*Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση της Καθημερινής, Κ-Επιχειρείν
Η απορρόφηση των κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης και η αξιοποίησή τους στα πιο κατάλληλα projects, καθώς και η αντιμετώπιση των μη εξυπηρετούμενων δανείων του τραπεζικού τομέα, ώστε να καταστεί δυνατή η χρηματοδότηση των βιώσιμων κομματιών του ελληνικού επιχειρείν, θεωρούνται οι μεγαλύτερες προκλήσεις τις οποίες θα αντιμετωπίσει η Ελλάδα στη μετά τον κορωνοϊό εποχή. Έξι αναλυτές που παρακολουθούν στενά την ελληνική οικονομία από το εξωτερικό, για λογαριασμό μεγάλων τραπεζών και επενδυτικών οίκων, ο Μικέλε Ναπολιτάνο της Fitch Ratings, ο Μάρκο Μρσνικ της S&P Global Ratings, o Τζέικομπ Σουάλσκι της Scope Ratings, ο Θέμης Θεμιστοκλέους της UBS Global Wealth Management, ο Μουτζτάμπα Ράχμαν της Eurasia Group και η Μέλανι Ντεμπόνο της Capital Economics, μίλησαν στην «Κ» για την επόμενη μέρα από την πανδημία.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους, η ελληνική οικονομία θα έχει καταφέρει να ανακτήσει το χαμένο έδαφος του κορωνοϊού έως το 2023. Ασφαλώς, η χώρα βγαίνει και από αυτή την κρίση με ακόμα υψηλότερο δημόσιο χρέος, όμως οι αναλυτές δεν δείχνουν να ανησυχούν ιδιαίτερα αυτή τη φορά. Και αυτό γιατί τα μέτρα που λαμβάνουν η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και οι υπόλοιποι ευρωπαϊκοί θεσμοί για να περιορίσουν τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας δημιουργούν ένα παράδοξο: ενώ το συνολικό ύψος του χρέους αυξάνεται, το κόστος εξυπηρέτησής του μειώνεται. Έτσι, οι ειδικοί όχι μόνο δεν αμφισβητούν τη φερεγγυότητα της Ελλάδας, αλλά αφήνουν και ανοιχτό «παράθυρο» για περαιτέρω αναβαθμίσεις της πιστοληπτικής της ικανότητας (την αρχή έκανε ήδη η Moody’s), τώρα που οι αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας στην ανάπτυξη και στα δημόσια οικονομικά θα αρχίσουν να περιορίζονται.
Άλλωστε, όλα δείχνουν ότι η Ελλάδα θα βγει από αυτή την κρίση με πλεόνασμα και όχι με έλλειμμα φήμης και αξιοπιστίας. Η διαχείριση τόσο της πανδημίας όσο και της συνεπαγόμενης οικονομικής κρίσης με τρόπο που θεωρείται καλύτερος σε σχέση με πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, βελτιώνει τη συνολική εικόνα της Ελλάδας στο εξωτερικό και κάνει τους ξένους επενδυτές να νιώθουν πιο άνετα. Οι αναλυτές θεωρούν ότι η Αθήνα μπορεί να διεκδικήσει έναν ρόλο στην πιο ψηφιακή εποχή που θα ξημερώσει μετά το τέλος της πανδημίας, καθώς έχει το ανθρώπινο κεφάλαιο για να διεισδύσει στους τομείς που θα πρωταγωνιστήσουν την επόμενη δεκαετία, όπως είναι το 5G ή το fintech. Και από την άλλη, μπορεί να προσελκύσει τους λεγόμενους «ψηφιακούς νομάδες», αρκεί ωστόσο να τους εξασφαλίσει καλές υποδομές και ψηφιακές υπηρεσίες, καθώς και λιγότερη γραφειοκρατία. Εξάλλου, το σημείο στο οποίο συμφωνούν οι αναλυτές είναι ότι μετά την αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης και της άμεσης κρίσης ρευστότητας στην οικονομία, η κυβέρνηση θα πρέπει να επιστρέψει στην υλοποίηση της μεταρρυθμιστικής της ατζέντας. Τα κεφάλαια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης μπορούν να λειτουργήσουν σαν καταλύτης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της οικονομίας, αλλά και για την προώθηση των αναγκαίων διαρθρωτικών αλλαγών. Όμως, όπως σπεύδουν να επισημάνουν οι αναλυτές, το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας ήταν πάντοτε όχι η έλλειψη των κοινοτικών κονδυλίων, αλλά η απορρόφησή τους.
