ATOSSA ARAXIA ABRAHAMIAN
The Cosmopolites
εκδ. Columbia Global Reports
Η συγγραφέας, αρχισυντάκτις στο τηλεοπτικό δίκτυο Al Jazeera Americα, δηλώνει πολίτης του κόσμου, όπως στην αρχαιότητα ο Διογένης, o Ζήνων και άλλοι κυνικοί και στωικοί φιλόσοφοι. Γεννήθηκε στον Καναδά από γονείς ρωσικής και αρμενικής καταγωγής που ζούσαν στο Ιράν προτού μετακομίσουν στο εξωτερικό για σπουδές, μεγάλωσε στη Γενεύη και τώρα ζει στη Νέα Υόρκη. Γι’ αυτήν λοιπόν, ως κάτοχο πολλαπλής ιθαγένειας, μπορούν να ερίζουν ο Καναδάς, η Ελβετία και το Ιράν. Την ίδια τύχη όμως δεν έχουν εκατομμύρια «απάτριδες ή ανιθαγενείς», που είναι διασκορπισμένοι σε όλο τον κόσμο, απροστάτευτοι σε μία γκρίζα ζώνη, χωρίς «το δικαίωμα να έχει κανείς δικαιώματα», όπως έλεγε και η Χάνα Αρεντ, «άπατρις» και η ίδια στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το μήνυμα του βιβλίου γίνεται επίκαιρο και διαπεραστικό στις μέρες μας, όταν οι προσφυγικές/μεταναστευτικές ροές προς την Ευρώπη έχουν λάβει διαστάσεις χιονοστιβάδας, με την Ελλάδα στο μάτι του κυκλώνα.
Ερευνώντας τις έννοιες της ιθαγένειας και εθνικότητας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, η συγγραφέας διαπιστώνει ότι αρκετοί δεν ανήκουν εκεί που γεννήθηκαν και άλλοι θέλουν να ανήκουν εκεί που δεν γεννήθηκαν. Για όσους δεν διαθέτουν τα «σωστά έγγραφα», τα σύνορα γίνονται απροσπέλαστα σε ένα κλίμα αυξανόμενης ξενοφοβίας, με θύματα ακόμη και μικρά ασυνόδευτα παιδιά. Μερικοί αποκηρύσσουν την ιθαγένειά τους για να αποφύγουν φόρους, άλλοι έχουν την οικονομική δυνατότητα να αποκτήσουν ένα επιπρόσθετο βολικό διαβατήριο για να κυκλοφορούν απρόσκοπτα σ’ όλο τον κόσμο, ενώ πολλοί χωρίς διαβατήρια πνίγονται καθ’ οδόν προς τη «Γη της Επαγγελίας». Λύσεις μπορούν να βρεθούν αν υπάρχει πολιτική βούληση, όπως στη δεκαετία του 1920, όταν 450.000 απάτριδες προστατεύθηκαν με τα «διαβατήρια Νάνσεν», μεταξύ αυτών ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ και ο Ιγκόρ Στραβίνσκι.
Επικερδής επιχείρηση
Η αγοραπωλησία ιθαγένειας σε πρόθυμους και απρόθυμους έχει γίνει σήμερα μια επικερδής επιχείρηση χάρη στους νέους «πειρατές της Καραϊβικής», δικηγόρους, τραπεζίτες και εταιρείες συμβούλων που επινοούν νέα σχήματα, για να παρακάμψουν τους παραδοσιακούς τρόπους απόκτησης της ιθαγένειας, βάσει του δικαίου του αίματος και του δικαίου του εδάφους. Ευαγγελιζόμενοι τον «πολίτη του κόσμου» διευκολύνουν πλούσιους πελάτες να αποκτήσουν μία «ιθαγένεια ευκαιρίας», που θα τους επιτρέψει να αποφύγουν φόρους ή περιορισμούς στην ελεύθερη διακίνηση ή την επιχειρηματική δραστηριότητά τους, αλλά και φτωχές χώρες να αποκτήσουν μια νέα πηγή εισοδήματος, χωρίς η «οικονομική υπηκοότητα» που χορηγούν να συνεπάγεται και υποχρέωση συμμετοχής στα κοινά τους. Το Bloomberg έχει υπολογίσει σε δύο δισεκατομμύρια δολάρια το ποσό που δαπανήθηκε παγκοσμίως για την απόκτηση διαβατηρίων το 2014. Στο Σεντ Κιτς, τη μικροσκοπική χώρα της Καραϊβικής με πληθυσμό 50.000 κατοίκων, η υπηκοότητα κοστίζει πάνω από 200.000 δολάρια και το εισόδημα από την έκδοση διαβατηρίων για ξένους έφθασε στο 25% του ΑΕΠ το 2014, με αποτέλεσμα αυτή η δραστηριότητα να αποτελεί σήμερα το σπουδαιότερο εξαγωγικό προϊόν της χώρας.
