Η πρώτη γυναίκα μεταφράστρια της «Οδύσσειας» στα αγγλικά

Η πρώτη γυναίκα μεταφράστρια της «Οδύσσειας» στα αγγλικά

3' 39" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Είναι ωραία να βρίσκεσαι σπίτι. Αυτή είναι μια εικόνα του νόστου μου (“It is so good to be home. This is a picture of my nostos”)» έγραφε στις 13 Μαΐου στο Twitter η καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, Εμιλι Ουίλσον, επισυνάπτοντας μια ζωγραφιά των κοριτσιών της. Της έλειψαν πολύ κατά τη διάρκεια της περιοδείας της σε Βρετανία και Αυστραλία για την προώθηση του βιβλίου της, τη μετάφραση της «Οδύσσειας», που έχει ξεσηκώσει διθυραμβικές κριτικές από τις πιο απαιτητικές πένες.

Αν όχι οδύσσεια, σίγουρα συναρπαστική περιπέτεια αυτή της μετάφρασης του Ομήρου. Οταν την ξεκίνησε, δεν γνώριζε πόσο θα διαρκέσει, δεν φανταζόταν τις κακοτοπιές που θα έκρυβε ούτε πού θα τη «βγάλει». Για την ακρίβεια, ήταν αφότου αποφάσισε να αναλάβει το τεράστιο αυτό έργο που συνειδητοποίησε ότι σπάει μια σημαντική «γυάλινη οροφή» ως η πρώτη γυναίκα μεταφράστρια του ομηρικού έπους στα αγγλικά: όλες οι αγγλικές μεταφράσεις του έργου από το 1615, οπότε δημοσιεύθηκε η πρώτη (Τζορτζ Τσάπμαν) μέχρι σήμερα, είναι γραμμένες από άνδρες. Και οι 60. (Για να αντιληφθεί κάποιος το παράδοξο, η πρώτη γαλλική μετάφραση της «Οδύσσειας» από γυναίκα δημοσιεύθηκε το 1708.)

«Περιθωριακή»

«Ισως είναι δύσκολο για κάποιον έξω από τον ακαδημαϊκό χώρο και δη έξω από το πεδίο του κλασικισμού να συνειδητοποιήσει ότι η μετάφραση θεωρείται περιθωριακή δραστηριότητα», λέει στην «Κ» η Εμιλι Ουίλσον, απαντώντας σε γραπτές ερωτήσεις. «Ενας από τους λόγους (σ.σ. για τους οποίους δεν υπάρχουν αγγλικές μεταφράσεις από γυναίκες) είναι η απαξίωση της μετάφρασης στον χώρο αυτό, η οποία δεν σου προσφέρει μονιμότητα ή προαγωγή και μάλιστα μπορεί να λειτουργήσει και εναντίον σου (δείχνει ότι είσαι ερασιτέχνης, όχι σοβαρός ακαδημαϊκός – μια τεράστια παρανόηση, η οποία είναι ευρέως διαδεδομένη). Σε έναν κόσμο που πολλοί λίγοι κλασικιστές ενδιαφέρονται γι’ αυτό το είδος έργου, που λίγοι ακαδημαϊκοί είναι επίδοξοι ποιητές, και όπου οι γυναίκες μπορεί να παλεύουν με περισσότερες γυάλινες οροφές ούτως ή άλλως σε σχέση με τη μονιμότητα και την προαγωγή, συν τα διαχειριστικά και τα καθήκοντα γύρω από τα παιδιά, μπορείς να καταλάβεις γιατί τόσο ελάχιστος αριθμός καταρτισμένων γυναικών, που θεωρητικά θα ήθελαν να ασχοληθούν με το αντικείμενο, δεν θα ενθαρρύνονταν να το κάνουν». Γι’ αυτό, όπως λέει, οι περισσότεροι μεταφραστές αρχαίων ελληνικών και λατινικών κειμένων, στον αγγλόφωνο κόσμο, δεν είναι εν ενεργεία ακαδημαϊκοί και είναι βέβαια άνδρες.