Michele Napolitano, Fitch Ratings: Μόνο το εμβόλιο δεν αρκεί για την αναβάθμιση της ελληνικής οικονομίας
Η ελληνική οικονομία θα ανακτήσει το χαμένο έδαφος του κορωνοϊού μόνο το δεύτερο εξάμηνο του 2022, προβλέπει ο Μικέλε Ναπολιτάνο, επικεφαλής κρατικών αξιολογήσεων για τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης στη Fitch Ratings. Ξεκαθαρίζει, πάντως, ότι στις εκτιμήσεις αυτές ο οίκος αξιολόγησης δεν έχει συμπεριλάβει τη θετική επίδραση από τα κεφάλαια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης που θα εισρεύσουν στη χώρα τα επόμενα χρόνια, καθώς δεν μπορεί να γνωρίζει πότε θα γίνουν οι εκταμιεύσεις αυτές, αλλά και πώς θα χρησιμοποιηθούν τα κονδύλια.
Οι θετικές εξελίξεις στο μέτωπο των εμβολίων για τον κορωνοϊό αναγνωρίζονται από τον κ. Ναπολιτάνο σαν ένας παράγοντας που επηρεάζει θετικά τις προοπτικές της παγκόσμιας –και κατ’ επέκταση και της ελληνικής– οικονομίας, αλλά δεν μπορεί από μόνος του να επαναφέρει την πιστοληπτική αξιολόγηση της Ελλάδας σε ανοδική τροχιά. Υπενθυμίζεται ότι η Fitch είχε αναβαθμίσει την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας τον Ιανουάριο του 2020, επικαλούμενη την πολιτική σταθερότητα, τους διατηρήσιμους ρυθμούς ανάπτυξης και τις σταθερές υπερβάσεις των δημοσιονομικών στόχων, παράγοντες που οδηγούσαν στη βελτίωση της βιωσιμότητας του χρέους και έθεταν την αξιολόγηση της Ελλάδας σε τροχιά εξόδου από το junk. Όμως, το ξέσπασμα της πανδημίας ανέτρεψε την πορεία προς την επενδυτική κατηγορία, αναγκάζοντας τη Fitch να υποβαθμίσει τις προοπτικές της Ελλάδας σε σταθερές, από θετικές, τον Απρίλιο. Λίγες εβδομάδες πριν από το επόμενο review της χώρας και καθώς η πρόσφατη αναβάθμιση από τη Moody’s δημιουργεί προσδοκίες και για άλλες θετικές εξελίξεις, ο κ. Ναπολιτάνο εξηγεί ότι μια νέα αναβάθμιση της αξιολόγησης θα απαιτήσει τη βελτίωση των μεσοπρόθεσμων προοπτικών ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, την επιστροφή του χρέους σε πτωτική τροχιά και τη μείωση των κινδύνων στο τραπεζικό σύστημα.
Σε κάθε περίπτωση, ο κ. Ναπολιτάνο εκτιμά ότι η επιτυχής διαχείριση της πανδημίας από την Αθήνα είναι ένας παράγοντας που κάνει τους ξένους επενδυτές να αισθανθούν πιο άνετα απέναντι στην Ελλάδα, ενώ αναγνωρίζει το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης σαν μια μεγάλη ευκαιρία για τη χώρα, ικανή να δώσει το έναυσμα ενός ισχυρού επενδυτικού κύκλου. Γι’ αυτό, άλλωστε, και θεωρεί την κατάρτιση και την επιτυχημένη υλοποίηση ενός ελληνικού Σχεδίου Ανάκαμψης σαν τη μεγαλύτερη πρόκληση που θα αντιμετωπίσει η χώρα στη μετά την πανδημία εποχή.
