Τι κάνει πιο απειλητικό τον νυχτερινό ουρανό του Λος Αντζελες; Ενα σμήνος από ελικόπτερα ή ένα σμήνος από μύγες;
Οχι, το μέγεθος δεν αρκεί για να απαντήσει από μόνο του. Τα ελικόπτερα δημιουργούν εικόνες αποκάλυψης, μα είναι εκεί για να προστατεύσουν, οι μύγες, πάλι, με τη βολική τους κατασκευή περνούν πίσω από κάθε πόρτα και παράθυρο, για να βουίσουν στο αυτί κάθε κατοίκου της πολύπαθης «Πόλης των Αγγέλων», να γίνουν απειλή μεγέθους τσέπης. Τα δυο τους, αυθύπαρκτα και εξαρτώμενα την ίδια στιγμή.
Αυτό το φαινομενικά ανισοβαρές ντόμινο μικρών – μεγάλων και μεγάλων – μικρών πραγμάτων είναι που σημαίνει την έναρξη και διαποτίζει κάθε στιγμή του «Short Cuts», ακριβώς όπως διαποτίζει την ίδια τη ζωή, ακόμα και αν είμαστε πολύ μικροί ή υπερόπτες για να το αντιληφθούμε και να κάνουμε το απαραίτητο zoom out.
Ο Ρόμπερτ Ολτμαν, εν έτει 1993, έκανε πάντως ένα κατακερματισμένο zoom in σε 22 χαρακτήρες, που ξεκινούν περίπου μόνοι τους από τις σελίδες των σκληρά ρεαλιστικών διηγημάτων (και ενός ποιήματος) του Ρέιμοντ Κάρβερ και συναντιούνται στο Λος Αντζελες, με τις ζωές τους να ακουμπάνε πότε λιγότερο, πότε περισσότερο, ξώφαλτσα η μία την άλλη.
Το καστ, που μόνο ο Γουές Αντερσον θα μπορούσε να κοντράρει, φέρνει υποδειγματικά εις πέρας ρόλους οριακούς, δημιουργώντας εικόνες που κυλούν τόσο αβίαστα, που σοκάρουν ακριβώς γι’ αυτό: η Τζένιφερ Τζέισον Λι ως νεαρή μητέρα που βγάζει τα προς το ζην σε ροζ τηλέφωνα όσο κρατάει το μωρό της αγκαλιά και ο σύζυγός της (Κρις Πεν) που ζηλεύει γιατί σε αυτόν δεν μιλάει βρώμικα, γι’ αυτό κοιτάει κρυφά τις γυμνές κυρίες στις πισίνες που καθαρίζει. Η Αντι ΜακΝτάουελ που παραγγέλνει μια παιδική τούρτα για κάποια γενέθλια που αναβάλλονται επ’ αόριστον. Ο Τιμ Ρόμπινς (που έναν χρόνο νωρίτερα ο Ολτμαν είχε χρησιμοποιήσει στην ανανεωμένη επιστροφή του με το «The Player») ως ο αστυνομικός-μάτσο αρσενικό που ζητάει ραβασάκια με τηλέφωνα από οδηγούς-κλόουν (Αν Αρτσερ), απάγει σκυλιά από αυλές και κάνει απαγορευμένες συναντήσεις με τη Φράνσις ΜακΝτόρμαντ «γιατί μπορεί». Ο Ρόμπερτ Ντάουνι Τζούνιορ που στήνει τα δικά του θρίλερ ως μακιγιέρ ειδικών εφέ. Ο Τομ Γουέιτς ως αλκοολικός οδηγός και η Λίλι Τόμλιν ως η σερβιτόρα γυναίκα του, που πότε τον βρίζει, πότε χορεύει μαζί του με χαβανέζικα λουλουδάτα κολιέ. Ο Τζακ Λέμον ως ένας πατέρας/παππούς που εξαφανίζεται όσο απότομα εμφανίζεται, λες και είναι ο Θεός που επιβλέπει και γελάει με τους άσωτους ήρωες (η ταινία μπορεί να κέρδισε Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας, αδίκως δεν χάρισε όμως και ένα Οσκαρ Β’ Ανδρικού Ρόλου στον βετεράνο ηθοποιό που δίνει ρέστα στον μονόλογό του). Και η Τζούλιαν Μουρ… στον πιο αποκαλυπτικό ρόλο της καριέρας της.
