ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΑΛΟΥΔΙΩΤΗΣ
Νέα κανονικότητα. Δυνατότητες
και περιορισμοί
εκδ. Κριτική, 2019, σελ. 160
Λίγο πριν από τις ευρωεκλογές του 2019, παραδόθηκε για εκτύπωση το νέο βιβλίο του Δημήτρη Καλουδιώτη. Ενδιαφέρουσα, πρωτότυπη προσέγγιση, που προτείνει μια συνεκτική ερμηνεία της Μεταπολίτευσης, καθώς και αισιόδοξες προοπτικές σε εποχή κρίσης, αναδεικνύοντας δυνατότητες μιας «νέας κανονικότητας» για την Ελλάδα. Μιας ακόμα προσπάθειας ανασυγκρότησης της χώρας.
Η ανάλυσή του βασίζεται σε μια κεντρική ερμηνευτική έννοια, τη «δίδυμη ηγεμονία». Ετσι ονομάζει το πολιτικό και ιδεολογικό κλίμα που κυριάρχησε μετά τη Μεταπολίτευση. Ανεξαρτήτως κυβερνήσεων, αναδύθηκε η ηγεμονία μιας Αριστεράς με διπλό πρόσωπο: αφενός μεν, δύο κομμουνιστικά κόμματα και αριστερίστικες ομάδες, αφετέρου δε, το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα Παπανδρέου. Ο Δ. Καλουδιώτης εξηγεί πώς το κλίμα αυτό επηρέαζε τη στάση της χώρας σε κρίσιμα ζητήματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής και αναθέρμαινε αναχρονιστικές νοοτροπίες που την εμπόδιζαν να στραφεί αποφασιστικά προς το μέλλον. Σκληρές αντιθέσεις μονιμοποίησαν επί δεκαετίες ένα τεχνητό διχασμό. Η έλλειψη μετριοπάθειας απέκλειε κάθε συμφιλίωση και η πολιτική αντιπαράθεση ταυτιζόταν με αναζητήσεις «ρεβάνς» για επίλυση λογαριασμών του παρελθόντος. Η έμμονη αντίληψη της «αβύσσου», που δήθεν χωρίζει την Κεντροαριστερά από την Κεντροδεξιά, κατέστρεφε το υπόβαθρο μιας κεντρώας συνεννόησης που θα αποτελούσε θεμέλιο δημοκρατικής εξέλιξης και μεταρρυθμιστικού προγράμματος ανάπτυξης, όπως συμβαίνει σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες.
Η «δίδυμη ηγεμονία» τροφοδοτήθηκε από την αναθέρμανση του Εμφυλίου. Ζητούμενο η ρεβάνς των ηττημένων. Ξαναζωντάνεψε το πολιτικό κλίμα της μπροσούρας «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ» και των αποφάσεων του ΚΚΕ περί παράλληλου αγώνα για «την κατάχτηση της εξωτερικής λευτεριάς» και «την κατάχτηση και κατοχύρωση της εσωτερικής λευτεριάς». Η επαγγελία της Λαοκρατίας παραπέμπει, ταυτόχρονα, στην απόρριψη των θεσμών βασιλείας και αστικής δημοκρατίας και στη συνέχιση και εμβάθυνση των λαϊκών οργάνων που είχε δημιουργήσει το ΕΑΜ στη διάρκεια της Κατοχής. Νομιμοποιείται να προέρχεται η εξουσία από την ηγεσία του παλλαϊκού αγώνα.
Ο Θεοτοκάς τονίζει τη βαρύτητα της λέξης Λαοκρατία. Κατά τους Καλύβα – Μαραντζίδη, οι θεσμοί που δημιούργησε το ΕΑΜ στον αγροτικό χώρο, όπως λαϊκή αυτοδιοίκηση και δικαιοσύνη, συνυπήρχαν με ανελέητους κατασταλτικούς μηχανισμούς. Κατά τον Χωμενίδη, καμιά άλλη οργάνωση δεν είχε τόσο λαμπρή υστεροφημία, με κληρονόμους τρία μαζικά κόμματα – την προδικτατορική ΕΔΑ, το ΠΑΣΟΚ και τον ΣΥΡΙΖΑ.
Η Διακήρυξη της 3ης Σεπτέμβρη αποτελεί λογική συνέχεια των ανωτέρω. Αναβιώνοντας το ιδεολογικό μείγμα εθνικιστικής και λαϊκοδημοκρατικής ρητορικής του ΕΑΜ, θέτει στην πολιτική δημοκρατία προϋποθέσεις: εθνική ανεξαρτησία, λαϊκή κυριαρχία, κοινωνική απελευθέρωση. Εμφαση δίνεται στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, «σαν να ανήκει η Ελλάδα στον Τρίτο Κόσμο», όπως επισημαίνει ο Δ. Καλουδιώτης.