Ποιες είναι οι προβλέψεις σας για την ελληνική οικονομία; Πότε θα επιστρέψει στα επίπεδα όπου βρισκόταν πριν από την πανδημία;
Περιμένουμε ότι η ελληνική οικονομία θα συρρικνωθεί κατά 8,3% το 2020 και θα ανακάμψει κατά 5,1% το 2021. Οι τελευταίες εξελίξεις, και ειδικά το νέο εθνικό lockdown που ανακοινώθηκε τον Νοέμβριο, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια προς τα κάτω αναθεώρηση των αριθμών αυτών.
Οι προβλέψεις μας δείχνουν ότι το πραγματικό ΑΕΠ θα μπορέσει να επιστρέψει στα επίπεδα όπου βρισκόταν στα τέλη του 2019 μόνο κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2022.
Όμως, υπάρχει μια σημαντική επιφύλαξη. Οι εκτιμήσεις μας δεν περιλαμβάνουν ακόμα την επίδραση του Ταμείου Ανάκαμψης της ΕΕ, καθώς το ακριβές timing και η χρήση των κεφαλαίων αυτών είναι ακόμα αβέβαια. Έτσι, αυτό δημιουργεί πιθανά περιθώρια αναβαθμίσεων για τις μεσοπρόθεσμες προβλέψεις ανάπτυξης, ειδικά εάν τα χρήματα χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά.
Η πορεία της Ελλάδας προς την έξοδο από το junk και την επιστροφή στην επενδυτική κατηγορία διακόπηκε από την πανδημία. Τα τελευταία νέα για τα εμβόλια του κορωνοϊού δείχνουν ότι το τέλος αυτής της κρίσης βρίσκεται στον ορίζοντα. Θα μπορούσε το τέλος της πανδημίας να οδηγήσει σε μια αναβάθμιση της αξιολόγησης; Ποιους άλλους παράγοντες παρακολουθείτε;
Η πρόοδος προς μια ιατρική λύση θα ήταν ένας παράγοντας που θα επηρέαζε τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας και άρα της ευρωπαϊκής και της ελληνικής. Η κυκλοφορία του εμβολίου από μόνη της είναι απίθανο να οδηγήσει σε αναβαθμίσεις της αξιολόγησης. Θα κοιτάξουμε έναν ευρύτερο αριθμό παραγόντων.
Ένας παράγοντας είναι οι μακροοικονομικές προοπτικές. Μια βελτίωση στις μεσοπρόθεσμες δυνατότητες ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, έπειτα από το σοκ του κορωνοϊού, θα ήταν θετική για την αξιολόγηση, ειδικά εάν στηριζόταν από την υλοποίηση αποτελεσματικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων.
Η πορεία των δημόσιων οικονομικών είναι επίσης σημαντική, καθώς η επιστροφή του δείκτη χρέος/ΑΕΠ σε πτωτική τροχιά θα ήταν ένας θετικός παράγοντας για την αξιολόγηση.
Και τέλος, οι εξελίξεις στον τραπεζικό κλάδο έχουν σημασία. Μια εξέλιξη που θα μπορούσε να επιδράσει θετικά στην αξιολόγηση είναι εάν μειωθεί ο κίνδυνος του να επιβαρυνθεί ο κρατικός προϋπολογισμός από ενδεχόμενες υποχρεώσεις του τραπεζικού τομέα, ως αποτέλεσμα μιας περαιτέρω προόδου σε ό,τι αφορά τη βελτίωση της ποιότητας ενεργητικού των συστημικών τραπεζών, που συνάδει με την επιτυχημένη ολοκλήρωση των συναλλαγών τιτλοποίησης και τη μείωση των επισφαλειών.
Όταν η πανδημία επιτέλους τελειώσει, ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που θα αντιμετωπίσει η ελληνική οικονομία την επόμενη μέρα;
Πιθανότατα η άμεση πρόκληση θα είναι να αναπτύξει ένα αξιόπιστο «Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας», που να συνοδεύεται ενδεχομένως από έναν αριθμό διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Η επιτυχημένη υλοποίηση του σχεδίου θα είναι σημαντική. Είναι μια σημαντική ευκαιρία για την Ελλάδα. Το ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης δίνει στην Ελλάδα την ευκαιρία να εγκαινιάσει έναν ισχυρό επενδυτικό κύκλο, ο οποίος θα στηρίξει την ανάκαμψη μετά τον κορωνοϊό.
