SΙΜΟΝ SEBAG MONTEFIORE
The Romanovs, 1613-1918
εκδ. Weidenfeld & Nicolson, 2016
H δυναστεία των Ρομανόφ στη Ρωσία διήρκεσε τρεις αιώνες, από το 1613 έως το 1917, όταν μια καθυστερημένη χώρα μεταμορφώθηκε σε μια αυτοκρατορία, που στο απόγειό της έφτασε να κυβερνά το εν έκτον της επιφανείας της Γης. Το ογκώδες βιβλίο του Βρετανού ιστορικού Σάιμον Μοντεφιόρε διεισδύει στα άδυτα των 20 τσάρων και των οικογενειών τους, περιγράφοντας την άνοδο και την πτώση των Ρομανόφ, από τον πρώτο τσάρο Μιχαήλ Α΄ μέχρι τον τελευταίο, Νικόλαο Β΄. Μερικοί, όπως οι εξωστρεφείς και χαρισματικοί Μέγας Πέτρος και Μεγάλη Αικατερίνη, ήταν συνεπαρμένοι από τη Δύση, τον εκσυγχρονισμό και την εδαφική επέκταση, άλλοι εσωστρεφείς και μεγαλομανείς, ήταν απορροφημένοι από τον πλούτο και την κραιπάλη, όλοι πάντως έβρισκαν καταφύγιο στην αυταρχικότητα ενός καθεστώτος, που χαρακτηριζόταν από τη δουλικότητα προς τα πάνω και την τυραννία προς τα κάτω.
Ο συγγραφέας, γνωστός από τη μελέτη της ρωσικής ιστορίας, με βραβευμένα βιβλία για τη Μεγάλη Αικατερίνη και τον Στάλιν, ανατρέχει σε πλήθος αρχείων, απομνημονευμάτων και προσωπικών ημερολογίων, καθώς και στην τεράστια αλληλογραφία τσάρων, υπουργών και συγγενών τους, για να συνθέσει μια συναρπαστική και πολλές φορές ανατριχιαστική ιστορία θριάμβου και τραγωδίας στα πεδία των μαχών και της διπλωματίας, θρύλων και μύθων, εξεγέρσεων και αίματος. Από τις σελίδες του αναδύονται οι αυτοκρατορικές φιλοδοξίες, οι ίντριγκες στα παλάτια της Πετρούπολης και της Μόσχας, η σεξομανία, η ενδοοικογενειακή βία, ο τρόμος της μυστικής αστυνομίας και των επαναστατών, ο αντισημιτισμός, οι εξορίες στη Σιβηρία, οι εύθραυστες συμμαχίες, οι δεσμοί με τους ορθόδοξους λαούς.
Με σχολαστική προσοχή στη λεπτομέρεια, που ενισχύεται από αναρίθμητες παραπομπές, σκιαγραφούνται οι πρωταγωνιστές του δράματος, οι τσάροι και οι τσαρίνες, οι υπουργοί και οι αυλικοί τους, οι ερωμένες και οι εραστές τους, οι μεταρρυθμιστές, οι αντιδραστικοί, οι τσαρλατάνοι και οι επαναστάτες, όπως οι Ποτέμκιν, Ρασπούτιν και Λένιν, αλλά και οι λόγιοι, όπως οι Πούσκιν, Τολστόι και Ντοστογέφσκι. Σύντομη αναφορά γίνεται και στον ΥΠΕΞ του τσάρου Νικολάου Α΄, Ιωάννη Καποδίστρια, οπαδό φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων και υποστηρικτή της ελληνικής ανεξαρτησίας, που υπονομεύθηκε από τον Αυστριακό Μέτερνιχ.
Ο συγγραφέας μάς υπενθυμίζει ότι οι θιασώτες της απολυταρχίας πίστευαν ότι για να εξασφαλισθεί ο έλεγχος στην αχανή χώρα, ο ρωσικός λαός χρειαζόταν έναν ελέω Θεού πανίσχυρο μονάρχη με πλήρη υποταγή των υπηκόων στην «ιερή αποστολή» του. Αυτός ο ασφυκτικός έλεγχος σφυρηλατήθηκε από τη συμμαχία των Ρομανόφ με την τάξη των αριστοκρατών εις βάρος των δουλοπαροίκων και στηρίχθηκε στην παράνοια και τη βία, αφού έξι τσάροι δολοφονήθηκαν και πολλά μέλη των οικογενειών τους εξοντώθηκαν. Κυριευμένη από το φοβικό σύνδρομο της περικύκλωσης από εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς η τσαρική ηγεσία, αποκομμένη από μια κοινωνία, που έβραζε γύρω της, αρνήθηκε να κατανοήσει τα σημεία των καιρών μεταρρυθμίζοντας τον αγροτικό τομέα, εκμεταλλευόμενη τη ραγδαία βιομηχανική πρόοδο που συντελούνταν στην Ευρώπη και διευρύνοντας την πολιτική συμμετοχή των πολιτών, με αποτέλεσμα η κυρίαρχη ιδεολογία της απολυταρχίας να σταθεί εμπόδιο στην εγκαθίδρυση μιας σύγχρονης μοναρχίας.
Παρά την κατάργηση της δουλοπαροικίας από τον Αλέξανδρο Β΄ το 1861, δηλαδή πριν από την απαγόρευση της δουλείας στην Αμερική από τον Αβραάμ Λίνκολν, οι δύο τελευταίοι τσάροι, Αλέξανδρος Γ΄ και Νικόλαος Β΄, αποδείχθηκαν απρόθυμοι ή ανίκανοι να ανταποκριθούν στην αδήριτη ανάγκη πολιτικής και οικονομικής φιλελευθεροποίησης, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να συνθλιβεί στις συμπληγάδες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της επανάστασης των μπολσεβίκων. Το τραγικό τέλος του με την εκτέλεση του ίδιου και όλης της οικογενείας του στο Εκατερίνμπουργκ τον Ioύλιο 1918, καθώς και η δημόσια αποκατάστασή του από τον πρόεδρο Μπόριν Γέλτσιν, 80 χρόνια αργότερα, έκλεισε το κεφάλαιο της αυτοκρατορικής δυναστείας.
Μπορεί τα κόκαλα των τελευταίων Ρομανόφ να έγιναν αντικείμενο έντονης πολιτικής και θρησκευτικής διαμάχης, όμως η διασύνδεση με την Ορθοδοξία και το αυτοκρατορικό παρελθόν της Ρωσίας εξακολουθούν να επηρεάζουν και σήμερα την εικόνα της χώρας στο εσωτερικό και τις βλέψεις της στο εξωτερικό. Αυτή η ενδοσκόπηση αναμένεται να ενταθεί το 2017, καθώς θα συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση και το τέλος των Ρομανόφ.
*Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας της Ελλάδος σε Ουάσιγκτον, Λονδίνο, Μελβούρνη και Γενεύη.