Συνιστούν τα ελλείμματα πραγματική απειλή για το μέλλον των οικονομιών; Αυτό είναι το βασικό ερώτημα που αποπειράται να απαντήσει η Stephanie Κelton στο νέο της βιβλίο. Η συγγραφέας έχει εργαστεί τόσο στον ακαδημαϊκό χώρο (καθηγήτρια Οικονομικών και Δημόσιας Πολιτικής στο Πανεπιστήμιο Stony Brook στις ΗΠΑ) όσο και στο πεδίο της εφαρμοσμένης πολιτικής, υπηρετώντας ως επικεφαλής οικονομολόγος στην Επιτροπή Προϋπολογισμού της Γερουσίας (με πρόταση των Δημοκρατικών) το 2015 αλλά και ως οικονομικός σύμβουλος του Μπέρνι Σάντερς.
Επιπλέον, η Kelton αναγνωρίζεται διεθνώς ως η «σταρ» της μοντέρνας νομισματικής θεωρίας (ΜΜΤ). Το εν λόγω ακαδημαϊκό ρεύμα συγκροτεί μια ρεαλιστικότερη, από τη συμβατική νομισματική θεωρία, εικόνα για τον χαρακτήρα του σύγχρονου χρήματος.
Η ρεαλιστική απεικόνιση έγκειται στο ότι –στη σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα, μετά την κατάρρευση των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Bretton Woods– η ποσότητα του χρήματος δεν είναι περιορισμένη, διότι τα νομίσματα πλέον δεν είναι προσαρμοσμένα και μετατρέψιμα με σταθερή ισοτιμία με τον χρυσό. Αντιθέτως, το σύγχρονο χρήμα (fiat money) προκύπτει ουσιαστικά από την έκδοση νέου χρέους και ως εκ τούτου η προσφορά του είναι, δυνητικά, ελαστική.
Αναφορικά με τις μακροοικονομικές προεκτάσεις της ΜΜΤ, η βασική ιδέα της έγκειται στο ότι τα κρατικά ελλείμματα μπορούν να χρηματοδοτούνται απευθείας από την κεντρική τράπεζα εφόσον μια χώρα είναι νομισματικά κυρίαρχη. Με άλλα λόγια, σύμφωνα με την ΜΜΤ, μια τέτοιου είδους οικονομία δεν μπορεί να βρεθεί σε καθεστώς χρεοκοπίας, διότι έχει πάντοτε τη δυνατότητα να «τυπώνει» χρήμα και να αποπληρώνει τους πιστωτές της.
Ο μόνος περιορισμός στην έκταση των κυβερνητικών δαπανών είναι ο πληθωρισμός που προκαλείται όταν η συναθροιστική ζήτηση επεκτείνεται πέρα από τις πραγματικές δυνατότητες μιας οικονομίας. Προς αποφυγή παρερμηνείας βέβαια, όπως τονίζει και η ίδια η συγγραφέας, με αφορμή την αντιδιαστολή που πραγματοποιεί μεταξύ των κρίσεων στην Ελλάδα και στις ΗΠΑ, μια τέτοιου είδους (ριζοσπαστική) μακροοικονομική πολιτική στην Ευρωζώνη είναι ανέφικτη, διότι τα κράτη-μέλη δεν είναι νομισματικά κυρίαρχα.
Τούτων δοθέντων, η Stephanie Kelton αποπειράται να καταρρίψει ορισμένους μύθους σχετικά με τον πραγματικό ρόλο του σύγχρονου χρήματος.
Ο πρώτος μύθος υποστηρίζει ότι τα δημόσια οικονομικά μοιάζουν με τη διαχείριση των οικονομικών ενός νοικοκυριού ή μιας επιχείρησης. Αυτό όμως δεν ισχύει, σύμφωνα με τη συγγραφέα, διότι τα κράτη που διαθέτουν νομισματική κυριαρχία λειτουργούν ως εκδότες του νομίσματος που έχουν τα ίδια θέσει σε κυκλοφορία και όχι ως απλοί διαχειριστές του.
Ο δεύτερος μύθος που προσπαθεί να καταρρίψει η Kelton σχετίζεται με την αντίληψη που επικρατεί ότι τα ελλείμματα συλλήβδην αποτελούν ένδειξη αλόγιστης σπατάλης. Η συγγραφέας δεν αμφισβητεί ότι πολλές φορές αυτό ισχύει. Η άλλη όψη του νομίσματος, όμως, είναι ότι κάθε έλλειμμα σε μια οικονομία δημιουργεί ένα ισόποσο πλεόνασμα για μια άλλη οικονομική μονάδα (ιδίως όταν πρόκειται για μεταβιβαστικές δαπάνες). Συνεπώς, μια οικονομία με μηδενικό κρατικό χρέος είναι ουσιαστικά μια οικονομία που δεν δημιουργεί νέο εισόδημα, άρα δεν μπορεί να δημιουργήσει προϋποθέσεις για ανάπτυξη. Τα ίδια ισχύουν και για το εμπορικό έλλειμμα που διατηρούν οι ΗΠΑ με την κινεζική οικονομία, χωρίς το οποίο η Κίνα δεν θα είχε τα τεράστια κεφάλαια (σε δολάρια) για να επενδύει σε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου.
Ενας ακόμα βασικός μύθος, από μακροοικονομική σκοπιά, τον οποίο επιχειρεί να αναιρέσει η συγγραφέας είναι η άποψη των κλασικών οικονομολόγων ότι ο κρατικός δανεισμός προκαλεί το φαινόμενο του εκτοπισμού των ιδιωτικών επενδύσεων (crowding out effect). Το κράτος, δηλαδή, μέσω του δανεισμού του στερεί κεφάλαια που σε διαφορετική περίπτωση θα κατέληγαν σε ιδιωτικές επενδύσεις.
Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με την Kelton, ισχύει το αντίθετο για τις χώρες που δανείζονται στο νόμισμά τους. Αυτό οφείλεται στο ότι κάθε φορά που η κεντρική τράπεζα χρηματοδοτεί τις κρατικές δαπάνες αυξάνει εκ των πραγμάτων τη συνολική προσφορά των αποθεματικών του τραπεζικού συστήματος, διευρύνοντας τελικά τη νομισματική βάση. Με αυτόν τον τρόπο μειώνονται –αντί να αυξάνονται– τα επιτόκια δανεισμού των επιχειρήσεων και διευκολύνονται τελικά οι νέες επενδύσεις.
Σύμφωνα, λοιπόν, με την ανάλυση στο βιβλίο της Stephanie Kelton, η μοντέρνα νομισματική θεωρία εξετάζει τις πραγματικές παραγωγικές δυνατότητες μιας οικονομίας. Επιπλέον υποστηρίζει πως εάν υπάρχουν παραγωγικοί πόροι εν υπνώσει, αυτοί μπορούν να ενεργοποιηθούν μέσω των «καλών» ελλειμμάτων, δεδομένου ότι τα εμπόδια στην παραγωγή του σύγχρονου χρήματος είναι περισσότερο τεχνητά παρά πραγματικά.
Επομένως, η Αμερικανίδα συγγραφέας δεν περιγράφει κάποια παραλλαγή του γνωστού μας «λεφτόδεντρου». Εντούτοις, οι συζητήσεις, ακαδημαϊκές ή πολιτικές, για την ανάδειξη καλά τεκμηριωμένων εναλλακτικών πολιτικών υπονομεύονται πολλές φορές από την κακομεταχείριση ορισμένων εναλλακτικών ιδεών (από τους σύγχρονους λαϊκιστές), που σε διαφορετική περίπτωση η επιρροή τους θα μπορούσε πράγματι να οδηγήσει σε μια πιο βιώσιμη και δίκαιη οικονομία.
* Ο κ. Θανάσης Κολλιόπουλος είναι διδάσκων (ακαδημαϊκό έτος 2020-2021) στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.