Aπό τη μια είναι ο μάλλον απαξιωτικός ορισμός του διάσημου Αμερικανού αρχιτέκτονα Philip Johnson (1906-2005) ότι «αρχιτεκτονική είναι η τέχνη τού να σπαταλάς χώρο». Και από την άλλη, η άποψη του συμπατριώτη του, 75χρονου σήμερα, γλύπτη Richard Serra πως «η διαφορά ανάμεσα στην τέχνη και την αρχιτεκτονική είναι ότι η δεύτερη εξυπηρετεί ένα σκοπό». Πού βρίσκεται η αλήθεια; Εχει χάσει ή όχι η σύγχρονη αρχιτεκτονική τον προσανατολισμό της; Αρέσκεται στα μεγάλα μεγέθη σε ένα κυνήγι εντυπώσεων; Φλερτάρει με δομές που καμιά σκοπιμότητα δεν φαίνεται να έχουν; Θυσιάζει τη λειτουργικότητα για χάρη του φαίνεσθαι; Και πόσο τέχνη είναι, τελικά;
«Ολοι αυτοί οι προβληματισμοί, έως ένα βαθμό, έχουν βάση», λέει ο Αμερικανός συγγραφέας Philip Jodidio. «Αλλά υπάρχουν και ελαφρυντικά. Τον καιρό της ευημερίας, οι περισσότερες αναθέσεις στα μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά γραφεία -αναφέρομαι σε αυτά απλούστατα γιατί καθορίζουν τις διεθνείς τάσεις- αφορούσαν τεράστια συνεδριακά κέντρα και θηριώδεις ουρανοξύστες. Δεν σε βοηθά και πολύ να ξετυλίξεις τις καλλιτεχνικές σου ανησυχίες, ως αρχιτέκτονας, το να πρέπει να βρεις τρόπους να χωρέσουν χίλια αυτοκίνητα στο γκαράζ ενός κτιρίου ή να παράσχεις εξόδους κινδύνου για εκατοντάδες πανικόβλητους υπαλλήλους μιας εταιρείας…»
Σήμερα, όμως, το σκηνικό αλλάζει. Οι οικονομίες πολλών χωρών παραπαίουν και ο κατασκευαστικός τομέας δουλεύει στο ρελαντί. Πώς ανταποκρίνονται οι διάσημοι αρχιτέκτονες στις νέες προκλήσεις; Χάνουν την εφευρετικότητά τους όταν τα χρήματα είναι λιγότερα, όταν οι λύσεις που πρέπει να επινοήσουν είναι για πολύ μικρότερους χώρους; Αυτό αποφάσισε να διερευνήσει ο Jodidio, επί μακρόν συνεργάτης των γερμανικών εκδόσεων Taschen, σε ένα νέο λεύκωμα, με τίτλο «Small Architecture Now!». Πόσο ελκυστική, λοιπόν, μπορεί να είναι η «μικρή αρχιτεκτονική»; Πολύ, όπως θα διαπιστώσει όποιος το ξεφυλλίσει.
Ο συγγραφέας μάς θυμίζει ότι μερικοί από τους διασημότερους αρχιτέκτονες του καιρού μας -από τον Frank Gehry μέχρι τον Tadao Ando- ξεκίνησαν την καριέρα τους με εκπληκτικά μικρά έργα, κυρίως κατοικίες. Και παραθέτει παραδείγματα υποδειγματικού σχεδιασμού σε περιπτώσεις με πολλές ιδιαιτερότητες και δυσκολίες -από τη Βραζιλία μέχρι την Ιαπωνία και από την Ολλανδία μέχρι τη Νέα Ζηλανδία-, με δουλειές επιφανών αρχιτεκτόνων όπως ο Shigeru Ban, ο Alvaro Siza, o Olafur Eliasson κ.ά. Δείχνει πώς, με έξυπνες ιδέες, ένας μικρός χώρος μπορεί να γίνει απίστευτα λειτουργικός. «Με τα δεδομένα της οικονομικής κρίσης, πολλοί αρχιτέκτονες αρχίζουν να βλέπουν αυτήν τη “συρρίκνωση” ως κάτι θετικό και πολύ δημιουργικό», εξηγεί. «Αίφνης, το small στην αρχιτεκτονική είναι σήμερα πιο sexy!»
