Ολα ξεκίνησαν από μια επίσκεψη στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Λονδίνου, μια Κυριακή που ακόμη ταξιδεύαμε. Αλλωστε δεν είναι τυχαίο πως ο τίτλος του βιβλίου είναι «Ωκεανός». Στο εξώφυλλό του απλώνεται ένα κόκκινο γιγαντιαίο καλαμάρι, που το μοναδικό του μάτι κοιτάζει τον αναγνώστη καλά καλά. Εν προκειμένω μαγνήτισε την εκδότρια Ραχήλ Καπόν, τον σύζυγό της Μωυσή και τον ανιψιό τους.
«Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο, ο ενθουσιασμός μας για την ανακάλυψή του όλο και μεγάλωνε», λέει η ίδια. «Ηταν τόσο ζωηρή η εντύπωση, τόσο έντονο το αίσθημα της χαράς που μας άφησε το βιβλίο, που δεν μπορέσαμε να αντισταθούμε στην ομορφιά του, και στην επιστροφή συζητούσαμε μόνο γι’ αυτό. Αμέσως αποφασίσαμε ότι θα ήταν η επόμενη έκδοσή μας, και φυσικά θα εντασσόταν στη σειρά παιδικών-νεανικών βιβλίων. Αυτή η σειρά ήταν μια επιθυμία μας για πολλά χρόνια, αλλά δεν βρίσκαμε κάτι που να μας εμπνέει και να μας ενθουσιάζει από την πρώτη ματιά. Γι’ αυτό την εμπλουτίζουμε με τίτλους σιγά σιγά και προσεκτικά».
Ο «Ωκεανός», αυτό το μεγάλου σχήματος βιβλίο για τον θαλάσσιο κόσμο, είναι σίγουρα κάτι πολύ περισσότερο από ένα εικονογραφημένο βιβλίο γνώσεων για παιδιά. Απόδειξη πως όποιος το βλέπει, θαυμάζει. Από τη μια μεριά είναι η γοητεία και τα μυστήρια της βαθιάς θάλασσας που σε τραβούν. Από την άλλη η καταπληκτική δουλειά της βραβευμένης εικονογράφου που το σχεδίασε.
Απόλυτα δικαιολογημένα –κι ας συμβαίνει σπανίως– το όνομα της Ελέν Ντρουβέρ βρίσκεται στην κορυφή του εξωφύλλου με μεγάλα γράμματα. Αλλά κι εκείνη μαγεμένη ξεκίνησε να σχεδιάζει: «Ζω κοντά στον ωκεανό, τον βλέπω καθημερινά από το σπίτι μου, είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μου», μας λέει από το σπίτι της στη Γαλλία. «Ο σύντροφός μου είναι παθιασμένος με το σερφ, εγώ επίσης σερφάρω και κολυμπάω στον ωκεανό. Μας αρέσει να ταξιδεύουμε και να ανακαλύπτουμε καινούργιες θάλασσες. Ξεκίνησα αυτό το βιβλίο στη διάρκεια ενός οικογενειακού ταξιδιού με βαν στις ακτές της Νέας Ζηλανδίας, γιατί κι οι δυο μας ελπίζουμε να μεταδώσουμε την αγάπη μας για τον ωκεανό στα δυο μας παιδιά, που είναι 3 και 8,5 ετών».
Στο εξώφυλλό του απλώνεται ένα κόκκινο γιγαντιαίο καλαμάρι, που το μοναδικό του μάτι κοιτάζει καλά καλά τον αναγνώστη.
Οταν ήταν μικρή, η Ελέν Ντρουβέρ ονειρευόταν να φτιάξει παιδικά βιβλία. Μεγαλώνοντας έγινε σχεδιάστρια υφασμάτων κι άρχισε να ζωγραφίζει διακοσμητικά μοτίβα για υφάσματα. Στη συνέχεια ενδιαφέρθηκε για την κοπτική τέχνη του χαρτιού –μία από τις αρχαιότερες τεχνικές των Καλών Τεχνών στην Απω Ανατολή–, κι έτσι μπήκε στις εκδόσεις. «Τελικά πραγματοποίησα το παιδικό μου όνειρο χωρίς καν να το καταλάβω», λέει. «Μου αρέσει να εικονογραφώ και να κόβω, κι αυτή είναι μια διαδικασία που απαιτεί πολλή ενέργεια και χρόνο. Σε αυτό το βιβλίο ήθελα να παρουσιάσω τον πλούτο και τις λεπτομέρειες της θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας, αλλά να απλοποιήσω τα σχέδια κρατώντας τα βασικά στοιχεία. Ξεκινώντας την εικονογράφηση, δεν είχα αποφασίσει το ύφος της· μου επιβλήθηκε μόνο του στην πορεία».