Στο βιβλίο αναλύονται, μεταξύ άλλων, οι συνέπειες της ηγεμονίας μιας Αριστεράς με διπλό πρόσωπο.
Η διόγκωση της «δίδυμης ηγεμονίας» συνυπάρχει με υπερτονισμό της κατοχικής αντίστασης, του αντιδικτατορικού αγώνα και γενικώς των αγωνιστών. Ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά. Ο Δ. Καλουδιώτης τονίζει την επιμονή του Ανδρέα Παπανδρέου στη διχαστική αντίθεση Κεντροδεξιάς-Κεντροαριστεράς, δηλαδή των αστικών δημοκρατικών κομμάτων. Η προσκόλληση σε προδικτατορικές και «κάθετες» αντιπαλότητες υπονομεύει την προοπτική συνεργασίας των γνήσια δημοκρατικών δυνάμεων, ενώ αφήνει περιθώρια μη δημοκρατικών συνεργασιών. Τελικά, διαφαίνεται μια νοητή γραμμή από ΕΑΜ, κομμουνιστική και λοιπή Αριστερά, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ και αγανακτισμένους, μέχρι τους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ.
Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η παρακμή της «δίδυμης ηγεμονίας» δημιουργεί πλέον δυνατότητες της χώρας να πορευθεί θετικά τα επόμενα χρόνια, στο πλαίσιο μιας εφικτής ευρωπαϊκής κανονικότητας. Μιλάει για ένα «εναρκτήριο τετράγωνο»: πολιτικό-διοικητικό σύστημα, οικονομία, ασφάλεια-δημόσια τάξη και εκπαίδευση. Τομείς που χρειάζονται επανεκκίνηση με ριζικές μεταρρυθμίσεις, ενώ πρέπει ν’ ακολουθήσουν άμυνα, εξωτερική πολιτική, υγεία και Δικαιοσύνη. Και φυσικά πνευματική εγρήγορση συγκρίνοντας ανάλογες προσπάθειες όπως εκείνης της γενιάς του ’30. Χαρακτηριστικά, θεωρεί την εκπαίδευση το «χειρότερο δείγμα αγράμματου εκδημοκρατισμού», προτείνοντας ένα προγραμματικό πλαίσιο διαρκείας, σε συνδυασμό με δημόσια νομιμότητα μέσα και έξω από τα πανεπιστήμια, για να επανέλθει η κανονικότητα. Πρέπει, βέβαια, να ξεπεραστεί η άρνηση ανάληψης ευθυνών από τη φοιτητική και μαθητική νεολαία, αλλά, κυρίως, η αρνητική στάση μεγάλου μέρους του διδακτικού προσωπικού όλων των βαθμίδων.
Το παραδοσιακό Κέντρο δύσκολα θα διαμορφώσει μεταρρυθμιστική ατζέντα, εφόσον αποφεύγει οποιαδήποτε καθαρή πρόταση αλλαγών σε θεσμούς ή εκπαίδευση. Από την άλλη, φαίνεται ότι ο σημερινός πρωθυπουργός εκπροσωπεί ένα ρεαλιστικό πνεύμα μεταρρυθμίσεων, που δείχνει να έχει απήχηση εκεί όπου δεν πέτυχαν προβεβλημένα στελέχη του ΠΑΣΟΚ ή διάφορες μη λαϊκές ελίτ, όπως φιλελεύθεροι, ΔΗΜΑΡ, «58» ή Ποτάμι. Πράγματι, η κοινωνία εμφανίζει δείγματα αφομοίωσης κάποιων αλλαγών που μέχρι πρόσφατα εθεωρούντο αδιανόητες, π.χ. απαγόρευση καπνίσματος, επιβολή δημόσιας τάξης, απολιγνιτοποίηση ή αποκρατικοποιήσεις.
Ο Δ. Καλουδιώτης εκτιμά ότι η ωρίμανση της κοινωνίας μέσα στην κρίση, η παρακμή της αριστερής ηγεμονίας, η ανάδυση μιας πολυάριθμης και ποιοτικής φιλελεύθερης ελίτ επιτρέπουν, επιτέλους, μια ψύχραιμη ιστορική αποτίμηση και αφήνουν χώρο για τη νέα κανονικότητα.
* Ο κ. Κίμων Χατζημπίρος είναι ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.