Με ένα πάτημα στο κουμπί «play» θα παρακολουθούσαμε ολόκληρες σεζόν, θα απολαμβάναμε το ένα επεισόδιο μετά το άλλο με δικούς μας όρους και χωρίς αναμονή, για μία ή δύο μέρες θα «ζούσαμε» στο σύμπαν της αγαπημένης μας σειράς. Αυτό υπόσχονταν οι streaming υπηρεσίες όταν περίπου μία δεκαετία πριν σύστησαν το μοντέλο του binge-watching, δηλαδή της αδιάλειπτης παρακολούθησης περισσότερων του ενός επεισοδίων κάποιου τηλεοπτικού προγράμματος.
Την αρχή έκανε το Netflix όταν πρόσθεσε στην ταινιοθήκη του μονομιάς και τα 13 επεισόδια του πρώτου κύκλου της σειράς «House of Cards», μιας από τις πρώτες πρωτότυπες παραγωγές της πλατφόρμας. Με αυτόν τον τρόπο σηματοδότησε μια νέα εποχή, έναν καινούργιο τρόπο θέασης που κέρδιζε έδαφος με την ανάπτυξη των πολλαπλών υπηρεσιών streaming για θέαση κατά παραγγελία.
Ομως πολύ πριν από την εμφάνιση του Netflix και της καινοτομίας του streaming γενικότερα, ο παραδοσιακός τρόπος θέασης μιας σειράς ήταν με την προβολή των επεισοδίων σε εβδομαδιαία βάση, μια συγκεκριμένη ημέρα και ώρα. Ετσι, είχαμε όχι μόνο τη γοητεία του σασπένς για τη συνέχεια της ιστορίας αλλά και μια ολόκληρη εβδομάδα για να συζητήσουμε την εξέλιξη της πλοκής ή και να διαβάσουμε κριτικές και σχόλια ειδικών και θαυμαστών. Σε αυτό βοηθούσε και η κυκλοφορία των τρέιλερ που σε πολλές περιπτώσεις έκαναν την αγωνία να χτυπήσει κόκκινο.
Πηγαίνοντας πίσω στον χρόνο, δεν μπορούμε παρά να θυμηθούμε τη μακροβιότερη και ίσως πλέον εμβληματική σειρά – σαπουνόπερα «Ντάλας» που προβαλλόταν στο αμερικανικό δίκτυο CBS. Μια ημέρα την εβδομάδα, οι θεατές καθηλώνονταν μπροστά στη μικρή οθόνη για να παρακολουθήσουν τις εξελίξεις στη ζωή της οικογένειας Γιούινγκ και τις δολοπλοκίες του αχόρταγου και πονηρού μεγιστάνα του πετρελαίου Τζέι Αρ Γιούινγκ. Ο χαρακτήρας αυτός που ήταν ο μόνος που συμμετείχε και στα 357 επεισόδια, σταδιακά έγινε ο απόλυτα «κακός» της σειράς. Η δημοφιλία και αγωνία των θεατών της σειράς κορυφώθηκε στο επεισόδιο του 1980 με το μυστήριο «Ποιος πυροβόλησε τον Τζέι Αρ;».
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ήρθε επίσης μια νέα σειρά-σταθμός, η «The X-Files» (Fox) που και αυτή μεταδιδόταν σε εβδομαδιαία βάση. Στα επεισόδια, με ύφος μυστηρίου (η μουσική των τίτλων είναι κλασική πια), τρόμου και μαύρης κωμωδίας, μοιραζόμασταν την αγωνία που είχαν οι πράκτορες Σκάλι και Μόλντερ στην προσπάθειά τους να αποκαλύψουν μια προσχεδιασμένη εισβολή εξωγήινων στον πλανήτη καθώς και τη συνωμοσία της κυβέρνησης για τη συγκάλυψή της.
Λίγο αργότερα, το τηλεοπτικό κοινό γνώρισε τον Τζοσάια Μπάρτλετ και τον ακολούθησε στη διπλή προεδρική του θητεία στον Λευκό Οίκο. Στο «The West Wing» (NBC) βλέπουμε τον τρόπο άσκησης της πολιτικής στην Ουάσιγκτον καθώς και τα προτερήματα και ελαττώματα των χαρακτήρων που απεικονίζονται στη σειρά.
