«Μες στα μισά του δρόμου της ζωής μας/ σε μαύρο δάσος βρέθηκα χαμένος/ απ’ την ορθή οδό λοξοδρομώντας./ Αχ, πόσο δύσκολο είναι να μιλήσω/ για το άγριο αυτό, τραχύ, δύσβατο δάσος,/ που η μνήμη του και μόνο με τρομάζει!/ Μνήμη πικρή, που αγγίζει, λες, τον Χάρο./ Μα για να πω κι όσα καλά τού βρήκα,/ θα ιστορήσω τι άλλο είδα εκεί μέσα./ Πώς τρύπωσα δεν το καλοθυμάμαι,/ καθώς μ’ έπιασε λήθαργος την ώρα/ που βγήκα απ’ της αλήθειας την πορεία».
Αυτοί είναι οι περίφημοι πρώτοι στίχοι του πρώτου άσματος της «Κόλασης» του Δάντη, του πρώτου μέρους της «Θείας Κωμωδίας», αυτού του πνευματικού ογκόλιθου της ευρωπαϊκής γραμματολογίας, που πρόκειται να κυκλοφορήσει σε λίγες ημέρες από τις εκδόσεις Ευρασία και θα είναι διαθέσιμη για ηλεκτρονικές παραγγελίες (ώσπου να ανοίξουν, με το καλό, και πάλι τα βιβλιοπωλεία…), σε πρωτότυπη, έμμετρη μετάφραση του Δημήτρη Μαυρικίου. Αποσπάσματα από τον πρόλογο του τελευταίου προδημοσιεύει σήμερα η «Κ».
Η «Κόλαση» αποτελείται από 4.720 ιαμβικούς ενδεκασύλλαβους στίχους με 51.920 μετρικές συλλαβές στο σύνολό τους.
Η έμμετρη μετάφραση της «Κόλασης» προέκυψε από την ανάγκη να αποδοθεί το έργο στη σημερινή ελληνική γλώσσα ως ακρόαμα-ανάγνωσμα, που να διατηρεί τον έμμετρο χαρακτήρα του πρωτοτύπου και τον ιαμβικό ενδεκασύλλαβο του Δάντη σε μια μετρικά ισοσύλλαβη και ομόρρυθμη με το πρωτότυπο εκδοχή. Το έναυσμα δόθηκε από μια ανάθεση για θεατρική μεταφορά του έργου. Ως εκ τούτου βασικό μέλημα για μια σύγχρονη μεταφραστική προσέγγιση ήταν η ηχητική φυσιογνωμία του λόγου με αποδέκτη τον ακροατή-θεατή, αλλά και τον αναγνώστη, ο οποίος θα εισέπραττε, έστω και έμμεσα, τη μουσικότητα του κειμένου και μια θεατρικότητα χαρακτηριστική σε αρκετές κορυφαίες «σκηνές» του έργου, π.χ. των φιλοσόφων (Ασμα 4ο), της Φραντσέσκα ντα Ρίμινι (Ασμα 5ο), του Οδυσσέα (Ασμα 26ο) ή του Ουγκολίνο ντέλα Γκεραρντέσκα (Ασμα 33ο). Οπως για τις έμμετρες μεταφράσεις έργων του Σαίξπηρ, του Σοφοκλή, του Ρασίν και του Κορνέιγ, έτσι και για την «Κόλαση» κυριάρχησε η πεποίθηση ότι οι λογοτεχνικές δημιουργίες που διέπονται από μετρικούς κανόνες αποζητούν μια μουσική –ή τουλάχιστον μια ρυθμική– αναλογία στη γλώσσα του μεταφράσματος. Στις περιπτώσεις αυτές η έντυπη μορφή του κειμένου μοιάζει με κάτι σαν «λογοτεχνική παρτιτούρα», μια γέφυρα προς το ακρόαμα, παραμένοντας αυτοτελής και ως ανάγνωσμα, για όποιον αρκείται σε αυτό. Στην εποχή μας το ακρόαμα είναι επακόλουθο του αναγνώσματος, περιέχει τον προγενέστερό του γραπτό λόγο. Το αντίθετο δεν συμβαίνει ακόμα, παρά την ταχεία τεχνολογική εξέλιξη των ηλεκτρονικών λογογράφων, που τείνουν να αντιστρέψουν μια σειρά σε ισχύ εδώ και χιλιετίες. Και για μεν το θέατρο δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι σήμερα η μείζων –αλλά και η ύστατη– μορφή προφορικής λογοτεχνίας, στο πλαίσιο ενός πολιτισμού όπου η διαμέσου των αιώνων εξάλειψη του αναλφαβητισμού και η επικράτηση της μυθιστοριογραφίας και της «γραπτής» ποίησης μετάλλαξαν τον αποδέκτη της λογοτεχνίας. Ο αλλοτινός ακροατής και θεατής των βάρδων είναι πλέον κυρίως αναγνώστης. Αλλά τι γίνεται με κάποια μνημειώδη ποιητικά έργα των οποίων η προφορικότητα χάνεται στα βάθη των αιώνων; Πόσο μπορεί να ισχυριστεί κανείς σήμερα ότι η μεγάλη πλειονότητα των αμέτρητων μεταφράσεων, σε δεκάδες γλώσσες, της «Ιλιάδας», της «Οδύσσειας» ή της «Θείας Κωμωδίας» απευθύνονται πρωτίστως στο αφτί του ακροατή και όχι μόνο στο μάτι του αναγνώστη; (…) Αυτό που ως ανάγνωσμα είναι όμορφο και αντιληπτό δεν σημαίνει ότι είναι αυτομάτως εύηχο ή και κατανοητό ως ακρόαμα. (…)
Οσο και αν ο Δάντης απευθύνεται ταυτοχρόνως σε αναγνώστες και ακροατές, το έργο του είναι πρωτίστως η δημιουργία ενός μεγάλου «μουσουργού του λόγου». Αλλωστε το διαιρεί σε canti: άσματα· και «τραγουδάει» τα πάθη των ηρώων του, όπως ο Ομηρος ή ο Βιργίλιος. Τραγούδι, τραγωδία, ραψωδία, ωδή, άσμα… Συγκριτικά με την απλή φωνητική ορθογραφία της ιταλικής, στη νεοελληνική γλώσσα ο αναγνώστης προσλαμβάνει κάπως πιο έμμεσα την προφορική φυσιογνωμία ενός έμμετρου κειμένου, λόγω και της ιστορικής ορθογραφίας και της στίξης, που με τη συνήθη χρήση της ευνοεί τη συντακτική λογική εις βάρος της ηχητικής διαμόρφωσης του προφερόμενου λόγου και της ρυθμικής ροής του. Παρά τις διαφορές μεταξύ των δύο γλωσσών, η μετρική ταυτότητα της μετάφρασης είναι πανομοιότυπη με εκείνη των ιταλικών στίχων του Δάντη. Τόσο το πρωτότυπο όσο και η μετάφραση της «Κόλασης» αποτελούνται από 4.720 ιαμβικούς ενδεκασύλλαβους στίχους με 51.920 μετρικές συλλαβές στο σύνολό τους, εκ των οποίων 23.600 τονισμένες και 28.320 άτονες. (…)