Το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει αντιμετωπίσει αυτή την κρίση σχετικά καλά βοηθά στη συνολική βελτίωση του επενδυτικού προφίλ της;
Η πολιτική σταθερότητα έχει βελτιωθεί στην Ελλάδα. Και αυτό είχε κάποια χειροπιαστά αποτελέσματα στην οικονομική πολιτική και στην ποιότητα της χάραξης των πολιτικών τα τελευταία χρόνια.
Ο υψηλότερος βαθμός πολιτικής σταθερότητας και η ισχυρότερη διακυβέρνηση ήταν κάποιοι από τους παράγοντες πίσω από την αναβάθμιση στην πιστοληπτική αξιολόγηση της Ελλάδας πριν από το σοκ της πανδημίας. Κατά την άποψή μας, αυτοί οι παράγοντες έχουν υπάρξει ένα σημαντικό στοιχείο στη διαχείριση της πανδημίας. Πιστεύουμε ότι αυτό είναι κάτι που θα μπορούσε να κάνει τους επενδυτές να αισθανθούν πιο άνετα απέναντι στην Ελλάδα.
Marko Mrsnik, S&P Global Ratings: Η μείωση των κόκκινων δανείων, το μεγάλο στοίχημα της επόμενης μέρας
Η μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων θα αποτελέσει τη μεγαλύτερη πρόκληση για την ελληνική οικονομία κατά τη μετά την πανδημία εποχή και καθώς θα προσπαθεί να ανακάμψει από την οικονομική κρίση που προκάλεσε ο κορωνοϊός, επισημαίνει σε συνέντευξή του ο Μάρκο Μρσνικ, επικεφαλής αναλυτής για την Ελλάδα στην S&P Global Ratings. Τα θετικά αποτελέσματα των προηγούμενων μεταρρυθμίσεων δεν μπορούν να γίνουν ορατά μέσα στο σημερινό υφεσιακό περιβάλλον, ενώ από την άλλη πλευρά, η οικονομική κρίση επιδεινώνει τους ισολογισμούς των επιχειρήσεων και άρα δυσχεραίνει την προσπάθεια που καταβάλλουν οι ελληνικές τράπεζες για να μειώσουν τα κόκκινα δάνεια, εξηγεί.
Πάντως, ο κ. Μρσνικ θεωρεί ότι τα κεφάλαια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης μπορούν να λειτουργήσουν σαν καταλύτης για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που συναντά η ελληνική οικονομία και για τις διαρθρωτικές αλλαγές που χρειάζεται. Και την ίδια στιγμή, ο αναλυτής της S&P Global Ratings ανοίγει «παράθυρο» για την αναβάθμιση της πιστοληπτικής αξιολόγησης της Ελλάδας όταν οι αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας στην ανάπτυξη και στα δημόσια οικονομικά θα έχουν περιοριστεί.
Ποιες είναι οι προβλέψεις σας για την ελληνική οικονομία; Πότε θα μπορέσει να καλύψει το χαμένο έδαφος του κορωνοϊού;
Οι προβλέψεις μας μιλούσαν για συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 9% το 2020 και ανάκαμψη κατά 6,8% το 2021, όμως έπειτα από την εμφάνιση του δεύτερου κύματος των κρουσμάτων στην Ελλάδα και στους βασικούς εμπορικούς εταίρους της, και λόγω των περιοριστικών μέτρων για την ανακοπή της εξάπλωσης του ιού, υπάρχουν ξεκάθαροι κίνδυνοι σε ό,τι αφορά τον ρυθμό της ανάκαμψης. Η πανδημία έχει περιορίσει τις καταναλωτικές δαπάνες και την οικονομική δραστηριότητα γενικότερα, παρά την αρχική επιτυχία της Ελλάδας στον περιορισμό της μετάδοσης κατά το πρώτο κύμα. Μια ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας σε σχήμα «U» έχει ήδη αρχίσει, μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων του πρώτου lockdown, αλλά τα επόμενα κύματα της πανδημίας αποτελούν ένα βαρίδι για τον ρυθμό της ανάκαμψης. Προβλέπουμε ότι η οικονομία θα επιστρέψει στα προ πανδημίας επίπεδα μέσα στο 2022.
