ΠΙΕΡ ΛΕΜΕΤΡ
Καλή αντάμωση εκεί ψηλά
μτφρ.: Eφη Κορομηλά
εκδ. Μίνωας, σελ. 588
«Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είναι ο μόνος πόλεμος, όπου οι Γάλλοι πραγματικά πολέμησαν, γι’ αυτό και δεν τον έχουν λησμονήσει», έλεγε πρόσφατα, με σαρκαστική διάθεση, Βρετανός δημοσιογράφος. Ισως να είχε κάποιο δίκιο αν κρίνουμε μονάχα από την έκταση των απωλειών. Η αλήθεια πάντως είναι ότι «ο πόλεμος των χαρακωμάτων» φέρνει στο μυαλό των περισσότερων Γάλλων σκηνές ανείπωτου ηρωισμού, επικές ιστορίες με πάθη και δράματα, εν αντιθέσει με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που έχει αφήσει στη συλλογική μνήμη έντονο το στίγμα της «εύκολης» συνθηκολόγησης και της συνεργασίας με τον κατακτητή.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο το γεγονός ότι τα σημαντικότερα μυθιστορήματα για την πρώτη ευρωπαϊκή σύρραξη γράφτηκαν στη Γαλλία και εκεί, ακόμη, αυτή η σύρραξη αποτελεί πηγή έμπνευσης για τους νεότερους δημιουργούς. Πρόσφατο παράδειγμα το μυθιστόρημα του 57χρονου Πιερ Λεμέτρ «Καλή αντάμωση εκεί ψηλά», που τιμήθηκε με το βραβείο Goncourt το 2013.
Σχεδόν εκατό χρόνια μετά το ξέσπασμα του πολέμου, ο Λεμέτρ αναβιώνει το κλίμα της εποχής τοποθετώντας στο κέντρο της αφήγησης ένα γκροτέσκο πρωταγωνιστικό δίδυμο: τον λαϊκό, κουτοπόνηρο λογιστή Αλμπέρ Μαγιάρ και τον μεγαλοαστό ζωγράφο Εντουάρ Περικούρ, γιο του τραπεζίτη Μαρσέλ Περικούρ. Οι δυο τους συναντώνται στα χαρακώματα τις παραμονές μιας ακόμη επίθεσης εναντίον των Γερμανών, λίγες ημέρες πριν από την Ανακωχή, τον Νοέμβριο του 1918. Αμφότεροι θα τραυματιστούν εξαιτίας της μεγαλομανίας του αξιωματικού τους, Ανρί Πραντέλ. Ο Εντουάρ Περικούρ θα σώσει τελικά τη ζωή του Αλμπέρ Μαγιάρ, αλλά εις βάρος της δικής του υγείας.
Θα επιστρέψουν στο Παρίσι κουβαλώντας ο καθένας τα δικά του σωματικά και ψυχικά τραύματα. Σοβαρότερα είναι ο Περικούρ, που τα θραύσματα μιας οβίδας έχουν εξαφανίσει το μισό του πρόσωπο μετατρέποντάς τον σε τέρας. Για τον λόγο αυτό θα αρνηθεί την επιστροφή στην οικογένειά του και στους αριστοκρατικούς κύκλους της. Πλαστογραφώντας τα έγγραφα της στρατολογίας θα πάρει την ταυτότητα ενός νεκρού στρατιώτη και θα αλλάξει όνομα, ενώ το δικό του όνομα θα εμφανισθεί στους καταλόγους των ανδρών που έπεσαν υπέρ πατρίδος. Στη μεταπολεμική εποχή θα συμβιώσει με τον Μαγιάρ, ο οποίος δουλεύει και για τους δύο προσπαθώντας ταυτόχρονα να συντηρήσει και τον αδελφικό δεσμό τους. Διαφορετική πορεία θα έχει ο αριβίστας λοχαγός Πραντέλ.
Αισχροκέρδεια
Οταν το γαλλικό κράτος αποφασίσει να αναθέσει σε ιδιώτες την εκταφή των σορών των στρατιωτών που είχαν πρόχειρα ταφεί στο μέτωπο και τη μεταφορά τους στα υπό ίδρυση στρατιωτικά νεκροταφεία, ο λοχαγός θα προσφέρει τις υπηρεσίες του, φυσικά με το αζημίωτο. Με την υποστήριξη διαφόρων πολιτικών παραγόντων θα αναλάβει τις εκταφές και τις νέες ταφές, σε άψογα ευθυγραμμισμένα μνήματα με επιτύμβιες πλάκες και σταυρούς. Υπολογίζοντας ότι θα εισπράξει από την κυβέρνηση ογδόντα φράγκα για κάθε πτώμα, προσδοκά ότι από τη δουλειά θα βγάλει περίπου δυόμισι εκατομμύρια φράγκα καθαρό κέρδος! Ο Μαγιάρ και ο Περικούρ θα εμπλακούν σε αυτή την τέλεια σχεδιασμένη επιχείρηση του λοχαγού Πραντέλ με το δικό τους ανατρεπτικό σχέδιο.
Το βιβλίο του Λεμέτρ, που θα μπορούσε να διαβαστεί και ως μια «μαύρη κωμωδία», από το σημείο αυτό αποκτά αστυνομική πλοκή, εφάμιλλη των ευφυέστερων μυθιστορημάτων του είδους, όμως ο συγγραφέας τρέφει για το έργο του διαφορετικές φιλοδοξίες. Πέρα από τις σοκαριστικές ωμότητες του πολέμου και τις κατεργαριές των πρωταγωνιστών του, εκείνο που αναδύεται ακόμη και στις πιο τραγελαφικές ή βίαιες σκηνές δεν είναι η μισανθρωπία, αλλά η βαθιά του πίστη στις ηθικές δυνατότητες του ανθρώπου, στον αλτρουισμό, στην αλληλεγγύη. Η βεβαιότητα πως μια ανθρώπινη ζωή, όσο ποταπή κι αν είναι, πάντα κρύβει κάτι σημαντικό για να την κατανοήσουμε.
Βιτριολικό χιούμορ
Αν θα θέλαμε να αναζητήσουμε ένα πρότυπο για το ύφος τούτης της μυθοπλασίας, ασφαλώς γρήγορα θα καταλήγαμε στο εμβληματικό «Ταξίδι στην άκρη της νύχτας», όπου το μακελειό, η πείνα, το κρύο, οι αιφνίδιοι βομβαρδισμοί και τα νυχτερινά γιουρούσια στα εχθρικά χαρακώματα, περιγράφονται με την ίδια γκροτέσκα διάθεση, καλύπτοντας αριστοτεχνικά τη φρίκη του θανάτου με το βιτριολικό χιούμορ. Ωστόσο οι ήρωες του Λεμέτρ δεν είναι μισάνθρωποι και μοχθηροί, διαθέτουν κάτι από την αφέλεια και την ευπιστία του «Καλού στρατιώτη Σβέικ».