Αυτά τα στοιχεία είναι εμφανή και σε δημοφιλείς κοινωνικές σειρές καταστάσεων (sitcom) όπως «Τα φιλαράκια» (NBC) και το «Gilmore Girls» (Warner Bros) όπου οι χαρακτήρες είναι πιο προσιτοί στους θεατές, οι οποίοι μπορούν να δουν πιο εύκολα τους εαυτούς τους μέσα από συμπεριφορές της Ρέιτσελ και του Τσάντλερ, της Λόρελαϊ και της Ρόρι. Εδώ, ο ρυθμός είναι πιο χαλαρός –μοιάζει σαν να έχει παγώσει ο χρόνος– αλλά η γραφή των χαρακτήρων «σφιχτή» και πολύ ξεχωριστή, τόσο που επιστρέφαμε ξανά και ξανά για τη συνέχεια.
Και φτάνουμε στο ιδιαίτερα επιτυχημένο «Game of Thrones» του HBO, σειρά που διατήρησε όλα τα χρόνια της προβολής της έναν τεράστιο αριθμό θεατών, παρά το ότι στο μεταξύ αναπτυσσόταν η φόρμα του binge-watching. Η εντυπωσιακή επιτυχία της σειράς συνοδεύθηκε από τις ατέλειωτες διαδικτυακές συζητήσεις των θαυμαστών σχετικά με την πλοκή και τους χαρακτήρες, κάτι που διευκολυνόταν από τη χρονική απόσταση των διαδοχικών επεισοδίων.
Η νέα εποχή
61% των χρηστών του Netflix παρακολουθεί 2-6 επεισόδια μιας σειράς μαζί – Oι περισσότεροι ολοκληρώνουν μια σεζόν την εβδομάδα.
Με το νέο μοτίβο συνεχούς ροής, ο τηλεθεατής δεν χρειάζεται να περιμένει μια εβδομάδα για την κυκλοφορία του επόμενου επεισοδίου, όπως συνέβαινε στην παραδοσιακή τηλεόραση. Η ιδέα της παρακολούθησης πολλών επεισοδίων μιας σειράς το ένα μετά το άλλο, απέκτησε δημοφιλία γύρω στο 2012 και το 2015, το «binge-watch» ανακηρύχθηκε ως ο όρος της χρονιάς από το λεξικό Collins English. Σύμφωνα με έρευνα του Netflix, το 61% των χρηστών παρακολουθεί συνήθως 2-6 επεισόδια μιας σειράς μαζί. Νεότερη μελέτη διαπίστωσε ότι οι περισσότεροι ολοκληρώνουν μια σεζόν την εβδομάδα.
Υπάρχουν βέβαια και «υπερβολές»: για παράδειγμα, και τα εννέα επεισόδια της δεύτερης σεζόν του «Stranger Things» τα παρακολούθησαν την πρώτη μέρα που κυκλοφόρησαν 361.000 άτομα, σύμφωνα με την εταιρεία μέτρησης δεδομένων Nielsen. Ερευνα της Sykes του 2021 δείχνει ότι το 38% των ερωτηθέντων αφιέρωναν πάνω από τρεις ώρες καθημερινά (το 48% τα Σαββατοκύριακα), αριθμοί που πιθανότατα υποεκτιμούν την πραγματικότητα αφού, με βάση αντίστοιχη μελέτη της Nielsen, το 40% των millennials και της γενιάς Z βλέπουν έξι περίπου επεισόδια μαζεμένα. Οπως ήταν αναμενόμενο, τα νούμερα αυξήθηκαν απότομα με τον εγκλεισμό λόγω κορωνοϊού.
Αν και αποτελεί σαφώς τη νέα κανονικότητα, η υιοθέτηση του νέου μοντέλου θέασης διαφέρει ανάλογα με το είδος της σειράς. Η μεγαλύτερη δημοφιλία του αφορά κυρίως τις κατηγορίες επιστημονικής φαντασίας (όπως π.χ. οι σειρές «Orphan Black» και «Sense8», όπου το δυστοπικό-αποκαλυπτικό δράμα ταρακουνάει τις αισθήσεις του θεατή και τον καθηλώνει), τρόμου και θρίλερ («The Walking Dead», «American Horror Story» και «The Fall», με στοιχεία που χτυπούν κατευθείαν στο στομάχι) και κωμωδίας με ξαφνικές-δραματικές ανατροπές («Orange is the New Black», «Grace and Frankie» και «Nurse Jackie» που εξιτάρουν τη φαντασία και αποζητούν τη θέαση ενός ακόμα επεισοδίου).
