Τι θα μπορούσε να συμβεί αν ένας άνθρωπος επανερχόταν αενάως «φορώντας» κάθε φορά διαφορετικό σώμα και διάγοντας καινούργιο βίο; Ο Τσέχος συνθέτης Λέος Γιάνατσεκ (1854-1928) με την τρίπρακτη όπερά του «Υπόθεση Μακρόπουλου» απαντάει στο καίριο ερώτημα προσφέροντάς μας ένα έργο που ισορροπεί ανάμεσα στο θρίλερ και την επιστημονική φαντασία.
Η όπερα εκτυλίσσεται το 1920 με κεντρική ηρωίδα τη διάσημη τραγουδίστρια Εμίλια Μάρτι, η οποία υπό την επήρεια ενός ελιξιρίου μετράει ήδη τρεις αιώνες ζωής. Το μαγικό φίλτρο παρασκεύασε τον 16ο αιώνα ο Κρητικός αλχημιστής Ιερώνυμος Μακρόπουλος, τότε στην υπηρεσία του αυτοκράτορα Ροδόλφου Β΄. Για να γίνει πιστευτός έδωσε στη 16χρονη κόρη του, Ελίνα Μακροπούλου, να δοκιμάσει το ελιξίριο. Μπορεί ο βασιλιάς να μην επείσθη και ο Μακρόπουλος να πέθανε χρόνια αργότερα στη φυλακή, εντούτοις η Ελίνα υπήρξε η ζωντανή –τω όντι– απόδειξη της αλήθειας των ισχυρισμών του πατέρα της.
Η Ελίνα έζησε όλους αυτούς τους αιώνες ως Ευγενία Μοντές, Ελζα Μίλερ, Εκατερίνα Μίσκιν, Ελιάν Μακ Γκρέγκορ και τώρα ως Εμίλια Μάρτι. Για να μην αποκαλυφθεί, σε κάθε «μεταμόρφωσή» της διατηρούσε μόνο τα αρχικά γράμματα του πραγματικού της ονοματεπώνυμου.
Θα περίμενε κανείς, με το βάρος τόσων αιώνων στους ώμους της, και τη σπάνια γνώση του ατελεύτητου της ζωής, η Εμίλια να ήταν η προσωποποίηση της ενάρετης σοφίας. Φευ, η αχρονικότητά της την έχει μετατρέψει σε κυνική και απαθή, καθώς αντιλαμβάνεται πως το μη ορατό τέλος έχει αφαιρέσει από τον ψυχισμό της κάθε έννοια σκοπού. Ετσι, αποφασίζει να αφήσει τον θάνατο να την κυριεύσει.
Πρωτότυπη
Τούτη η αριστουργηματική όπερα παρουσιάζεται για πρώτη από την Εθνική Λυρική Σκηνή και εγκαινιάζει έναν κύκλο παρουσίασης έργων του Τσέχου συνθέτη από τον οργανισμό μέσα στην επόμενη τριετία. Υπό τη σκηνοθετική εποπτεία του εμπειρότατου Γιάννη Χουβαρδά, το ελληνικό κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει μια παράσταση ιδιάζουσα, πρωτότυπη και αρκετά επίκαιρη.
«Ολα ξεκινούν με τη σκέψη ότι η ζωή μετριέται με τον χρόνο και ο χρόνος ισούται με τον θάνατο», λέει στην «Κ» ο κ. Χουβαρδάς. «Το έργο είναι υπαρξιακό και μεταφυσικό, αλλά όχι με τη θρησκευτική έννοια. Είναι ο τρόμος του κενού. Η Εμίλια έχει μετατραπεί σε ανθρώπινο τέρας. Ζει σε μια απέραντη μοναξιά. Γι’ αυτό και συμπεριφέρεται με αλαζονεία, εγωισμό και επιθετικότητα. Μόνο όταν έρχεται ενώπιος ενωπίω με την ύπαρξή της αισθάνεται να τσαλαπατιέται».
