Συγκρατήστε τις δύο ημερομηνίες: στις 19 και στις 26 Ιανουαρίου και στο πλαίσιο υλοποίησης ειδικών εκδόσεων, η «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» θα προσφέρει στους αναγνώστες της την επανέκδοση ενός ιστορικού λευκώματος με ιδιαίτερη συλλεκτική αξία. Πρόκειται για την τετράγλωσση έκδοση «Αι Θυσίαι της Ελλάδος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», αποτέλεσμα εργώδους προσπάθειας που διήρκεσε από τον Μάιο του 1941 μέχρι και την απελευθέρωση της χώρας, υπό τη διεύθυνση του αρχιτέκτονα – πολεοδόμου Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη, στην οποία καταγράφονται με τη βοήθεια πινάκων, διαγραμμάτων και φωτογραφικού υλικού οι επιπτώσεις του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Κατοχής στην Ελλάδα, στον πληθυσμό της, στις πλουτοπαραγωγικές πηγές της, στις υποδομές της κ.α.
Εκτός από την προφανή ιστορική αξία του σημαντικού αυτού έργου, υπάρχει μια λιγότερο προβεβλημένη παράμετρος του εγχειρήματος που θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε σήμερα: πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό, σχεδιαστικό και γραφιστικό επίτευγμα το οποίο χρεώνεται στη φωτισμένη προσωπικότητα του Δοξιάδη.
Η επίκουρη καθηγήτρια στο Parsons της Νέας Υόρκης (the New School for Design), αρχιτέκτων και μελετήτρια του Αρχείου Δοξιάδη, Ιωάννα Θεοχαροπούλου, πιστεύει ότι από τη στιγμή που το υπό έκδοση έργο θα απευθυνόταν σε διεθνές κοινό, ήταν σαφές ότι ο Δοξιάδης και οι συνεργάτες του αναζητούσαν τρόπους ώστε το υλικό τους να φτάσει σε όσο το δυνατόν περισσότερους αποδέκτες. «Μοιάζει λογικό να συμπεραίνουμε ότι στράφηκαν στη δουλειά του πολιτικού οικονομολόγου και κοινωνιολόγου Otto Neurath (1882 – 1945)». Από τους βασικούς εισηγητές του Λογικού Θετικισμού, ο Neurath θα εξελίξει τη δουλειά που έκανε στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου πάνω στη χρήση οπτικών πληροφοριών και θα αναπτύξει τη λεγόμενη «Βιενναία μέθοδο», αυτό που αργότερα θα ονομαστεί ISOTYPE. «Μια μέθοδο γραφιστικής απόδοσης της πληροφορίας, ένα σύστημα οπτικοποίησης στατιστικών δεδομένων το οποίο θα ευνοεί την άμεση αντίληψη και κατανόηση και παράλληλα την εύκολη καταγραφή στη μνήμη», όπως σημειώνει ο αρχιτέκτονας Κώστας Τσιαμπάος. Ο Otto Neurath λαμβάνει μέρος στο 4ο Διεθνές Συνέδριο της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής (CIAM) που ολοκληρώνεται στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1933. «Ο Δοξιάδης, που εκείνη τη χρονιά ήταν τριτοετής φοιτητής στη Σχολή Αρχιτεκτονικής», συμπληρώνει η κ. Ειρήνη Θεοχαροπούλου, «πρέπει να είδε την έκθεση της δουλειάς του Neurath στο Πολυτεχνείο και διαβάζει το σχετικό εγκωμιαστικό δημοσίευμα στα Τεχνικά Χρονικά».
Πληροφορεί με χάρτες, γραφήματα, διαγράμματα
Του ΚΩΣΤΑ ΤΣΙΑΜΠΑΟΥ*
Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Δοξιάδη είναι ένα έργο το οποίο επιχειρεί να παρουσιάσει με όσο το δυνατόν πιο αναλυτικό και ακριβή, αλλά παράλληλα άμεσο και κατανοητό τρόπο, το θέμα το οποίο διαπραγματεύεται. Αφενός οι χάρτες με τα πολλαπλά επίπεδα πληροφορίας, τα στατιστικά γραφήματα και τα –πρωτοποριακά για την εποχή– isotype διαγράμματα, καταγράφουν την ποσοτική έκταση της καταστροφής. Αφετέρου οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες των ερειπωμένων χωριών, των σκελετωμένων παιδιών, των νεκρών αμάχων, προβάλλουν το ανθρώπινο αποτύπωμα της θυσίας.
Oλα αυτά τα στοιχεία μαζί, συνοδευόμενα από λίγα λιτά, περιγραφικά σχόλια, χωρίς καμία διάθεση εξωραϊσμού ή υπερβολής δεν αφήνουν κανένα περιθώριο για αμφισβήτηση. Oπως ταιριάζει σε ένα αληθινά μοντέρνο βιβλίο, η πραγματικότητα παρουσιάζεται ως έχει, με μια αφοπλιστική σαφήνεια και καθαρότητα, χωρίς συναισθηματισμούς και ιδεοληψίες.
Και προτάσεις
Ο Δοξιάδης δεν αρκείται, όμως, σε διαπιστώσεις. Γνωρίζει καλά ότι η αντιμετώπιση του προβλήματος προϋποθέτει την ανάπτυξη προτάσεων, την οργάνωση στρατηγικής, την ανάληψη δράσης. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η δημιουργία του «Κύκλου Τεχνικών», μιας «δεξαμενής σκέψης» στην οποία συμμετέχουν οι διανοούμενοι Γ. Παπαϊωάννου, Αγγ. Χατζημιχάλη, Γ. Μέγας, Μ.Τ ριανταφυλλίδης, Π. Μυλωνάς κ.ά.
Αντίστοιχη στόχευση έχει και η αποστολή επιστημόνων όπως ο Β. Βαφειάδης, ο Πρ. Βασιλειάδης, ο Αρθούρος Σκέπερς, στην Αγγλία, για σπουδές χωροταξίας και πολεοδομίας, με σκοπό να συμβάλουν στο δύσκολο έργο της ανασυγκρότησης.
Αυτήν την αποστολή υπηρετεί και ο ίδιος ο Δοξιάδης, ο οποίος, μέσα στην Κατοχή, συνεχώς επικοινωνεί με τεχνοκράτες και πολιτικούς απ’ όλη την Ευρώπη, ενημερώνεται για τα προβλήματα στις άλλες χώρες και παρουσιάζει την κατάσταση που επικρατεί στη δική του.
Η πεποίθηση του Δοξιάδη ότι μόνο με σοβαρή προετοιμασία, συστηματική οργάνωση, επιστημονική μέθοδο και υπεύθυνη δουλειά μπορούν να ξεπεραστούν τα μεγάλα και σύνθετα σύγχρονα προβλήματα ήταν από τότε ξεκάθαρη. Αυτό το μήνυμα προσπάθησε να μεταφέρει μέσα από την έκδοση του ’46. Ενα μήνυμα το οποίο μοιάζει και πάλι επίκαιρο.
*O κ. Κώστας Τσιαμπάος διδάσκει Ιστορία της Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ.