PIERRE FEDIDA
Από πού αρχίζει το ανθρώπινο σώμα
μτφρ.: Γιώργος Σταθόπουλος, Πάνος Αλούπης
εκδ. Αγρα, σελ. 73
Με το βιβλίο του Pierre Fedida «Από πού αρχίζει το ανθρώπινο σώμα» εγκαινιάζεται η νέα ψυχαναλυτική σειρά «Ρους» από τις εκδόσεις Αγρα, με υπεύθυνους τους ψυχαναλυτές Μαρίλια Αϊζενστάιν-Αβέρωφ, Πάνο Αλούπη και Γιώργο Σταθόπουλο. Ο Fedida, (1934-2002) ανήκει στις σημαντικές περιπτώσεις ψυχαναλυτών που η σκέψη τους δομήθηκε με πλείστα ερεθίσματα από τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία, τη γλωσσολογία, την ανθρωπολογία αλλά και την ιατρική. Φιλόσοφος, ψυχολόγος, ψυχαναλυτής, πανεπιστημιακός δάσκαλος, κλινικός και θεωρητικός στοχαστής, συμμετείχε στην ίδρυση της Σχολής Κλινικών Ανθρωπίνων Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Paris 7. Με μεγάλο αριθμό άρθρων και μονογραφιών, το συγγραφικό του έργο υπήρξε ιδιαίτερα πλούσιο.
Η σκέψη του Fedida αναζητεί το πρωταρχικό σημείο του ανθρώπου, προτού ο άνθρωπος γίνει άνθρωπος. Από την οριζόντια θέση, όπου το στόμα γίνεται σπηλιά, και ζωώδες ένστικτο καταβρόχθισης αλλά και άγχους αφανισμού, μέχρι την κάθετη θέση του πολιτισμένου έλλογου υποκειμένου, αυτό το μικρό κενό μέσα στο πρόσωπο συνδέεται λιγότερο με τη μύτη και τα μάτια, αλλά καθορίζει περισσότερο τα όργανα του σώματος μέχρι τον πρωκτό. Μέσα από τις αναφορές του Bataille, του Roland Barthes, του Freud, του Lacan, του Winnicott, της Klein κ.ά., ο Γάλλος ψυχαναλυτής προχωρεί την ψυχαναλυτική σκέψη αναζητώντας τη σχέση οργάνων του σώματος και ψυχισμού, την έννοια της μελαγχολίας και της κατάθλιψης και πώς αυτές συνδέονται με το φαντασιακό ή ασυνείδητα μέρη του σώματος, πώς ο άνθρωπος αναζητεί τον εαυτό του μέσα από την αυτοερωτική ασυνείδητη τάση του στόματος και πώς η εξέλιξη του υποκειμένου τον καθιστά από αυτοερωτικό, ερωτικό προς τον άλλον.
Το παρόν Τετράδιο δεν απευθύνεται στο αμύητο αναγνωστικό κοινό. Ο Fedida είναι ένας σύνθετος στοχαστής και ταξιδεύει σε πολλά επίπεδα των λέξεων και των σημασιών ταυτόχρονα, κάτι που τον κάνει αρκετά δυσνόητο. Είναι, όμως, πολύ σημαντικό που εκδίδεται στα ελληνικά ένα τόσο σημαντικό άρθρο και που ένας εκδοτικός οίκος, όπως οι εκδόσεις Αγρα, αν και με παράδοση στο είδος, τολμά να διευρύνει και άλλο το ενδιαφέρον του για την ψυχανάλυση.
Από την ανακάλυψη της υστερίας από τον Freud, η ψυχανάλυση έχει διανύσει σε λίγο περισσότερο από έναν αιώνα μια τεράστια επιστημονική διαδρομή. Τα σύγχρονα ρεύματα μελετούν την ψυχανάλυση σαν τη δυνατότητα μιας κλινικής πρακτικής να θεραπεύσει, αλλά και να απαντήσει σε θεωρητικά ζητήματα, συνδεόμενα με βαθιά ζητήματα της ανθρώπινης ύπαρξης, που δεν συνδέονται μόνο με το ασυνείδητο και το ψυχικό όργανο. Η ψυχανάλυση σήμερα δεν απευθύνεται μόνο στο εσωτερικό των σκέψεων, αλλά μελετά το σώμα ως απαραίτητο φορέα έκφρασης του ψυχισμού, άρα και της νόσου. Σώμα και ψυχή είναι άρρηκτα συνδεδεμένα. Πολλές από τις σωματικές νόσους συνδέονται με τη δημιουργία των συμβολισμών ή των εγκεφαλικών λειτουργιών, πριν συσταθεί ο λόγος και το είναι. Οι νευροεπιστήμες, όπως και η παραδοσιακή ιατρική ίσως πρέπει να συνδεθούν στενότερα με την ψυχανάλυση. Διότι η πρωτοπορία του Freud έχει δώσει τη θέση του στην πρωτοπορία της μελέτης του ανθρώπου από άλλη σκοπιά, βαθύτερη, ουσιαστικότερη και επιστημονικώς αποδεδειγμένη.
Η σκέψη του Fedida όπως και πολλών σημαντικών ψυχαναλυτών μας δίνει τη δυνατότητα να στοχαστούμε αλλά και να αμφισβητήσουμε παγιωμένες αντιλήψεις για τον άνθρωπο, εκεί όπου τα κοινωνικά, ιατρικά αλλά και ψυχικά αδιέξοδα, καταδεικνύουν την ανάγκη αναζήτησης και άλλων επιστημονικών οδών. Η ψυχανάλυση ως επιστημονική πρακτική δεν βελτιώνει μόνο τις ασυνείδητες συγκρούσεις, δεν θεραπεύει την υστερία -που εν πολλοίς έχει εξαλειφθεί- δεν μαθαίνει στον άνθρωπο μόνο να λειτουργεί με ενδοσκόπηση. Η ψυχανάλυση πλέον διεκδικεί δειλά δειλά μια θέση ανάμεσα στις ολιστικές θεραπείες. Μια θέση δίπλα στην ιατρική, με βαθύτερη όμως σκέψη, μεγαλύτερη επαγρύπνηση και κοπιώδη αγώνα, μακριά από τη φαρμακολογία αλλά κοντά στην αγωνία του υποκειμένου να επιβιώσει αλλά και να ευημερήσει.