Οι μεσάζοντες
Ακολουθώντας το νήμα του χρήματος η συγγραφέας συναντά τους μυστηριώδεις μεσάζοντες και στην αραβική χερσόνησο. Χάρη στην εφευρετικότητά τους, τα φτωχά νησιά Κομόρες, μεταξύ Μαδαγασκάρης και των ανατολικών ακτών της Αφρικής, έναντι υπόσχεσης γενναίας οικονομικής βοήθειας, συμφώνησαν να χορηγήσουν χιλιάδες διαβατήρια σε χώρες του Περσικού Κόλπου, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κουβέιτ. Αυτές οι χώρες αναζητούσαν μία νομική διέξοδο στο πρόβλημα των bidoon, των χιλιάδων νομάδων που κατοικούσαν εκεί πριν από την ανεξαρτησία τους, αλλά αμέλησαν να εγγραφούν στα ληξιαρχεία, με αποτέλεσμα να στερηθούν την ποθητή ιθαγένεια, που θα τους εξασφάλιζε πλείστα οφέλη από τη δωρεάν παιδεία και υγεία μέχρι το εγγυημένο εισόδημα και τα άτοκα δάνεια. Η μετατροπή τους μέσα σε μία νύχτα σε «απρόθυμους κοσμοπολίτες», που δεν είχαν κανένα δεσμό με τη χώρα που τους πολιτογράφησε, επινοήθηκε ως προσωρινό βήμα για την τακτοποίηση μιας ενοχλητικής εκκρεμότητας, που αποτελούσε εστία διεθνούς κριτικής και εσωτερικής έντασης. Ακόμη και ανεπτυγμένες χώρες όμως, όπως οι ΗΠΑ και ο Καναδάς, προσφέρουν άδειες παραμονής και εργασίας για να προσελκύσουν επενδυτές, ενώ μερικές, όπως η Μάλτα και η Αυστρία, χορηγούν και ιθαγένεια, όταν η επένδυση υπερβαίνει ένα συγκεκριμένο ποσό.
Η συγγραφέας δεν παρασύρεται από την ουτοπία της διάρρηξης των δεσμών του πολίτη με το κράτος-έθνος, όπως οι εμπνευστές του bitcoin, του ψηφιακού νομίσματος, οι οποίοι ονειρεύονται εμπορικές συναλλαγές που ισοπεδώνουν τα τείχη που υψώνουν σύνορα και κυβερνήσεις. Αυτό που την απασχολεί πρωτίστως είναι η μοίρα των «απάτριδων» που ζουν απροστάτευτοι, χωρίς το «δικαίωμα να έχουν δικαιώματα». Αν πάντως κρίνει κανείς από τον τρόπο που μερικές κυβερνήσεις στην Ευρώπη ή μερικοί Ρεπουμπλικανοί προεδρικοί υποψήφιοι στην Αμερική αντιμετωπίζουν το οξύ προσφυγικό πρόβλημα των ημερών μας, η κραυγή αγωνίας της δεν φαίνεται να εισακούεται.
* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε προϊστάμενος στο γραφείο Τύπου και Επικοινωνίας της Ελλάδος σε Ουάσιγκτον, Λονδίνο, Μελβούρνη και Γενεύη.