Χωρίς οφθαλμαπάτες
Τίποτε δεν είναι στατικό στον «Ωκεανό», κι ας είναι φτιαγμένος μόνον από χαρτί και χρώμα: ένα κύμα ορθώνεται αφρίζοντας, τα πορτοκαλιά κοράλλια λάμπουν στον βυθό κι ένας καρχαρίας πλησιάζει. Καμιά «εικονική» ψηφιακή οφθαλμαπάτη· μόνον η παλιά, σπουδαία τέχνη της τυπογραφίας με νέες όμως δυνατότητες. Ετσι, μέσα από εντυπωσιακές εικόνες, αναπτύγματα και κοπτικά, αποκαλύπτεται ένας κόσμος πολύχρωμος, αεικίνητος και ταυτόχρονα ανεξάντλητος, ενώ τα κείμενα που συνοδεύουν την εικονογράφηση είναι γεμάτα από ενδιαφέρουσες πληροφορίες.
«Το βιβλίο του “Ωκεανού” με τα κοπτικά του έφερε στη μνήμη μου τον Δημήτρη και τη Ζουζού Μυταρά, καθηγητές μου στη Σχολή Δοξιάδη, που πριν από τόσα χρόνια μας μάθαιναν για το στυλιζάρισμα και για τις ιαπωνικές τεχνικές του οριγκάμι και κιριγκάμι, άγνωστες τότε στον πολύ κόσμο», θυμάται η Ραχήλ Καπόν. «Φυσικά, εκείνη την εποχή τα κάναμε όλα με το χέρι, με κοπίδια και διάφορα άλλα εργαλεία πάνω σε ειδικά χαρτιά, αντλώντας έμπνευση από τα ασύλληπτης λεπτότητας, ακρίβειας και επινοητικότητας έργα των Ιαπώνων καλλιτεχνών. Από τότε, η τεχνική έχει βέβαια εξελιχθεί, και πλέον το λέιζερ αντικατέστησε τη δουλειά με το χέρι, όπως συνέβη σε αυτό το βιβλίο. Ομως, όσο και να προχωρά η τεχνολογία, η επιθυμία για καλλιτεχνική πρωτοτυπία και δημιουργία παραμένει πάντοτε η βασική προϋπόθεση».
Ολα αυτά βέβαια αφορούν την ομορφιά, αλλά, μόλις σκεφτείς πώς μπορείς να την κάνεις δική σου, τότε έρχεται κάπως απότομα η πραγματικότητα και σε προσγειώνει.
Ως εκδοτικό εγχείρημα ο «Ωκεανός» έχει ρίσκο. Τα ερωτήματα για τους εκδότες δεν ήταν κι εύκολα: Πόσο θα κοστίσει; Ποιοι θα είναι οι όροι του ξένου εκδοτικού οίκου; Ποια θα είναι η τιμή του βιβλίου στην αγορά; Θα έχει επιτυχία; «Τα υπολογίζεις», λέει η εκδότρια, «αλλά και πάλι παραδίνεσαι πρόθυμα στο όνειρο, υποκύπτεις στη μοναδικότητα του βιβλίου, και σκέφτεσαι ότι ίσως, ακόμα και εάν δεν υπάρξει κέρδος, οι πωλήσεις θα καλύψουν το κόστος. Τελικά, ούτε και αυτό είναι πραγματική προϋπόθεση για να προχωρήσεις στην έκδοση. Οφείλω να ομολογήσω πως ούτε εγώ ούτε ο Μωυσής είμαστε αυτό που λένε “εμπορικά δαιμόνια”, δεν κυνηγάμε μπεστ σέλερ. Αλλά δεν υπάρχει πιο μεγάλη ικανοποίηση και ευχαρίστηση από το να κάνεις εκείνο που σ’ ενθουσιάζει και πραγματικά αγαπάς».
