Διαψεύδονται προς το παρόν οι προσδοκίες για μείωση των τιμών ρεύματος στη χονδρεμπορική αγορά με την εισαγωγή του μοντέλου λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρισμού (target model), που εφαρμόστηκε με 10 χρόνια καθυστέρηση από τις άλλες χώρες της Ε.Ε. και απ’ ό,τι φαίνεται… α λα ελληνικά.
Στον ένα μήνα λειτουργίας του νέου μοντέλου, οι τιμές στη χονδρεμπορική αγορά ρεύματος τετραπλασιάστηκαν, εξέλιξη που έχει οδηγήσει σε εμπόλεμη κατάσταση την αγορά, έχει προκαλέσει παρέμβαση της ΡΑΕ και ανάγκασε το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας να προειδοποιήσει ότι θα παρέμβει και το ίδιο. Αυτό που ο αρμόδιος υπουργός Κωστής Χατζηδάκης επιχειρεί να αποτρέψει είναι να μην περάσουν οι αυξήσεις στα τιμολόγια ηλεκτρικού ρεύματος. Στην πραγματικότητα ωστόσο, δεν διαθέτει –θεσμικά τουλάχιστον– εργαλεία παρέμβασης, καθώς βάσει του ευρωπαϊκού πλαισίου η εποπτεία της αγοράς είναι αρμοδιότητα της ΡΑΕ, ενώ ήδη κάποιες αυξήσεις άρχισαν να φτάνουν στους καταναλωτές καθώς πολλοί πάροχοι έχουν ενεργοποιήσει τις ρήτρες οριακής τιμής συστήματος (χονδρεμπορική τιμή).
Το κατά πόσον οι αυξημένες τιμές είναι αποτέλεσμα του ελλείμματος που εμφανίζεται στην προσφορά σε σχέση με τη ζήτηση στην αγορά εξισορρόπησης ή είναι τεχνητό αποτέλεσμα με στόχο το υπερβολικό κέρδος είναι αυτό που διερευνά η ΡΑΕ και έχει προκαλέσει σοβαρές αναταράξεις στην αγορά.
Τα πυρά στοχεύουν πρωτίστως τους παραγωγούς θερμικών μονάδων και δευτερευόντως τον ΑΔΜΗΕ που «τρέχει» την εν λόγω αγορά βάσει ενός δικού του σχεδιασμού, ο οποίος αμφισβητείται και από την ίδια τη ΡΑΕ. Ολοι συμφωνούν ότι το target model από μόνο του, δεδομένων των δομικών χαρακτηριστικών της ελληνικής αγοράς, δεν πρόκειται να φέρει μεσοπρόθεσμα μείωση τιμών. Είναι κοινή η εκτίμηση των εμπλεκομένων στην αγορά ότι το νέο μοντέλο βρίσκεται σε «νηπιακό» στάδιο και θα χρειαστεί τουλάχιστον 1-1,5 χρόνο για να βρει τις ισορροπίες του και να ωριμάσει, όπως συνέβη σε όλες τις ευρωπαϊκές αγορές. Αυτό που μένει να διαπιστωθεί είναι το κατά πόσον εφαρμόζονται πρακτικές που διακυβεύουν τα μεσομακροπρόθεσμα οφέλη.
Η όλη λογική του target model είναι η δημιουργία μιας ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς όπου η ενέργεια θα ακολουθεί τη ροή παραγωγής προς την κατανάλωση με βάση το χαμηλότερο κόστος και χωρίς ρυθμιστικές παρεμβάσεις θα δίνει τα σωστά σήματα για τις απαραίτητες επενδύσεις.
Το μοντέλο αυτό δουλεύει με χαρακτηριστικά χρηματιστηριακής αγοράς. Οι παραγωγοί θερμικών μονάδων δίνουν προσφορές τόσο για την «αγορά της επόμενης ημέρας» (DAM), για την κάλυψη της ζήτησης που προκύπτει βάσει των δηλώσεων προμηθευτών και μεγάλων καταναλωτών, και προσφορές για την «αγορά εξισορρόπησης» που διαχειρίζεται ο ΑΔΜΗΕ στη βάση της κάλυψης των αποκλίσεων που δημιουργούνται, κυρίως λόγω των απωλειών ισχύος από ΑΠΕ μετά τις 7 το απόγευμα, που βγαίνουν εκτός τα φωτοβολταϊκά.