Οσο σουρεαλιστικοί και παράλογοι και αν μοιάζουν αυτοί και άλλοι τόσοι χαρακτήρες στις λέξεις, τόσο βγάζουν νόημα στη οθόνη, με κάθε επόμενο βήμα να τους φέρνει κοντά και να τους εκτροχιάζει την ίδια στιγμή, λες και η μοίρα τους είναι να οδεύσουν μαζί προς την κόλαση. Αλλες ταινίες θα «σκότωναν» για να έχουν έστω και μία από τις σκηνές του «Short Cuts», καθεμία από τις οποίες είναι πράγματι ένα καλοδουλεμένο στιγμιότυπο (όπως αποδόθηκε και ο τίτλος της ταινίας στα ελληνικά), που δείχνει άψογα ενορχηστρωμένο και συγχρόνως φυσικότατο. Κάθε θεατής μπορεί να διαλέξει το δικό του αγαπημένο, εδώ δεν υπάρχουν highlights, παρά μόνο ένστικτα που διεγείρονται από το κομμάτι του ψηφιδωτού που τους κουμπώνει πιο καλά.
Κάθε ιστορία μοιάζει ελλειπτική πίσω από το ρεαλιστικό φως που τη λούζει, και όταν κοντεύει να στερέψει, ψάχνει να βρει μία άλλη και να γίνει ο «ξενιστής» της. Κι όμως, ακόμα και αν δεν γνωρίζουμε πάντα κάθε πτυχή αυτών των ιστοριών, όσα μας δίνονται αρκούν. Δεν ξέρουμε τι ακριβώς οδήγησε την ηρωίδα της Λόρι Σίνγκερ να παίξει για τελευταία φορά τσέλο στο γκαράζ του σπιτιού της. Η εσωτερική της παράκρουση όμως προετοιμάζει τον θεατή μέσα από κάθε μετέωρο πάτημα με τις λευκές τις κάλτσες και κάθε λοξό βλέμμα της.
Ολα μοιάζουν εξάλλου να κυλάνε μέσα από αλλεπάλληλες σιωπηλές αποδοχές, μέσα σε σχέσεις τόσο δηλητηριασμένες που έχουν αποκτήσει ανοσία στην τοξικότητα. Η Μαντλίν Στόου ως σύζυγος του αστυνομικού Τιμ Ρόμπινς ξέρει τα πάντα. Κι όμως, δεν λέει τίποτα, παρά, πού και πού, αφήνει ένα υστερικό γέλιο να γλιστρήσει. Ο ήρωας του Τζακ Λέμον ήταν πάντα απών – γι’ αυτό και φεύγει σιωπηλά όταν τα κακά μαντάτα αρχίζουν να ξεσπάνε.
Οπως μια μπάλα μπέιζμπολ ταξιδεύει σελίδα τη σελίδα στον «Υπόγειο Κόσμο» του Ντον Ντελίλο για να δικτυώσει πρόσωπα και καταστάσεις, έτσι και οι δρασκελισμοί στο «Short Cuts» οπτικοποιούνται εντυπωσιακά μέσα από μεταβατικά αντικείμενα στο μοντάζ. Ενα ποτήρι γάλα περνάει από ένα κομοδίνο σε μια οθόνη και δίνει τη θέση του σε ένα ποτήρι αλκοόλ, δένοντας δύο ιστορίες από τις πιο βαθιά συνδεδεμένες στην ταινία. Ακόμα και ένα μπολ με λεμόνια που εμφανίζεται στην οθόνη δεν μοιάζει καθόλου τυχαίο, όταν στην προηγούμενη σκηνή έχει προηγηθεί… ο Τζακ Λέμον.
Με το «Short Cuts», ο Ρόμπερτ Ολτμαν έκανε αυτό που ήξερε καλύτερα: έφτιαξε ένα κινηματογραφικό ψηφιδωτό που αναδεικνύει τις πιο σκοτεινές αντιθέσεις της Αμερικής. Και συνάμα γύρισε την τελευταία σπουδαία ταινία του, που μόνο το πολύ κοντινό στη λογική δικό του «Nashville» κατάφερε να ξεπεράσει. Τα χρόνια που ακολούθησαν, o Πολ Τόμας Αντερσον με το «Magnolia» και ο Αλεχάντρο Γκονζάλες Ινιάριτου με το «Babel» έφτιαξαν τις δικές τους «ολτμανικές ελεγείες», σε μια σιωπηλή βαθιά υπόκλιση στον Αμερικανό δημιουργό.
Συν τοις άλλοις, το «Short Cuts» είναι μια ταινία για την ουσία της ζωής, χωρίς να ψάχνει να τη βρει και να τη διαδώσει. Και αυτό είναι το μεγαλύτερο κατόρθωμά της. Αποδεικνύει αυτό που έλεγε κάποτε ο Τζον Λένον τραγουδώντας το «Beautiful Boy»: «Η ζωή είναι αυτό που συμβαίνει όταν είσαι απασχολημένος κάνοντας άλλα πλάνα».
Το «Short Cuts» («Στιγμιότυπα») του Ρόμπερτ Ολτμαν θα προβληθεί στο 29ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας – Νύχτες Πρεμιέρας και στο Ιντεάλ την Κυριακή 1/10 στις 19.00.