Aπό τη μια είναι ο μάλλον απαξιωτικός ορισμός του διάσημου Αμερικανού αρχιτέκτονα Philip Johnson (1906-2005) ότι «αρχιτεκτονική είναι η τέχνη τού να σπαταλάς χώρο». Και από την άλλη, η άποψη του συμπατριώτη του, 75χρονου σήμερα, γλύπτη Richard Serra πως «η διαφορά ανάμεσα στην τέχνη και την αρχιτεκτονική είναι ότι η δεύτερη εξυπηρετεί ένα σκοπό». Πού βρίσκεται η αλήθεια; Εχει χάσει ή όχι η σύγχρονη αρχιτεκτονική τον προσανατολισμό της; Αρέσκεται στα μεγάλα μεγέθη σε ένα κυνήγι εντυπώσεων; Φλερτάρει με δομές που καμιά σκοπιμότητα δεν φαίνεται να έχουν; Θυσιάζει τη λειτουργικότητα για χάρη του φαίνεσθαι; Και πόσο τέχνη είναι, τελικά;
«Ολοι αυτοί οι προβληματισμοί, έως ένα βαθμό, έχουν βάση», λέει ο Αμερικανός συγγραφέας Philip Jodidio. «Αλλά υπάρχουν και ελαφρυντικά. Τον καιρό της ευημερίας, οι περισσότερες αναθέσεις στα μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά γραφεία -αναφέρομαι σε αυτά απλούστατα γιατί καθορίζουν τις διεθνείς τάσεις- αφορούσαν τεράστια συνεδριακά κέντρα και θηριώδεις ουρανοξύστες. Δεν σε βοηθά και πολύ να ξετυλίξεις τις καλλιτεχνικές σου ανησυχίες, ως αρχιτέκτονας, το να πρέπει να βρεις τρόπους να χωρέσουν χίλια αυτοκίνητα στο γκαράζ ενός κτιρίου ή να παράσχεις εξόδους κινδύνου για εκατοντάδες πανικόβλητους υπαλλήλους μιας εταιρείας…»
Σήμερα, όμως, το σκηνικό αλλάζει. Οι οικονομίες πολλών χωρών παραπαίουν και ο κατασκευαστικός τομέας δουλεύει στο ρελαντί. Πώς ανταποκρίνονται οι διάσημοι αρχιτέκτονες στις νέες προκλήσεις; Χάνουν την εφευρετικότητά τους όταν τα χρήματα είναι λιγότερα, όταν οι λύσεις που πρέπει να επινοήσουν είναι για πολύ μικρότερους χώρους; Αυτό αποφάσισε να διερευνήσει ο Jodidio, επί μακρόν συνεργάτης των γερμανικών εκδόσεων Taschen, σε ένα νέο λεύκωμα, με τίτλο «Small Architecture Now!». Πόσο ελκυστική, λοιπόν, μπορεί να είναι η «μικρή αρχιτεκτονική»; Πολύ, όπως θα διαπιστώσει όποιος το ξεφυλλίσει.
Ο συγγραφέας μάς θυμίζει ότι μερικοί από τους διασημότερους αρχιτέκτονες του καιρού μας -από τον Frank Gehry μέχρι τον Tadao Ando- ξεκίνησαν την καριέρα τους με εκπληκτικά μικρά έργα, κυρίως κατοικίες. Και παραθέτει παραδείγματα υποδειγματικού σχεδιασμού σε περιπτώσεις με πολλές ιδιαιτερότητες και δυσκολίες -από τη Βραζιλία μέχρι την Ιαπωνία και από την Ολλανδία μέχρι τη Νέα Ζηλανδία-, με δουλειές επιφανών αρχιτεκτόνων όπως ο Shigeru Ban, ο Alvaro Siza, o Olafur Eliasson κ.ά. Δείχνει πώς, με έξυπνες ιδέες, ένας μικρός χώρος μπορεί να γίνει απίστευτα λειτουργικός. «Με τα δεδομένα της οικονομικής κρίσης, πολλοί αρχιτέκτονες αρχίζουν να βλέπουν αυτήν τη “συρρίκνωση” ως κάτι θετικό και πολύ δημιουργικό», εξηγεί. «Αίφνης, το small στην αρχιτεκτονική είναι σήμερα πιο sexy!»