Είναι προφανές ότι το binge-watching δεν θα αποκτούσε πολλούς φανατικούς οπαδούς αν δεν τους προσέφερε μεγάλη ευχαρίστηση. Οπως κάθε είδος ψυχαγωγίας, το –λογικής χρονικής διάρκειας– binge-watching μας επιτρέπει να αποδράσουμε από τις πιέσεις της καθημερινότητας και μας ανακουφίζει από το άγχος. Μας βοηθάει επίσης να νιώσουμε μέρος μιας κοινότητας, με αυτούς που έχουν παρακολουθήσει την ίδια σειρά, και να αναπτύξουμε δεσμούς μιλώντας για αυτή.
Το βασικότερο ίσως πλεονέκτημα είναι ότι ευνοεί την κατανόηση σύνθετων αφηγήσεων («House of Cards», «Bloodline» και «Stranger Things») και την εξέλιξη των χαρακτήρων. Σύμφωνα με τον δημιουργό του «Breaking Bad» και του πρίκουελ του «Better Call Saul» Βινς Γκίλιγκαν, ο οποίος ήταν και σεναριογράφος σε πολλά επεισόδια του «The X-Files»: «Το κύριο πλεονέκτημα του binge-viewing είναι το γεγονός ότι επιτρέπει στους σεναριογράφους να ενσωματώνουν πολλές λεπτομέρειες που γίνονται αντιληπτές από τους προσεκτικούς θεατές. Η δυνατότητα να παρακολουθεί κάποιος το ένα επεισόδιο μετά το άλλο, επιτρέπει ένα είδος αφήγησης που δεν ήταν διαθέσιμο πριν από δύο δεκαετίες. Στη σειρά “The X-Files” έπρεπε να κάνουμε ανεξάρτητα επεισόδια, γιατί οι θεατές δεν μπορούσαν τότε να μεταφέρονται χρονικά μπρος-πίσω στο αφήγημα, για πρακτικούς λόγους. Οι θεατές συχνά έχαναν περισσότερα επεισόδια από όσα έβλεπαν. Κατά συνέπεια, ήταν πιο δύσκολο να εξελιχθεί ένας τηλεοπτικός χαρακτήρας, επειδή δεν υπήρχε η δυνατότητα να τον δει κάποιος να αλλάζει από εβδομάδα σε εβδομάδα, όπως γίνεται σήμερα με το streaming».
Οι δεσμοί που αναπτύσσει ο θεατής με τους χαρακτήρες μιας σειράς, και τελικά τον οδηγούν στο να την παρακολουθήσει αδιάλειπτα, προέρχονται από την ταύτισή του με χαρακτήρες («Modern Family») ή επιθυμητές καταστάσεις («Gossip Girl»), καθώς και την αίσθηση στενής σύνδεσης με τον ηθοποιό ή χαρακτήρα στη σειρά. Ωστόσο, η υπερβολική παρακολούθηση ενέχει κινδύνους εθισμού, ενώ μπορεί να οδηγήσει σε κακή ποιότητα ύπνου, συμπτώματα εξουθένωσης, αισθήματα τύψης και ενοχής, αποτυχίας, μέχρι και κατάθλιψη.
Η στροφή
Παρόλο που οι streaming υπηρεσίες διαθέτουν πλούσιο περιεχόμενο για ασταμάτητη θέαση, κάτι φαίνεται να αλλάζει. Πλατφόρμες όπως οι Hulu και Amazon άρχισαν να κυκλοφορούν επεισόδια πολυβραβευμένων σειρών –«The Handmaid’s Tale» και «The Marvelous Mrs. Maisel» αντίστοιχα–, μια φορά την εβδομάδα. Την ίδια στρατηγική υιοθέτησε πρόσφατα και το Disney+ με τα «Wandavision» και «The Mandalorian». Πλέον ακολουθούν το HBO Max με το «House of the Dragon» και η Amazon με το επερχόμενο πρίκουελ του «Αρχοντα των Δαχτυλιδιών». Κι ενώ πολλοί απόρησαν με αυτή την αλλαγή ως αποτέλεσμα του μάρκετινγκ, οι περισσότεροι χάρηκαν γιατί τα εβδομαδιαία επεισόδια επιτρέπουν τη δημιουργία μιας ρουτίνας και επένδυσης στο πρόγραμμα που παρακολουθούν.
Είναι προφανές ότι η προτίμηση μοντέλου θέασης εξαρτάται τόσο από το περιεχόμενο της σειράς όσο και από τη συγκρότηση της προσωπικότητας του θεατή. Πολλοί είναι πάντως εκείνοι που πιστεύουν ότι η παρακολούθηση μιας σειράς μέσα από εβδομαδιαία επεισόδια προσφέρει ικανοποίηση άλλου επιπέδου. Αν ισχύει αυτό, ίσως αυτή η στροφή να είναι για καλό.