Αλλάζουν οι εκτιμήσεις σας για την Ελλάδα μετά τις εξελίξεις στο μέτωπο των εμβολίων; Σε ποιο βαθμό μπορεί μια ταχύτερη κυκλοφορία του εμβολίου να βελτιώσει τις προοπτικές για την επόμενη τουριστική σεζόν και για την ελληνική οικονομία γενικότερα;
Οι οικονομικές μας προβλέψεις για τη χρονιά που ξεκινά έχουν στηριχθεί στην υπόθεση ότι ένα εμβόλιο ή μια αποτελεσματική θεραπεία θα ήταν ευρέως διαθέσιμη έως τα μέσα του 2021. Οι πρόσφατες ανακοινώσεις από τις φαρμακευτικές εταιρείες επιβεβαιώνουν τις προσδοκίες μας. Αν και πιστεύουμε ότι η πανδημία θα εξακολουθήσει να επιδρά αρνητικά στην οικονομική δραστηριότητα το πρώτο τρίμηνο του 2021, η κατάσταση αναμένεται να βελτιωθεί στη συνέχεια, ανάλογα με την κυκλοφορία του εμβολίου.
Πραγματικά, η ύπαρξη του εμβολίου θα βελτιώσει επίσης τις προοπτικές του τουριστικού κλάδου και των ταξιδιών στο εξωτερικό, που έχουν επηρεαστεί σοβαρά από την πανδημία, και θα επιτρέψει μια σταδιακή ανάκαμψη. Πρόσθετη ώθηση για την ανάκαμψη θα έρθει από τη χρήση των διαθέσιμων προγραμμάτων υπό το Ταμείο Ανάκαμψης και ανθεκτικότητας «Next Generation EU». Στο πλαίσιο της συμφωνίας αυτής, η Ελλάδα πρόκειται να λάβει επιδοτήσεις 19,3 δισ. ευρώ έως το 2026 και δικαιούται δάνεια έως και 12,7 δισ. ευρώ, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα δάνεια που είναι διαθέσιμα μέσω του ταμείου SURE για τη στήριξη της απασχόλησης ή η πιστωτική γραμμή για την πανδημία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM). Πιστεύουμε ότι, εάν χρησιμοποιηθούν αποδοτικά, αυτά τα κεφάλαια θα μπορούσαν να επιταχύνουν τη διαρθρωτική μετατόπιση της οικονομίας και να συμβάλουν στην υψηλότερη οικονομική ανάπτυξη κατά τον χρονικό ορίζοντα που καλύπτουν οι προβλέψεις μας.
Η πορεία της Ελλάδας προς την επενδυτική κατηγορία διακόπηκε από την πανδημία. Πότε πιστεύετε ότι θα επιστρέψει η πιστοληπτική αξιολόγηση της χώρας σε ανοδική τροχιά;
Θα μπορούσαμε να αναβαθμίσουμε την αξιολόγηση της Ελλάδας όταν η επίδραση της πανδημίας στις οικονομικές επιδόσεις της χώρας περιοριστεί και η συνεπαγόμενη επιδείνωση των δημοσιονομικών επιδόσεων αντιστραφεί. Είναι σημαντικό να σημειώσω ότι, εν όψει της αβεβαιότητας που έφερνε η πανδημία, η απόφασή μας τον περασμένο Απρίλιο να αναθεωρήσουμε τις προοπτικές της αξιολόγησης της Ελλάδας σε σταθερές από θετικές, απλώς αντανακλούσε τη χαμηλότερη πιθανότητα μιας αναβάθμισης τους επόμενους 12 μήνες και δεν υπονοούσε την ύπαρξη αρνητικών κινδύνων για το αξιόχρεο της Ελλάδας. Πραγματικά, η φερεγγυότητα της χώρας ωφελείται από τα σημαντικά δημοσιονομικά μαξιλάρια που έχτισε η κυβέρνηση τα προηγούμενα χρόνια, καθώς και από την ενισχυμένη χρηματοδοτική θέση της Ελλάδας, λόγω των αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της συμφωνίας για το «Next Generation EU».
Τι είναι αυτό που θα πρέπει να προσέξει η Ελλάδα στη μετά την πανδημία εποχή;
Κατά την άποψή μας, ένα από τα κλειδιά για μια γρηγορότερη οικονομική ανάκαμψη είναι η μείωση των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων των τραπεζών, η οποία θα έδινε ώθηση στα δάνεια προς τον ιδιωτικό τομέα. Πιστεύουμε ότι η θετική επίδραση προηγούμενων μεταρρυθμίσεων, όπως στις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών, είναι απίθανο να φανεί υπό τις σημερινές, υφεσιακές συνθήκες. Χωρίς πρόσβαση σε κεφάλαιο κίνησης, ο κλάδος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων –που αποτελεί τοn μεγαλύτερο εργοδότη της οικονομίας– εξακολουθεί να αντιμετωπίζει διάφορους βαθμούς κινδύνου. Η σημερινή κρίση περιπλέκει τις προσπάθειες για τη μείωση του μεγάλου αποθέματος των μη εξυπηρετούμενων δανείων, με δεδομένη την επίδρασή της στους ισολογισμούς των επιχειρήσεων. Σε αυτό το περιβάλλον, η πρόταση για ένα νέο σχέδιο μείωσης των μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων από την Τράπεζα της Ελλάδος είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση και αναμένεται να εφαρμοστεί το 2021.
Θεωρούμε ότι οι πρόσφατες μεταρρυθμίσεις της κυβέρνησης στοχεύουν προς τη βελτίωση της ανθεκτικότητας της οικονομίας, με τα δημοσιονομικά μέτρα που υιοθετήθηκαν τελευταία να προστατεύουν κατάλληλα την απασχόληση από τις σοβαρές επιπτώσεις της πανδημίας. Η κυβέρνηση προχωρά στην αναμόρφωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος, μειώνοντας τα υπερβολικά διοικητικά βάρη (ειδικά για να επιταχύνει τις επενδύσεις) και τη συμπεριφορά που πλήττει τον ανταγωνισμό, ιδιαίτερα στον κλάδο των υπηρεσιών, καθώς και προωθώντας την ψηφιακή μεταμόρφωση.
Πιστεύουμε ότι οι επιτυχημένες φιλικές προς τις επιχειρήσεις μεταρρυθμίσεις αναμένεται να ενισχύσουν τα μακροοικονομικά αποτελέσματα και την ικανότητα του κράτους να εξυπηρετεί το χρέος σε μεσο-μακροπρόθεσμο ορίζοντα. Τα κεφάλαια που είναι διαθέσιμα υπό τη συμφωνία για το «Next Generation EU» θα μπορούσαν να λειτουργήσουν σαν καταλύτης για την αντιμετώπιση των σημαντικών προκλήσεων.
Jacok Suwalski, Scope Ratings: «Κλειδί» το Ταμείο Ανάκαμψης για την ταχύτερη κάλυψη των ζημιών από την πανδημία
Η ελληνική οικονομία θα καλύψει το χαμένο έδαφος της πανδημίας το 2023, όμως οι μακροπρόθεσμες προοπτικές της θα εξαρτηθούν από την απορρόφηση των κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης και την αξιοποίησή τους στα σωστά projects, επισημαίνει σε συνέντευξή του ο Τζέικομπ Σουάλσκι, επικεφαλής αναλυτής για την Ελλάδα στον οίκο αξιολόγησης Scope Ratings. Θυμίζοντας ότι οι επιδόσεις της Ελλάδας σε ό,τι αφορά την απορρόφηση κοινοτικών κονδυλίων ιστορικά δεν ήταν καλές, ο οικονομολόγος τονίζει την ανάγκη να βελτιωθούν οι διαδικασίες διαχείρισης και διακυβέρνησης. Στις υπόλοιπες προκλήσεις της επόμενης ημέρας από τον κορωνοϊό, ο κ. Σουάλσκι επισημαίνει την αντιμετώπιση των κόκκινων δανείων και το άνοιγμα της οικονομίας, τονίζοντας ότι μετά την αντιμετώπιση της άμεσης οικονομικής κρίσης που έφερε η πανδημία, η Αθήνα θα πρέπει να εστιάσει και πάλι στην υλοποίηση της μεταρρυθμιστικής της ατζέντας.
Πότε πιστεύετε ότι θα ανακάμψει η ελληνική οικονομία από την πανδημία;
Για να αντιμετωπίσουμε καλύτερα τις αβεβαιότητες που δημιουργεί η πανδημία, φτιάξαμε δύο σενάρια (το κεντρικό και το αρνητικό) το 2020, ανάλογα με το πότε θα έρθει η ανάκαμψη στις δραστηριότητες των διαφόρων κλάδων της οικονομίας και με τη μορφή που αυτή θα έχει. Οι προβλέψεις μας για την ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας για φέτος, όπως συμβαίνει και με πολλές άλλες χώρες, κινούνται τώρα κοντά σε αυτό που αρχικά ήταν το αρνητικό σενάριο. Περιμένουμε μείωση του πραγματικού ΑΕΠ περίπου κατά 10% το 2020, έναντι των προηγούμενων εκτιμήσεών μας για -8%. Πέραν του δεύτερου κύματος της πανδημίας και του lockdown που ακολούθησε τον Νοέμβριο, η αρνητική αναθεώρηση οφείλεται σε κάποιες υποβαθμίσεις που στηρίχθηκαν σε βραχυπρόθεσμους δείκτες του τρίτου τριμήνου, οι οποίοι έδειξαν ασθενέστερη δραστηριότητα στον τουρισμό. Τα προληπτικά μέτρα που ελήφθησαν από τις ελληνικές αρχές για τον περιορισμό του ιού, τα δημοσιονομικά μέτρα που εφαρμόστηκαν για τη στήριξη της οικονομίας και οι πολιτικές των ευρωπαϊκών θεσμών σε δημοσιονομικό, χρηματοοικονομικό και διαρθρωτικό επίπεδο δημιουργούν ένα «πάτωμα» κάτω από την οικονομία και συμβάλλουν στην ανάκαμψη. Εκτιμάμε ότι η οικονομία θα ανακάμψει περίπου κατά 4,5% το 2021 και 3,5% το 2022. Επομένως, πιστεύουμε ότι η ελληνική οικονομία θα επιστρέψει στα προ πανδημίας επίπεδα το 2023.
Η Ελλάδα είναι ένας από τους μεγαλύτερους ωφελημένους του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης. Πώς πιστεύετε ότι πρέπει να αξιοποιηθούν τα χρήματα αυτά;
Οι μακροπρόθεσμες οικονομικές προοπτικές της Ελλάδας θα εξαρτηθούν από την επιτυχία της χώρας να προσελκύσει ξένες επενδύσεις, με δεδομένο το γεγονός ότι οι εγχώριες αποταμιεύσεις είναι χαμηλές και το τραπεζικό σύστημα βαρύνεται από υψηλά μη εξυπηρετούμενα δάνεια. Η πιθανή απορρόφηση των κεφαλαίων ανάκαμψης του σχεδίου «EU Next Generation» αποτελεί μια ευκαιρία να στηριχθούν οι επενδύσεις με κεφάλαια που αντιστοιχούν έως και στο 16% του ΑΕΠ του 2019.
Τα σχεδιαζόμενα projects που περιλαμβάνονται στο προσχέδιο της πρότασης που υποβλήθηκε στην Κομισιόν και τα οποία εστιάζουν στο να κάνουν την οικονομία πιο «πράσινη» και πιο ψηφιακή, μοιάζουν υποσχόμενα, με σημαντικά έργα υποδομών στο επίκεντρο, καθώς και άλλα projects που εστιάζουν στην κοινωνική συνοχή και την Έρευνα και Ανάπτυξη. Αυτό θα μπορούσε να δώσει το έναυσμα για μια διαδικασία η οποία θα δημιουργήσει ελκυστικούς χώρους εργασίας στους υπάρχοντες ή σε νέους επιχειρηματικούς τομείς.