Ο ΑΔΜΗΕ, προκειμένου να διασφαλίσει την επάρκεια σε ενέργεια, καλεί τις ευέλικτες θερμικές μονάδες να ανεβάσουν ή να κατεβάσουν ισχύ ανάλογα με τη ζήτηση, αποζημιώνοντάς τις σε τιμή που διαμορφώνεται με προσφορές ανά τέταρτο από τους παραγωγούς. Τα όρια των τιμών αυτών έχουν θεσπιστεί ευρωπαϊκά και μπορούν να κυμανθούν μέχρι και 4.000 ευρώ/MWh, όταν το οριακό μεταβλητό κόστος των μονάδων φυσικού αερίου κυμαίνεται μεταξύ 50-100 ευρώ/ΜWh. Αυτό που καταλογίζεται σε παραγωγούς θερμικών μονάδων –και διερευνάται από τη ΡΑΕ– είναι ότι δίνουν πολύ υψηλές τιμές σε κάποιες μονάδες στην DAM πετυχαίνοντας να μην τις εντάξει στο σύστημα το Χρηματιστήριο Ενέργειας, για να δώσει στη συνέχεια πολύ υψηλή προσφορά για να ανεβάσει ισχύ στην αγορά εξισορρόπησης, γνωρίζοντας ότι ο ΑΔΜΗΕ θα τις καλέσει αφού υπάρχει έλλειμμα προσφοράς και θα τις αποζημιώσει για τις υπηρεσίες τους. Eτσι το κόστος στην εν λόγω αγορά ανεβαίνει κατακόρυφα γιατί στην τιμή της οριακής μονάδας αποζημιώνεται το σύνολο της ενέργειας στην αγορά εξισορρόπησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το κόστος ενέργειας στην αγορά εξισορρόπησης από 5,09 ευρώ/MWh έφτασε τα 17,09 ευρώ/MWh μέσα σε τέσσερις εβδομάδες. Στη διερεύνηση που έκανε η ΡΑΕ φαίνεται να προκύπτουν στοιχεία από μονάδες που έδωσαν προσφορές 2.000 και 3.000 ευρώ/MWh. Η τιμή μπορεί να είναι μέσα στα επιτρεπόμενα όρια, αυτό που ελέγχεται ωστόσο είναι η συστηματικότητα των προσφορών που καθιστά τεχνητή την άνοδό της. Ανεξάρτητα ωστόσο από τη «νομιμότητα» των προσφορών, το γεγονός ότι το ελληνικό σύστημα είναι ελλειμματικό σε παραγωγή από ευέλικτες μονάδες και δεδομένου ότι η αγορά δεν έχει διασυνδεθεί με όρους target model με την Ιταλία και τη Βουλγαρία, ώστε να υπάρξει μεγαλύτερη προσφορά ενέργειας και ανταγωνισμός, δεν δημιουργεί συνθήκες αποκλιμάκωσης των τιμών, τουλάχιστον μέχρι το πρώτο εξάμηνο του 2021 που θα διασυνδεθεί η αγορά της Βουλγαρίας. Γι’ αυτό και η ΡΑΕ επανεξετάζει κάθε παράμετρο του target model και τη δυνατότητα επιβολής πλαφόν στις προσφορές για ένα μεταβατικό διάστημα καθώς και την αλλαγή του αλγορίθμου που χρησιμοποιεί ο ΑΔΜΗΕ για την ανακατανομή των μονάδων στην αγορά εξισορρόπησης.
Οι στρεβλώσεις στην αγορά ενέργειας
Αυτό που συμβαίνει επίσης είναι ότι με το target model αναδείχθηκαν και οι προηγούμενες στρεβλώσεις της αγοράς, όπως, για παράδειγμα, ότι είμαστε η χώρα με την υψηλότερη χονδρεμπορική τιμή στην Ευρώπη και ταυτόχρονα με μια από τις χαμηλότερες στη λιανική.
Ο ανταγωνισμός που αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια στη λιανική αγορά στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στα ΝΟΜΕ, την ισχύ δηλαδή που με νόμο διέθετε η ΔΕΗ μέσω δημοπρασιών. Ετσι μπήκε στην αγορά ένας μεγάλος αριθμός προμηθευτών που αγόραζε φθηνή ενέργεια από τα ΝΟΜΕ και τη διέθετε στην κατανάλωση χωρίς ουσιαστικό ρίσκο.
To target model αντανακλά πιο σωστά τα πραγματικά κόστη τα οποία πιέζουν ασφυκτικά προμηθευτές που δεν είναι καθετοποιημένοι, οι οποίοι
αγοράζουν πλέον ενέργεια ακριβά και θα πρέπει είτε να αυξήσουν τα τιμολόγια και να χάσουν μερίδια αγοράς είτε να «κοκκινίσουν» τους ισολογισμούς τους, επισπεύδοντας έτσι τον κύκλο αναδιάρθρωσης που ξεκίνησε προ διετίας μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων.