Ο Μπο φοβάται. Και η Ντάνι. Κι η Άννι. Λογικό, αφού ο φόβος μοιάζει να είναι αυτό που κινεί κάθε δημιουργική απόπειρα του Άρι Άστερ, του «τρομερού παιδιού» του ανεξάρτητου αμερικανικού σινεμά και άξιου πρεσβευτή του ονόματος της (κραταιάς, μετά και την οσκαρική της επιτυχία) εταιρίας παραγωγής Α24.
Όλα αυτά, γιατί κάποτε φοβήθηκε κι ο ίδιος. Όταν ήταν τεσσάρων, ο 36χρονος σήμερα σκηνοθέτης πήγε με τη μητέρα του να δει το «Dick Tracy» του Γουόρεν Μπίτι. Αρκούσε ένα πολυβόλο που εξαπέλυσε τα πυρά του, για να κάνει το νήπιο να πεταχτεί από τη θέση του και να τρέξει για πολλά τετράγωνα, περνώντας ξυστά από αμάξια, με τη μητέρα του να τρέχει από πίσω να τον προφτάσει, μέσα στους δρόμους της Νέας Υόρκης.
Αυτή ήταν η πρώτη κινηματογραφική εμπειρία του Άρι Άστερ, από όποια σκοπιά κι αν το δει κανείς. Έκτοτε, αφοσιώθηκε στο να κυνηγάει την αναβίωση του συναισθήματος που του προκάλεσε το πρώτο του ραντεβού με την έβδομη τέχνη. Ο έφηβος που έβλεπε φανατικά horror μεγάλωσε για να γίνει σπουδαστής κινηματογράφου στο Σάντα Φε και να αρχίσει να κάνει «το αγροτικό του» στο σινεμά, δηλαδή τις πρώτες του μικρού μήκους ταινίες.
Ήταν αυτές και κυρίως το «The Strange Things About The Johnsons» που τράβηξαν την προσοχή της A24, η οποία πρόσθεσε τον Άρι Άστερ στο ρόστερ της. Το προαίσθημα δικαίωσε το στούντιο. «Η Διαδοχή» («Hereditary»), το horror ντεμπούτο του σκηνοθέτη με πρωταγωνίστρια την Τόνι Κολέτ υμνήθηκε κατά πολλούς ως η τρομακτικότερη ταινία του 2018 και διεκδικεί με άνεση τον τίτλο της καλύτερης ταινίας τρόμου των τελευταίων ετών. Κάτι που αποτυπώθηκε και στα ταμεία, μιας και ήταν η πιο εμπορική ταινία του στούντιο μέχρι την επέλαση του «Τα Πάντα Όλα» («Everything, Everywhere, All At Once»).
Ήταν μόνο η αρχή για τον σκηνοθέτη, που συνέχισε με το εξαιρετικό «Μεσοκαλόκαιρο» («Midsommar») έναν χρόνο αργότερα, ένα παγανιστικό folk ταξίδι που φωτίζει τα σκοτεινότερα και πιο διονυσιακά ένστικτα με έναν ήλιο αδιάκοπα εκτυφλωτικό, μια ταινία προορισμένη για να τη βιώσεις πρώτα κι έπειτα να την καταλάβεις. Ήταν συν τοις άλλοις αυτή που έκανε τη Φλόρενς Πίου το απόλυτο «it girl» των εναλλακτικών και την εικόνα της με ένα λουλούδινο στεφάνι στα μαλλιά το σήμα κατατεθέν της Α24 αλλά και των παιδιών του Letterboxd.
Για να φτάσουμε στο 2023 και το πιο μεγαλεπήβολο πρότζεκτ του Άρι Άστερ μέχρι σήμερα. Στο «Ο Μπο Φοβάται» («Beau Is Afraid») που παίζεται αυτή τη στιγμή στις αίθουσες, ο Αμερικανός σκηνοθέτης αποπειράται να συγκεράσει επιρροές και στιλ μέσα σε μια τρίωρη, εσωτερική οδύσσεια που εναποθέτει στο πρόσωπο του Χοακίν Φίνιξ.
«Τι άλλο φοβάσαι πες μου και θα γίνω»
Παρότι ο Άρι Άστερ μετατοπίζει κάθε έργο του προς άλλες αισθητικές κατευθύνσεις και δημιουργεί διαφορετικές απειλητικές συνθήκες για τους ήρωές του, ο πυρήνας του φιλμικού προβληματισμού του παραμένει σχεδόν εμμονικά ο ίδιος.
Οι ήρωες κατατρέχονται συνεχώς από το παρελθόν τους, που, για να μην ξεχνάμε όσα μας έμαθε ο Φρόιντ, παίρνει τη μορφή των γονιών τους. «Η Διαδοχή» ξεκινάει με την κηδεία της μητέρας της Άννι (Τόνι Κολέτ), ο θάνατος της οποίας περισσότερο την επαναφέρει στη ζωή της ηρωίδας, παρά κλείνει ένα κεφάλαιο. Η Ντάνι (Φλόρενς Πίου) στο «Μεσοκαλόκαιρο» χάνει την οικογένειά της κι έπειτα, καλείται να γίνει μέρος μιας άλλης, ιδιόμορφης «οικογένειας», μιας βουκολικής αίρεσης στα λιβάδια της Σουηδίας. Ο δε Μπο (Χοακίν Φίνιξ) στο «Ο Μπο Φοβάται» χάνει ξαφνικά τη μητέρα του… από πτώση πολυελαίου και τότε αρχίζει ένα νοητό ταξίδι για να βρει τη γυναίκα που του έχει δημιουργήσει τις πιο βαθιές ενοχές, εκείνη που ουσιαστικά τον ευνούχισε (παρά τον γιγάντιο φαλλό που θα δείτε να παρελαύνει στην ταινία).
Στο σύμπαν του Άρι Άστερ, οι κίνδυνοι μπορεί να καιροφυλακτούν στα πιο απλά πράγματα, αποτελώντας συχνά μια ένδειξη για τον «ελέφαντα στο δωμάτιο». Έτσι, ένα μαχαίρι που έκοψε ένα κέικ με ξηρούς καρπούς, μια τρίχα μέσα σε μια πίτα ή η είσοδος στην πολυκατοικία του σπιτιού ενός ήρωα μπορούν να μετατραπούν σε θρίλερ. Ο Άρι Άστερ ψάχνει τα «MacGuffin» του εδώ κι εκεί, για να πυροδοτήσει την κατάβαση προς την κόλαση.
Βέβαια, οι κίνδυνοι άλλοτε είναι υπαρκτοί, κι άλλοτε, υποκινούμενοι από τη φαντασία των ηρώων. Όμως, για τον Άρι Άστερ κάθε ψυχική αλήθεια, είναι και κινηματογραφική. Και σαν ψυχαναλυτής των εικόνων, επιστρατεύει κάθε προσόν του για να τις υπηρετήσει. Δεν προσπαθεί απαραίτητα να «γιατρέψει» τους ήρωές του, περισσότερο είναι εκεί για να τους ακούσει, να τους αφήσει να αντιμετωπίσουν τους δαίμονές τους, ανεξαρτήτως έκβασης της ιστορίας.
Δεν τους βοηθάει. Τους αφήνει να εκπαιδευτούν στο ανοίκειο. Που όσο κι αν το «οικειοποιηθούν», θα εξακολουθεί να κρατά τα χαρακτηριστικά του κι άρα, να τους ξεπερνά.
Μια βουτιά στο μυαλό του Μπο
Η φιλοδοξία του Άστερ δεν κρύβεται. Το ρολόι στις ταινίες του δεν έχει πέσει ποτέ κάτω από τις δύο ώρες, ενώ πλέον, αγγίζει τις τρεις. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά στο «Ο Μπο Φοβάται» είναι έκδηλη η πρόθεσή του να φτιάξει το πρώτο του μεγάλο αριστούργημα, τον δικό του «Πολίτη Κέιν» (είναι μια ιδέα που άλλωστε ζυμώνει από το 2011 και τη μικρού μήκους «Beau»).