Η Ιαπωνία δείχνει τον δρόμο
Το νέο ρεύμα φαίνεται να έρχεται εξ Ανατολών – από την Ιαπωνία, της οποίας η παράδοση και η κουλτούρα δείχνουν σαφή προτίμηση προς τα μικρής κλίμακας αρχιτεκτονήματα. Συνηγορούν, βέβαια, και πρακτικοί λόγοι. Λόγω της πυκνότητας του πληθυσμού, ιδιαίτερα κατά μήκος της ανατολικής ακτής της χώρας, ανάμεσα στο Τόκιο και την Οσάκα, οι κάτοικοι έχουν μάθει εδώ και καιρό να ζουν σε περιορισμένης έκτασης χώρους. Οι τιμές των ακινήτων στην ιαπωνική πρωτεύουσα είναι τόσο υψηλές (ένα καινούργιο διαμέρισμα κοστίζει από 3.000 έως 4.500 ευρώ το τ.μ.), που οι κατοικίες αρκετά κάτω των 100 τ.μ. αποτελούν τον κανόνα. Ολοι αυτοί οι παράγοντες οδήγησαν σε μια νέα γενιά σπιτιών: μονοκατοικιών με πολλά επίπεδα σε σχεδόν… ανύπαρκτα οικόπεδα και ευέλικτων διαμερισμάτων με εσωτερικά διαχωριστικά που ανοίγουν και κλείνουν, δίνοντας στα δωμάτια διαφορετικό μέγεθος και χρηστικότητα, ανάλογα με τις καθημερινές ανάγκες.
Εύγλωττο παράδειγμα είναι το «σπίτι δίπλα στο ποτάμι», στο δυτικό Τόκιο. Ο σχεδιασμός ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Kota Mizuishi από ένα ζευγάρι που είχε αγοράσει ένα τριγωνικό οικόπεδο μόλις 29 τ.μ. Ο Mizuishi έχτισε μια τριώροφη κατοικία 52 τ.μ., με δύο υπνοδωμάτια, καθιστικό, γραφείο, άνετο μπάνιο, κουζίνα και τραπεζαρία – και με ένα δώμα, για να παίζει η μικρή κόρη της οικογένειας! Το «σπίτι με τους στύλους» της 30χρονης συμπατριώτισσάς του Suzuko Yamada παρουσιάστηκε το 2012 (σε μικρογραφία) στο Μητροπολιτικό Μουσείο της ιαπωνικής πρωτεύουσας. Ηταν η πρότασή της για την ανοικοδόμηση της πατρίδας της μετά τις καταστροφές που προκάλεσαν, το 2011, ο σεισμός και το τσουνάμι. Χρησιμοποιώντας 11 ξύλινες κολόνες -βασικό στοιχείο της παραδοσιακής ιαπωνικής αρχιτεκτονικής-, σχεδίασε ένα σπίτι 75 τ.μ., σε πολλά επίπεδα, με αρκετούς ανοιχτούς χώρους πολλαπλών χρήσεων.
Στη Νέα Ζηλανδία βρίσκεται ένα από τα πιο εντυπωσιακά σπίτια της έκδοσης. Ο Ken Crosson έχτισε το 2011 την «καλύβα πάνω σε σανίδες» (Hut on Sleds), σε μια ακτή στα βόρεια της χώρας. Η διώροφη ξύλινη κατασκευή, εγκλιματισμένη τόσο αρμονικά στο φυσικό περιβάλλον, που σχεδόν δεν ξεχωρίζει πάνω στην άσπρη άμμο και ανάμεσα στα δέντρα, έχει εμβαδόν μόλις 35 τ.μ., όμως διαθέτει όλες τις ανέσεις μιας σύγχρονης κατοικίας. Επίσης, στηρίζεται επάνω σε ράγες, που της επιτρέπουν να μετακινείται, να πλησιάζει ή να απομακρύνεται από την παραλία. Είναι ένας ευφυής τρόπος για να μην αντιμετωπίσει πρόβλημα από τη διάβρωση του εδάφους στην περιοχή, όπως θα συνέβαινε σε οποιαδήποτε άλλο συμβατικό κτίριο.
Αντισυμβατικό είναι το επίθετο που περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο ταιριάζει και στα τέσσερα δεντρόσπιτα του Γερμανού Andreas Wenning -γκουρού του είδους-, που βρίσκονται σε δασική έκταση στην Κάτω Σαξονία, κοντά στη Μαύρη Θάλασσα. Κατασκευάστηκαν το 2011. Ορθώνονται σε ύψος 3,5 μ. πάνω από την επιφάνεια του εδάφους, στηρίζονται επάνω σε 14 ατσάλινους πασσάλους, έχουν μήκος 13 μέτρα, εμβαδόν 39 τ.μ. και θερμαινόμενα πατώματα – απαραίτητα για το γερμανικό κλίμα. Στην περίπτωση αυτή, βέβαια, δεν ήταν άλλη ανάγκη που υπαγόρευσε στον αρχιτέκτονα το σχεδιασμό, εκτός από την επιδίωξη της εμπορικής επιτυχίας, αφού πρόκειται για ξενοδοχειακό συγκρότημα. Οι τιμές ξεκινούν από 109 ευρώ τη βραδιά για όσους θέλουν να ζήσουν για λίγες ημέρες σαν τον Χάνσεν και την Γκρέτελ…