Τα κείμενα του βιβλίου έχει γράψει η βιολόγος και δημοσιογράφος Εμανουέλ Γκρουντμάν. Ο λόγος της είναι εμπεριστατωμένος, αλλά διατηρεί μια μεγάλη τρυφερότητα περιγράφοντας τον ωκεανό σαν το τεράστιο, πανέμορφο σπίτι μας που χρειάζεται φροντίδα.
«Η σχέση του ανθρώπου με τη θάλασσα είναι αρχέγονη. Γνωρίζουμε ότι οι περισσότεροι προϊστορικοί πολιτισμοί αναπτύχθηκαν στην παράκτια ζώνη, ενώ από τα αρχαία χρόνια ο άνθρωπος χρησιμοποιεί τους ωκεανούς ως οδούς μεταφοράς», σχολιάζει η χημικός-ωκεανογράφος, ερευνήτρια στο ΕΛΚΕΘΕ Χριστίνα Ζέρη. «Παρ’ όλα αυτά η θάλασσα αποτελούσε απειλή για τον άνθρωπο. Ενα σωρό μυθικά πλάσματα και τέρατα προσωποποιούν τον φόβο του αγνώστου. Σήμερα γνωρίζουμε τη λειτουργία των ωκεανών και συνεχίζουμε να μαθαίνουμε για αυτούς.
Δεν φοβόμαστε τη θάλασσα, αντίθετα έχουμε φτάσει στο σημείο οι ωκεανοί να “απειλούνται” από τον άνθρωπο».
Η τελευταία ενότητα του βιβλίου έχει τίτλο: «Ο ωκεανός σε κίνδυνο». «Ασθενούν» οι ωκεανοί και με ποιον τρόπο, ρωτάμε την ειδικό. «Οι πιέσεις που δέχονται οι ωκεανοί σήμερα σχετίζονται αφενός με την παγκόσμια κλιματική αλλαγή –έχουμε αλλαγές στην κυκλοφορία και ανανέωση των νερών, στην οξυγόνωσή τους, αλλαγές στην οξύτητα (το νερό της θάλασσας γίνεται πιο όξινο)– και αφετέρου με τη συνεχή αύξηση του παράκτιου πληθυσμού», απαντά. «Οι αυξημένες εισροές αζώτου και φωσφόρου έχουν ήδη ξεπεράσει τα όρια ανοχής των ωκεανών, ενώ ακόμα δεν γνωρίζουμε ποια είναι αυτά τα όρια σε σχέση με τους χημικούς ρύπους, τα νανοσωματίδια και τα μικροπλαστικά. Ολα τα παραπάνω σε συνδυασμό με την υπεραλίευση σε παγκόσμιο επίπεδο, υποβαθμίζουν τη βιοποικιλότητα και τη φυσική ισορροπία».
Η βραβευμένη εικονογράφος του βιβλίου, Ελέν Ντρουβέρ, είναι αυθεντία στην κοπτική τέχνη του χαρτιού – μία από τις αρχαιότερες τεχνικές των καλών τεχνών στην Απω Ανατολή.
«Για να παραμείνει ο ωκεανός ένας από τους πολυτιμότερους συμμάχους μας, πρέπει να συνεχίσουμε να τον προστατεύουμε και να τον κανακεύουμε», είναι η τελευταία φράση του βιβλίου (η μετάφραση είναι της Καρίνας Λάμψα). Για να το διατυπώσουμε και επιστημονικά, είναι εφικτή η βιωσιμότητά του; «Η έννοια της βιωσιμότητας είναι άμεσα συνυφασμένη με την εκμετάλλευση των πόρων», λέει η επιστήμονας. «Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται είναι αν η εκμετάλλευση των ωκεάνιων πόρων γίνεται με τρόπο που να μη διαταράσσεται η φυσική ισορροπία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Οι ωκεανοί προσφέρουν στον άνθρωπο, πόρους/πρώτες ύλες (π.χ. αλιεύματα, υδρογονάνθρακες, μέταλλα, κ.ά.), και οφέλη χωρίς άμεση οικονομική αξία, όπως είναι το οξυγόνο που αναπνέουμε και η αποθήκευση του διοξειδίου του άνθρακα. Η καλή λοιπόν υγεία των ωκεανών σημαίνει και καλή υγεία και ευημερία του ανθρώπου».