Δεν χρειάζεται να περάσεις πάνω από δύο λεπτά μαζί με τον Μπράιαν Ντόρις, τον Αμερικανό συγγραφέα και μεταφραστή, που είναι αυτήν τη στιγμή επικεφαλής της πρωτοποριακής αμερικανικής θεατρικής ομάδας «Theatre of War», και να μη σε διαπεράσει το πάθος που έχει για τη δουλειά του. Μιλάει για τον Σοφοκλή και τον Αισχύλο σαν να είναι συγκαιρινοί μας και μπορούν να πάρουν θέση στα πράγματα, να καθοδηγήσουν τον σύγχρονο άνθρωπο στο σκοτάδι των αδιεξόδων του. Καθόμαστε στην «Αγορά» του Κέντρου Πολιτισμού στο Φάληρο, στη φιλόξενη αλέα που δημιουργούν τα κτίρια του Ρέντσο Πιάνο, δέκα λεπτά μετά το τέλος της παράστασης «Η Αντιγόνη στο Φέργκιουσον», που γνώρισε πολύ μεγάλη ανταπόκριση από το αθηναϊκό κοινό.
Το έργο παρουσιάστηκε την Πέμπτη 22 Ιουνίου, στο πλαίσιο του Summer Nostos Festival: παρατεταμένο χειροκρότημα, ανυπόκριτη συγκίνηση και έκπληξη για τους Αθηναίους θεατές. Είναι λίγες οι παραστάσεις του αρχαίου δράματος που καταφέρνουν να αντλήσουν από την αρχική πηγή και να αρδεύσουν το σήμερα με το δροσερό νερό της σοφίας. Η παράσταση παίρνει τον τίτλο της από την πόλη Φέργκιουσον, η οποία έγινε το 2014 παγκοσμίως γνωστή για την αναταραχή που προκάλεσε ο αδόκητος θάνατος ενός νεαρού Αφροαμερικανού από τους αστυνομικούς. Ο Μάικλ Μπράουν, αφού πυροβολήθηκε, έμεινε νεκρός στον δρόμο επί ώρες. Θα μπορούσε να είναι ο Πολυνείκης της εποχής μας; Με έναν τρόπο, ναι.
Στην «Αντιγόνη στο Φέργκιουσον» τις δραματοποιημένες απαγγελίες έκανε μια ομάδα από μη επαγγελματίες ηθοποιούς. Ανάμεσά τους ήταν καθηγητές του άτυχου νέου αλλά και αστυνομικοί, ενώ τα χορικά τμήματα από μια γκόσπελ (εκκλησιαστική) χορωδία αποτελούμενη από 12 τραγουδιστές από την πόλη Σεντ Λούις. Κάπως έτσι, γίνεται μια μαγική μεταφορά από την Αθήνα της αρχαιότητας στην Αμερική του 21ου αιώνα με γέφυρα τα ίδια υπαρξιακά ερωτήματα.
«Για τη δική μας θεατρική ομάδα είναι πως η βαρύτητα δίδεται στο ίδιο το κοινό», λέει στην «Κ» ο Ντόρις. «Κυρίως εστιάζουμε σε ομάδες ανθρώπων που έχουν να διαπραγματευτούν κάτι σημαντικό στο επίπεδο της πολιτικής, της κοινωνίας, του πλαισίου ζωής, όπως λ.χ. οι κάτοικοι του Φέργκιουσον. Μπορεί να είναι σύνολα ατόμων που να έχουν βιώσει τραυματικές εμπειρίες, να έχουν υποφέρει από αρρώστιες, να έχουν βιώσει απώλειες, φτώχεια, να έχουν αισθανθεί πόνο. Ενας Αφροαμερικανός καθηγητής πανεπιστημίου, ο Κορνέλ Γουέστ, λέει πως αυτοί που έχουν υποφέρει μπορούν να πουν ιαματικές αλήθειες και η θεατρική μας ομάδα το πιστεύει απόλυτα αυτό. Συνεπώς, επιλέγουμε ένα κοινό που έχει συναίσθηση του πόνου και σε αυτό το κοινό πρέπει να φερθείς με πραγματική ταπεινότητα και σεβασμό, διότι γνωρίζει πολύ περισσότερα από εσένα που βρίσκεσαι στη σκηνή. Εχει συσσωρευμένα εμπειρικά βιώματα που μπορεί να είναι διδακτικά για εμάς που κάνουμε θέατρο. Κάποτε οι θεατράνθρωποι, οι ηθοποιοί και οι σκηνοθέτες έβλεπαν τον εαυτό τους σαν τον σαμάνο, τον γνώστη, τον μάγο, τον αρχηγό που έρχεται να διδάξει τον θεατή. Εμείς στεκόμαστε στον αντίποδα».
Μπορεί το αρχαίο δράμα να δώσει τη λύση της συμφιλίωσης στην πολωμένη σύγχρονη κοινωνία; Ο Ντόρις το πιστεύει ακράδαντα: «Μέχρι στιγμής, έχουμε κάνει 18 θεατρικές δράσεις. Εχουμε ανεβάσει τον “Αίαντα” και τον “Φιλοκτήτη” σε στρατόπεδα γι’ αυτούς που υπηρετούν ή πολεμούν. Τώρα κάνουμε την “Αντιγόνη” με καθηγητές του Μάικλ Μπράουν που ανεβαίνουν στη σκηνή με αστυνομικούς, νέους από το Φέργκιουσον και μια χορωδία Αφροαμερικανών από τον Σεντ Λούις. Ο στόχος μας ήταν να μπορέσουμε να μιλήσουμε για το τραύμα αυτών των ανθρώπων –που μπορεί να ανήκουν και σε “αντίπαλες” πλευρές– από μια κοινή σκοπιά. Συνεργαζόμαστε με 200 ηθοποιούς (μερικοί όπως ο Τζέικ Τζίλενχααλ ή ο Τζον Τορτούρο είναι οι πιο γνωστοί), αλλά ορισμένες φορές επιλέγουμε και ανθρώπους που δεν είναι επαγγελματίες ηθοποιοί. Ξέρετε ότι στις πρόβες της “Αντιγόνης” οι συντελεστές αυτοί έφταναν σε τέτοιο σημείο λύτρωσης, που συχνά έκλαιγαν και έτρεμαν; Είναι μια πραγματικά συγκλονιστική στιγμή για εμάς που βλέπουμε πόσο θεραπευτική μπορεί να είναι αυτή η διαδικασία για όλους μας».
Λύτρωση
Ο Αμερικανός και η ομάδα του έχουν ανεβάσει παραστάσεις αρχαίου δράματος μπροστά σε χιλιάδες ανθρώπους. Η ανταμοιβή τους είναι οι αυθόρμητες αντιδράσεις του κοινού: «Ολοι οι θεατές στο τέλος έχουν αυτήν την αίσθηση της ανακούφισης, της ελπίδας, της λύτρωσης. Γιατί οι Ελληνες τραγικοί είχαν αυτήν την ιδιοφυή σκέψη πως ο μόνος τρόπος να προσεγγίσουμε τις πιο σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης υπόστασης, για να αντέξουμε τον πόνο, να διδαχθούμε από αυτόν, είναι μέσω της συλλογικής εμπειρίας στον θεατρικό χώρο».