουντικής πολιτικής σκηνής. Οι άλλοι δύο ήταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, μια ισχυρή προσωπικότητα που έλαβε κομβικές αποφάσεις, και ο Ανδρέας Παπανδρέου, ένας πολιτικός με στρατηγική αντίληψη των πραγμάτων. Ο Αλ. Παπαχελάς διευκολύνει τον Κ. Μητσοτάκη να μιλήσει απελευθερωμένος από τα δεσμά της καθημερινής πολιτικής μάχης. Με μαεστρία του αποσπά σκέψεις και διδάγματα ζωής. Μας μεταλαμπαδεύει την πείρα του.
Στα δύο πρώτα κεφάλαια από τα συνολικά έντεκα του βιβλίου, ο Μητσοτάκης με «τα δικά του λόγια», δείχνει πώς μπορεί κανείς να κάνει μια νέα αρχή, το «άρχειν» όπως λέει η Χάνα Αρεντ. Οτι ο πολιτικός δεν είναι μόνο προϊόν συνθηκών, αλλά και των δικών του επιλογών. Αρκεί να τις παλεύει με επιμονή, υπομονή και γνώση.
Το πρώτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στις σχέσεις του Μητσοτάκη με τον τότε πρόεδρο της Ν.Δ., Κωνσταντίνο Καραμανλή. Μας ταξιδεύει στο Παρίσι της εποχής της χούντας όταν άρχισαν να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο. Γι’ αυτό, εξάλλου, όπως εξομολογείται ο ίδιος ο Κ. Μητσοτάκης, όταν έπεσε η χούντα «ξαφνιάστηκε» που δεν συμπεριελήφθη στον άμεσο «καραμανλικό» ορίζοντα. Οντας, όμως, ένας άνθρωπος με μεγάλη εμπειρία και αντοχές, θα βρει τον δρόμο ένταξης στη Ν.Δ. Είναι η εποχή που θα στηρίξει την πρώτη εκλογή του Καραμανλή ως Προέδρου της Δημοκρατίας. Τότε που θα καταφέρει το ακατόρθωτο: από «αποπαίδι» της προχουντικής πολιτικής σκηνής, να γίνει πρόεδρος της Ν.Δ.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου
Στο δεύτερο κεφάλαιο αναδεικνύεται η αντιπαλότητα του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη με τον Ανδρέα Παπανδρέου που είχε ξεκινήσει από τη δεκαετία του ’60. Ως φορείς δύο διαφορετικών σχολών σκέψης διαφώνησαν αρχικά ως προς το τι είναι το «κέντρο». Αργότερα αντιπαρατάχθηκαν για την οικονομία και το μέλλον της Ελλάδας. Για την οικονομία εκείνης της περιόδου μιλά εκτενέστερα στο έβδομο κεφάλαιο.
Στο τέταρτο κεφάλαιο διηγείται ο Μητσοτάκης τη μεγάλη σύγκρουση που τον οδήγησε σε αυτό που άλλοι το ονόμασαν «κάθαρση» και άλλοι ως το «βρώμικο ’89». Μέσα από τις διεισδυτικές ερωτήσεις του Αλ. Παπαχελά τον προτρέπει να περιγράψει την πολύπλευρη σχέση του με τον Α. Παπανδρέου. Ο ίδιος ο Μητσοτάκης είναι απέναντι στον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ αντιφατικός. Για τη δίκη του, από τη μια υποστηρίζει ότι δεν παρενέβη στη Δικαιοσύνη, από την άλλη αφήνει να υπονοηθεί ότι εκείνος έσωσε τον αντίπαλό του.
Ο Μητσοτάκης, αυτός ο αρχικά κεντρώος, που δεν ένιωθε απόλυτα ως δεξιός, αν και στην οικονομία «καθαρόαιμος» νεοφιλελεύθερος, ήταν με έναν ιδιαίτερο τρόπο αγαπητός στον κόσμο της Δεξιάς. Μαζί του «θα πολεμήσει, και θα τα καταφέρει», να γίνει αυτό που πίστευε ότι δικαιωματικά έπρεπε να γίνει: πρωθυπουργός. Στο 5ο και 6ο κεφάλαιο του βιβλίου μας εξηγεί πώς είδε τα πολυτάραχα χρόνια του 1989-1993, τότε που ήταν ο πρωταγωνιστής. Αιτιολογεί τον λόγο που έβλεπε κριτικά τον «αναποφάσιστο» Κωνσταντίνο Καραμανλή, τις αποστάσεις που κρατούσαν μεταξύ τους, παρά τις καλές τους σχέσεις.
Ο Αλ. Παπαχελάς διευκολύνει τον Κ. Μητσοτάκη να μιλήσει απελευθερωμένος από τα δεσμά της καθημερινής πολιτικής μάχης.
Ο Μητσοτάκης δικαιολογημένα μιλά σκληρά για τους επιπόλαιους, χωρίς βάθος, τόλμη και γνώση «δρώντες» της πολιτικής. Θέτει με βάση την πείρα του σειρά κεντρικών ερωτημάτων της πολιτικής, όπως το πότε και σε ποιες συνθήκες πρέπει να λαμβάνονται δύσκολα μέτρα.
Αναρωτιέται μήπως κινδυνεύει να οδηγηθεί μια ορθά επιλεγόμενη πολιτική σε παράλυση αν με βιασύνη δεν κρατηθεί το μέτρο; Ή, πάλι, μήπως αντίθετα, «αν δεν εφαρμοστεί άμεσα», θα είναι ετεροχρονισμένη και αναποτελεσματική; Στα κεφάλαια εννέα και δέκα, περιγράφεται και αξιολογείται η μάχη του Μητσοτάκη ενάντια στα συμφέροντα που πρώτος ονόμασε ως «διαπλοκή», ενάντια στον άγονο εθνικισμό, καθώς και στην πτώση του από την πρωθυπουργία. Από την πείρα εκείνων των χρόνων θα θέσει ένα κεντρικό ερώτημα, που με έχει απασχολήσει και εμένα πολύ: Δικαιούται κάποιος παραίτησης; Και αν ναι, υπό ποίες συνθήκες;
Στο μικρό τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, ο Αλ. Παπαχελάς «αποσπά» από τον Κ. Μητσοτάκη τη γνώμη του γύρω από τα προβλήματα που έχει η κατά τον Βέμπερ «πολιτική ως επάγγελμα». Πότε και πώς μπορεί κανείς «να πνιγεί» ανάμεσα στις ικανότητες που διαθέτει και στην έλλειψη βούλησης να τις αξιοποιήσει. Το μέγεθος της ευθύνης όσων λιποψυχούν να λάβουν αναγκαίες αποφάσεις. Ο ίδιος ευθαρσώς δηλώνει ότι δεν κατόρθωσε να λύσει το «Μακεδονικό», παρόλο που ήθελε να εξασφαλίσει για τη γείτονα –το επαναλαμβάνει τρεις φορές στο βιβλίο– το όνομα «Βόρεια Μακεδονία».
Το Σκοπιανό
Τρία από τα έντεκα κεφάλαια του βιβλίου αναφέρονται άμεσα στην εξωτερική πολιτική. Οι άτολμοι έχουν να διδαχθούν από την πείρα του Μητσοτάκη έναν πολύ απλό κανόνα: η εξωτερική πολιτική δεν μπορεί να γίνεται με το βλέμμα στραμμένο στην «εσωτερική ατμόσφαιρα» και στην ψηφοθηρία. Ο Κ. Μητσοτάκης είναι πεπεισμένος ότι οι αποφάσεις της εξωτερικής πολιτικής «επηρεάζουν τη μοίρα μιας χώρας σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από την οικονομική πολιτική». Οτι στην εξωτερική πολιτική οφείλει κανείς να είναι μελετημένος και αποφασιστικός. Να διαλέγεται ακόμα και με τον «εχθρό», ενώ, ταυτόχρονα, ως γνήσιος Βενιζελικός υποστηρίζει την αναγκαιότητα της πολιτικής των συμμαχιών.
Επίμονα εξηγεί το γιατί μια θετική εξωτερική πολιτική είναι η δύσκολη αλλά ορθή, ενώ, αντίθετα, μια αρνητική ναι μεν «είναι πολύ εύκολη», αλλά συχνά αποδεικνύεται καταστροφική. Η πρώτη απαιτεί να βλέπει κανείς μακριά, όπως με την αντιμετώπιση και λύση του Σκοπιανού, που δεν τον άφησαν οι «βερμπαλιστές» να προχωρήσει.
Στοιχείο αυτής της ματιάς προς τα μπρος είναι η καλή γνώση του χθες. Οπως επίμονα υποστηρίζω, «η Ιστορία πρέπει να είναι σχολείο και όχι φυλακή». Κομμάτι της Ιστορίας και της γνώσης της είναι αυτό το σημαντικό βιβλίο του Αλ. Παπαχελά «Με τα Λόγια» του Κ. Μητσοτάκη.
* Ο κ. Νίκος Κοτζιάς είναι πρώην υπουργός Εξωτερικών.