Η «Υπόθεση Μακρόπουλου» είναι με τέτοιο τρόπο δομημένη από τον Γιάνατσεκ, ώστε όλο το δράμα να κορυφωθεί στην τρίτη πράξη. «Το έργο είναι οργανωμένο από τον Γιάνατσεκ, ο οποίος επίτηδες συγκρατεί τα θέματά του στις δύο πρώτες πράξεις», σχολιάζει ο Ελληνας σκηνοθέτης. «Μουσικά φλερτάρει με πολλά είδη. Από το ατονάλ έως τη ρομαντική όπερα. Θα έλεγα πως έχουμε να κάνουμε με ένα θεατρικό έργο που περιέχει και μουσική. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραλείπουμε και το πεδίο της μουσικής αντιπαράθεσης που αναπτύσσεται. Κάτι που αποτελεί μέγιστη πρόκληση για τους τραγουδιστές. Συνολικά θα έλεγα πως η μουσική του Γιάνατσεκ είναι προκλητικά επιθετική και όχι απωθητική. Είναι απόλυτα συνδεδεμένη με τη δράση και ξεχειλίζει μόνο στο τέλος».
Θα πρέπει να σημειωθεί πως ο Γιάνατσεκ, ένας από τους κορυφαίους Ευρωπαίους συνθέτες της όπερας του 20ού αιώνα, ασχολήθηκε σοβαρά με τη λαογραφία και εμπνεύστηκε από την παραδοσιακή μουσική της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, όπως επίσης, γενικότερα, από τη σλαβική μουσική. Ετσι, διαμόρφωσε τη δική του πρωτότυπη μουσική γλώσσα, όπου συνυπήρχαν οι θεματικές αντιθέσεις, αλλά και η αντανάκλαση ολόκληρης της γκάμας των ανθρώπινων συναισθημάτων.
Συνεχώς στη σκηνή
Η παράσταση αποκτά άλλη διάσταση χάρη στη σκηνοθετική ματιά του Γιάννη Χουβαρδά, ο οποίος τοποθετεί όλους τους τραγουδιστές επί σκηνής σε αυτό που ονομάζει ο ίδιος «σπίτι του χρόνου». Οπως εξηγεί, «όλα τα πρόσωπα του έργου βρίσκονται συνέχεια πάνω στη σκηνή. Αυτό, προφανώς, δεν είναι εύκολο για τους τραγουδιστές, αλλά την ίδια στιγμή είναι κι ένα στοίχημα. Οπως η ζωή είναι αδιάλειπτη, έτσι και η σκηνική ζωή πρέπει να είναι συνεχής. Ολοι οι ρόλοι ζουν στο σπίτι του χρόνου. Ο χωροχρόνος ορίζει τη ζωή των προσώπων, τη στιγμή που η Εμίλια είναι έξω από τον χρόνο, έχει ξεφύγει από τη βαρύτητα της γης και επανέρχεται για να ξαναβρεί τον χαμένο χρόνο. Σε εκείνο το σημείο βρίσκονται όλα τα ερωτήματα».
Ο Γιάννης Χουβαρδάς, σκηνοθέτης της παράστασης.
Κατά τον κ. Χουβαρδά, το ουσιαστικό στη συγκεκριμένη όπερα είναι ότι απαιτεί ενεργούς θεατές: «Ο Γιάνατσεκ έφτιαξε μια όπερα όπου το κοινό αναπνέει μαζί με την παράσταση. Δεν είναι μια όπερα προς κατανάλωση, δεν αποζητάει παθητικούς θεατές. Αντιθέτως, είναι μια παράσταση απαιτητική για όλους».
Η πρεμιέρα θα δοθεί στις 20 Μαΐου (8 μ.μ.) στην Αίθουσα «Σταύρος Νιάρχος» της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Οι άλλες παραστάσεις είναι προγραμματισμένες για τις 23 και 25 Μαΐου. Τον κεντρικό ρόλο της Εμίλια Μάρτι έχει αναλάβει η Ελενα Κελεσίδη. Παίζουν ακόμα οι Δημήτρης Πακσόγλου, Βαγγέλης Μανιάτης, Νίκος Στεφάνου, Αρτεμις Μπόγρη, Γιάννης Γιαννίσης, Χρήστος Κεχρής, Δημήτρης Σιγαλός, Αρκάδιος Ρακόπουλος και Μιράντα Μακρυνιώτη. Δραματουργική συνεργασία: Ερι Κύργια, σκηνικά: Εύα Μανιδάκη, κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη, κινησιολογία: Πατρίσια Απέργη και φωτισμοί: Λευτέρης Παυλόπουλος.