Η ίδια βούτηξε με ορμή στους στίχους του Ομήρου. «Ηθελα να κάνω μια μετάφραση που θα είχε τη δική της μουσική και θα είχε μέτρο (σ.σ. έγραψε σε ιαμβικό πεντάμετρο, περιοριζόμενη στον αριθμό των στίχων του Ομήρου)» είχε πει σε συνέντευξή της (bustle.com). Της πήρε πέντε ολόκληρα χρόνια πλήρους απασχόλησης. «Ηταν μια μεγάλη, επική δουλειά. Κόλλησα πολλές φορές. Αλλά δεν αποθαρρύνθηκα ούτε φοβήθηκα, είχα μια καλή ιδέα αυτού που ήθελα να κάνω», μας λέει.

Η μεγάλη έκπληξη

Ωστόσο, την περίμενε μια μεγάλη έκπληξη, ολοκληρώνοντας τη μετάφραση. Οταν συνέκρινε κάποια αποσπάσματα από διάφορες μεταφράσεις, διαπίστωσε ότι πολλοί μεταφραστές είχαν προσθέσει σεξιστικούς ή μισογυνικούς όρους που δεν υπήρχαν στο πρωτότυπο. Στη σκηνή, για παράδειγμα, που ο Τηλέμαχος επιβλέπει το κρέμασμα των γυναικών δούλων που κοιμήθηκαν με τους μνηστήρες, οι περισσότερες μεταφράσεις χρησιμοποιούν υποτιμητική γλώσσα, μολονότι το ελληνικό κείμενο δεν προχωρά σε χαρακτηρισμούς. Η Ουίλσον δεν «στέκεται» στους όρους που έχουν χρησιμοποιηθεί. «Με ενδιαφέρουν περισσότερο οι ανεπαίσθητες επιλογές που κάνουν οι μεταφραστές οι οποίες επηρεάζουν τους ρόλους των φύλων και τους άλλους κοινωνικούς ρόλους. Για παράδειγμα, πέρα από το εάν ο μεταφραστής βάζει τον Τηλέμαχο να αποκαλεί τις δούλες “πόρνες” ή όχι, υπάρχουν ερωτήματα για το πόσο η αφήγηση μας επιτρέπει να συμπάσχουμε με τα θύματα της δολοφονίας. Πιστεύω ότι το ελληνικό κείμενο επιτρέπει πολύ μεγαλύτερη συμπάθεια σε αυτό το σημείο, και γενικά έχει πολύ μεγαλύτερη αμφισημία, πολύ περισσότερη αφηγηματική πολυπλοκότητα από ό,τι πολλές μεταφράσεις». Δεν είναι θέμα εποχής, υποστηρίζει η ίδια. «Ακόμα και σε πολύ σύγχρονες μεταφράσεις της “Οδύσσειας”, μπορεί κάποιος να δει τις λέξεις “άνθρωπος” ή “βροτός” (σ.σ. στα ελληνικά) να μεταφράζονται απλά σε “man”, άνδρας».

Η σαφήνεια είναι σημαντική σε ένα κείμενο που «μιλάει» και στον σύγχρονο άνθρωπο. «Εύχομαι όλο αυτό το buzz γύρω από τη μετάφρασή μου στα μίντια να υπενθυμίσει στον κόσμο, στην Ελλάδα αλλά και παντού, ότι αυτό το ποίημα είναι κλασικό, όχι γιατί έχουμε χρέος να το διαβάσουμε, αλλά γιατί έχει πράγματι κάτι να πει σ’ εμάς σήμερα: για τους μετανάστες και τη σχέση μας με τους ξένους, για το φύλο, την εξουσία, την ταυτότητα, την επιστροφή, για τον χρόνο, την πατρίδα, τη βία, την τιμή, γι’ αυτά που αλλάζουν κι αυτά που μένουν ίδια».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή