ΝΙΚΟΣ ΚΟΥΤΣΙΑΡΑΣ
Οι καιροί αλλάζουν – εμείς; Κείμενα για την ευρωπαϊκή πολιτική οικονομία πριν και μετά την κρίση.
εκδ. Παπαζήσης, σελ. 338
Στις μεγάλες κρίσεις, πολλά από όσα θεωρούσαμε δεδομένα αλλάζουν, τα θέσφατα δεν ισχύουν πλέον. Πόσοι όμως έχουν την ικανότητα ή το κουράγιο να κοιτάξουν κατάματα τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώνεται και να αντλήσουν τα αναγκαία συμπεράσματα; Με άλλα λόγια, στη δίνη της κρίσης, πόσοι διαθέτουν την κριτική ικανότητα να διαγνώσουν την αλλαγή που επέρχεται; Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ελληνική γλώσσα δίνει διαφορετικές σημασίες στη λέξη κρίση. Αν στην κρίση δεν διαθέτεις κρίση, έχεις πρόβλημα.
«Οταν τα δεδομένα αλλάζουν, εγώ αλλάζω γνώμη. Εσείς τι κάνετε;» Η φράση αυτή αποδίδεται συχνά στον μεγάλο Βρετανό οικονομολόγο Κέινς, αν και πιθανόν αυθαίρετα. Τη χρησιμοποιεί ο Νίκος Κουτσιαράς στον τίτλο του βιβλίου του, που περιλαμβάνει κείμενα γραμμένα πριν και κατά τη διάρκεια της κρίσης, που εδώ και έξι χρόνια δεν λέει να τελειώσει, μαζί με ένα αρκετά μεγάλο εισαγωγικό κείμενο, που παρακολουθεί και ερμηνεύει την αλλαγή στις δικές του απόψεις και αναλύσεις στον χώρο της ευρωπαϊκής πολιτικής οικονομίας και στη βάση των νέων δεδομένων που προκύπτουν από την κρίση. Ο Κουτσιαράς διαθέτει την κριτική ικανότητα, μελετάει αδιάκοπα και αναθεωρεί όταν χρειάζεται.
Με εξαιρετικά πυκνή γραφή και μάλλον παλιομόδιτικη έκφραση, με μια πολύ πλούσια ελληνική γλώσσα στην οποία μεταφέρει τον ευρωπαϊκό διάλογο για τα μεγάλα θέματα πριν και κατά τη διάρκεια της κρίσης, με το δικό του όμως πολύ προσωπικό στίγμα, με πολύ καλή ενημέρωση για τα γραφόμενα εντός και εκτός συνόρων, ο Κουτσιαράς προσφέρει στον Ελληνα αναγνώστη ποιοτική τροφή που απαιτεί γνώση, που απαιτεί επίσης χρόνο και κόπο για να παρακολουθήσεις τη σκέψη του. Δεν είναι φαγητό από τα φαστφουντάδικα της (υποτιθέμενης) γνώσης. Πόσοι θα είναι αυτοί που είναι έτοιμοι και πρόθυμοι να την καταναλώσουν φαίνεται να μην τον πολυαπασχολεί. Γιατί, προφανώς, ο ίδιος δεν είναι διατεθειμένος να κάνει εκπτώσεις. Η κρίση οδήγησε τον Κουτσιαρά να αναθεωρήσει τις απόψεις του για το ευρώ. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η ευρωπαϊκή νομισματική ένωση λειτουργεί αρνητικά για τις οικονομίες που συμμετέχουν σε αυτήν και ο ίδιος εξετάζει, μάλλον θετικά, μια ενδεχόμενη επιστροφή στο εθνικό νόμισμα. Εστω όμως ότι το ευρώ, όπως προέκυψε και μεταλλάχθηκε στη διάρκεια της κρίσης, ήταν ένα μεγάλο λάθος για εμάς και τους άλλους. Δεν προκύπτει διόλου από αυτήν τη διαπίστωση ότι η έξοδος από το ευρώ σήμερα θα διόρθωνε αυτό το λάθος. Κατά τη δική μου εκτίμηση, που μπορεί κάποτε και αυτή να αλλάξει εάν αλλάξουν τα δεδομένα, θα προσέθετε ένα ακόμη μεγαλύτερο λάθος στο αρχικό. Ως προς την πολιτική διάσταση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, ο διακυβερνητικός χαρακτήρας της ενισχύθηκε ακόμη περισσότερο λόγω της κρίσης. Στο σημείο αυτό, δυστυχώς, θα συμφωνήσω μαζί του.
Το βιβλίο αυτό έρχεται ένα χρόνο μετά την έκδοση μιας πολύ φιλόδοξης μονογραφίας του ιδίου με τίτλο που φέρει και πάλι έντονη την επιρροή του Κέινς: «Η εκδίκηση των δούλων και η εφεδρεία των μακαριτών: Η πολιτική οικονομία της μακροοικονομικής σταθεροποίησης» (Αθήνα, Παπαζήσης, 2012). Στο βιβλίο εκείνο, ο Κουτσιαράς προσκαλεί τον αναγνώστη να ταξιδέψουν μαζί στον κόσμο της (μακρο)οικονομικής θεωρίας και της σχέσης που έχει με την πολιτική, παρακολουθώντας τις μεγάλες διακυμάνσεις οικονομικών ιδεών και πολιτικής από τη Μεγάλη Υφεση και τον Μεσοπόλεμο, στη λεγόμενη Χρυσή Εποχή που ακολούθησε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη συνέχεια τη νεοφιλελεύθερη αντεπανάσταση με τους οικονομολόγους Χάγεκ και Φρίντμαν (ή μήπως, πολύ περισσότερο, με πολιτικούς όπως ο Ρέιγκαν και η Θάτσερ;), και πιο πρόσφατα με τη μεγάλη κρίση, όταν το εκκρεμές άρχισε πάλι να κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση – μέχρι πού κανείς δεν μπορεί ακόμη να πει με σιγουριά. Ενα εξαιρετικά περιεκτικό και συνάμα απαιτητικό βιβλίο, με σημαίνουσα θέση στην ελληνική βιβλιογραφία, αλλά όχι πάντα ευανάγνωστο.
Ο Νίκος Κουτσιαράς είναι ένας αφοσιωμένος επιστήμονας και δάσκαλος. Παράγει σημαντικό έργο, που τιμά το ελληνικό πανεπιστήμιο. Σίγουρα δεν είναι ο μόνος. Πόσοι από τους φοιτητές και τις φοιτήτριες είναι έτοιμοι να επωφεληθούν από την προσφορά τη δική του και των άλλων, όμως, είναι μια άλλη, μάλλον πονεμένη ιστορία.
* Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.