Σε αυτή του την προσπάθεια, σαν κάθε διαβασμένος σκηνοθέτης που σέβεται τον εαυτό του, επιστρέφει σε όλους τους μεγάλους. Πατάει στο μύθο του Οδυσσέα, αλλά και μερικών ακόμα αρχετυπικών ηρώων, προσθέτει το απαραίτητο «καφκικό» συστατικό, κάνει βαθιά υπόκλιση στη θεατρικότητα του Φελίνι, κοιτάει λοξά τον «Μάγο του Οζ», δίνει ένα α λα Τένεσι Ουίλιαμς κρεσέντο, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο, ενώ ο ίδιος ο σκηνοθέτης περιγράφει την ταινία «σαν έναν εβραϊκό “Άρχοντα των Δαχτυλιδιών”, μόνο που ο Μπο πάει στο σπίτι της μαμάς του».
Μπορείτε να συνεχίσετε να μετράτε αναφορές στην ταινία και να ψάχνετε συσχετισμούς και ερμηνείες, με τον ίδιο δαιδαλώδη τρόπο που ο Μπο ψάχνει το σπίτι του. Κάτι που μπορεί να ενθουσιάσει νεαρούς σινεφίλ, που θα αποδείξουν στον εαυτό τους πόσο απέδωσε η μελέτη τους στο παγκόσμιο σινεμά, ξεκλειδώνοντας κάθε ένα στοιχείο της ταινίας, αλλά μάλλον, θα εξαντλήσει όλους τους άλλους.
Όχι πως δεν έχουμε να κάνουμε με μία αξιόλογη προσπάθεια. Το πρώτο μέρος του «Μπο» μετατρέπει τη γειτονιά του σε ένα ζοφερό σκηνικό όπου τα πάντα δείχνουν απειλητικά, καταφέρνοντας να αποτυπώσει με ζηλευτή ευστοχία τι συμβαίνει στο μυαλό κάποιου που υποφέρει από κάθε είδους αγχώδη διαταραχή.
Προχωρώντας, όμως, η ιστορία κι όσο ο ήρωας διαποτίζεται όλο και περισσότερο από το παράλογο, τόσο και η δομή της ταινίας μετουσιώνεται συνεχώς, σπάει σε πολλούς διαφορετικούς εφιάλτες, καθένας από τους οποίους ξεχνά πώς έδειχνε ο προηγούμενος. Στις πιο αλλόκοτες και άβολες στιγμές του, το «Ο Μπο Φοβάται» φέρνει αναπόφευκτα στο μυαλό το «Σκέφτομαι Να Βάλω Ένα Τέλος» («I’m Thinking Of Ending Things»), μια ταινία στην οποία, δυστυχώς, ο Τσάρλι Κάουφμαν παραχάθηκε στους διαδρόμους του μυαλού του.
Οι περισσότερες σεκάνς του «Ο Μπο Φοβάται» αποτελούν μόνες τους εξαιρετικές σπουδές έκφρασης, δουλεμένες διεξοδικά. Φαίνεται να λείπει όμως το ένζυμο συγκόλλησης που μπορεί να κάνει τον θεατή συμμέτοχο στη σκοτεινή διαδρομή του Μπο. Αν συμφωνήσουμε πως αυτή είναι άλλη μία ταινία του Άρι Άστερ προορισμένη να βιωθεί, τότε απαιτεί υπερβολικά πολύ από τον θεατή να γίνεται κάθε στιγμή ερμηνευτής συμβόλων και πέφτει τελικά στο κενό μεταξύ του «ενστικτώδους» και του «εγκεφαλικού». Όταν πέφτουν οι τίτλοι τέλους, μένεις να αναρωτιέσαι πόσες διαφορετικές ταινίες είδες μέσα σε 180 λεπτά.
Δεν παύει, βέβαια, να αποτελεί μια ιδιαίτερα απαιτητική πίστα, που λίγοι συνομήλικοι σκηνοθέτες του Άρι Άστερ σήμερα θα κατάφερναν να φέρουν έστω κι έτσι εις πέρας. Κι αν αυτή τη φορά υπερεκτίμησε τις δυνατότητές του, συνεχίζει να χτίζει ένα προσωπικό ύφος που του επιτρέπει να χτίζει μαζί και το προφίλ του «δημιουργού». Αρκεί την επόμενη φορά να επιστρέψει σε αυτό που ξέρει να κάνει καλύτερα: να ακούσει τους ήρωές του πρώτα και την αυτοπεποίθησή του μπορεί να την αφήσει για μετά.