Από την «Ιλιάδα» ώς τα θρίλερ του Στίβεν Κινγκ και του Ντιν Κουντζ, η λογοτεχνία βρίθει ιστοριών για λοιμούς, σεισμούς, καταποντισμούς, εισβολές εξωγήινων, επιδρομές ζόμπι, επελάσεις ανθρωπογενών ιών κ.λπ. Το ότι τέτοια έργα προκαλούν ενδιαφέρον σε περιόδους επιδημιών και φυσικών καταστροφών συνδέεται με την αναζήτηση νοήματος σε κάτι ξαφνικό, απρόβλεπτο. Στη λογοτεχνία και στο ανθρώπινο φαντασιακό, μια θανατηφόρα επιδημία, ένας καταστροφικός σεισμός δεν είναι απλώς συμφορές. Είναι μηνύματα – από τον Θεό, τη φύση, τον ίδιο τον ποιητή. Εχουν «ηθικό δίδαγμα».
Στην «Ιλιάδα» ο Απόλλων στέλνει λοιμό στους Ελληνες για να τιμωρήσει τον Αγαμέμνονα. Στο «Δεκαήμερο» του Βοκάκιου μια παρέα αφήνει τη χειμαζόμενη από την πανούκλα πόλη για μια εξοχική έπαυλη, όπου ξορκίζει τον φόβο του Μαύρου Θανάτου σκαρώνοντας ωραίες ιστορίες: το πνεύμα της Αναγέννησης απαντά στον περιδεή, πεισιθάνατο Μεσαίωνα με ευθυμία και χορούς. Στον Πόε, κάποιοι χαροκόποι που ξεφαντώνουν σ’ ένα παλάτι δεν αποφεύγουν την επίσκεψη του μαυροντυμένου μουσαφίρη. Η επιδημία που κρυφοροκανίζει τη Βενετία και τον Ασενμπαχ στη νουβέλα του Τόμας Μαν είναι μεταφορά για τη λανθάνουσα νόσο της Ευρώπης, που σύντομα θα ξεσπούσε βίαια, αφήνοντάς την μισερή μέχρι σήμερα. Η «Πανούκλα» του Καμύ έχει τη σφραγίδα του αισιόδοξου υπαρξιστικού ανθρωπισμού του, γιατί αναδεικνύει χαρακτήρες με στωικό ηρωισμό, που ανακτούν την αξιοπρέπεια και δίνουν νόημα στην ύπαρξή τους μέσα από τη συνεργασία. Στον Σαραμάγκου, η επιδημία τυφλότητας μοιάζει σαν αλληγορία για τον μεταψυχροπολεμικό κόσμο, που παραδέρνει μετά την κατάρρευση των μεγάλων αφηγήσεων. Οσο για τον Κουντζ και το πόσο προφητικό ήταν το μυθιστόρημά του «Τα μάτια του σκότους», ας μην υπερβάλλουμε. Επεσε μέσα ως προς το σημείο εκκίνησης της επιδημίας, αλλά ο δικός του ιός είχε ξεφύγει από ένα εργαστήριο βιολογικού πολέμου. Πολλοί ισχυρίζονταν το ίδιο για το έιτζ – για εκείνους, το εργαστήριο ήταν αμερικανικό. Οι άνθρωποι αναζητούν ενίοτε τη «μητέρα όλων των δεινών» τους και στην εκκοσμικευμένη εποχή μας την εντοπίζουν είτε στην Αμερική των φονιάδων των λαών, είτε στην κίτρινη λαίλαπα της κομμουνιστοκαπιταλιστικής Κίνας.
* Ο κ. Δημοσθένης Κούρτοβικ είναι συγγραφέας και κριτικός της λογοτεχνίας. Τελευταίο του βιβλίο, «Το νέο αντιλεξικό νεοελληνικής χρηστομάθειας» (εκδ. Εστία).