Όμως, οι ιστορικές επιδόσεις της Ελλάδας στην απορρόφηση των κοινοτικών κονδυλίων μαρτυρούν την ύπαρξη δομικών αδυναμιών. Επομένως, η χώρα θα πρέπει να βελτιώσει τις διαδικασίες διαχείρισης και διακυβέρνησής της, προκειμένου να κάνει αποδοτική χρήση των διαθέσιμων κεφαλαίων. Κατά την άποψή μου, η κοινοτική χρηματοδότηση είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους πολλούς μικρούς δήμους και τις πόλεις της Ελλάδας που δεν έχουν έναν καλά ανεπτυγμένο βιομηχανικό ή τουριστικό τομέα. Επίσης, οι ευρωπαϊκές «πράσινες» πρωτοβουλίες μπορούν να ταιριάξουν πολύ καλά με τη μελλοντική επενδυτική στρατηγική μιας χώρας όπως η Ελλάδα, που έχει άφθονους φυσικούς πόρους με τη μορφή σταθερής ηλιοφάνειας και αέρα.
Σας προβληματίζει η αύξηση στο ελληνικό χρέος την οποία αφήνει πίσω της η πανδημία;
Προβλέπουμε ότι το χρέος της Ελλάδας θα διαμορφωθεί στο 206% του ΑΕΠ στα τέλη του 2020 και μετά θα μειωθεί στο 203% το 2021 και στο 195% το 2022. Η βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και τα ευρωπαϊκά μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης, όπως το PEPP και του SURE, τα οποία καλύπτουν σε μεγάλο βαθμό τις σχεδιαζόμενες εκδόσεις ομολόγων της Αθήνας, καθώς και από το μεγάλο μαξιλάρι ρευστότητας. Επομένως, οι πραγματικές χρηματοδοτικές ανάγκες είναι ήδη καλυμμένες για το επόμενο έτος. Η Ελλάδα πρέπει να εκδώσει ομόλογα για να χτίσει μια αποτελεσματική καμπύλη αποδόσεων, καθώς και για να δημιουργήσει τη βάση για την τιμολόγηση όλων των assets στη χώρα, συμπεριλαμβανομένων και των σχεδιαζόμενων τιτλοποιήσεων κόκκινων δανείων μέσω του προγράμματος «Ηρακλής» για το επόμενο έτος. Οι ομολογιακές εκδόσεις με ιστορικά χαμηλό κόστος δανεισμού που έγιναν το 2020, σε συνδυασμό με την ενεργή διαχείριση του χρέους, οδηγούν επίσης στη συνεχιζόμενη μείωση του κόστους εξυπηρέτησης του ελληνικού χρέους, παρά το μεγάλο ύψος του.
Τα πιθανά ρίσκα σχετίζονται με μια ενδεχομένως ασθενέστερη των προβλέψεων ανάκαμψη, η οποία θα απαιτήσει περαιτέρω δημοσιονομικά μέτρα και θα αποδυναμώσει τις μακροπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης και τη μακροοικονομική σταθερότητα, μέσω της υψηλής ανεργίας. Επίσης, το πολύ μεγάλο μερίδιο των μη εξυπηρετούμενων δανείων στους ισολογισμούς των τραπεζών αναμένεται να αυξηθεί βραχυπρόθεσμα, ως ένα από τα αποτελέσματα της πανδημίας.
Η πανδημία κάποια στιγμή θα τελειώσει. Ποιες θα είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις για την ελληνική οικονομία την επόμενη ημέρα;
Μετά την επιτυχημένη αντιμετώπιση της κρίσης ρευστότητας για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, η προσοχή των αρχών θα πρέπει να επικεντρωθεί στην εφαρμογή της μεταρρυθμιστικής ατζέντας και στη συνέχιση της βελτίωσης της συνολικής ποιότητας της δημόσιας διοίκησης. Επιπλέον, η αντιμετώπιση των μη εξυπηρετούμενων δανείων και το άνοιγμα της οικονομίας αποτελούν τα «κλειδιά» για να κλείσει το επενδυτικό έλλειμμα.
Μακροπρόθεσμα, οι ελληνικές αρχές πρέπει να στηρίξουν τη διατηρήσιμη ανάπτυξη συνεχίζοντας τις μεταρρυθμίσεις και διασφαλίζοντας την επιστροφή στους ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς. Αυτό θα στηριχθεί τα επόμενα χρόνια από τα κονδύλια ανάκαμψης του «Next Generation EU» και τις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης. Όμως, όπως συμβαίνει με πολλές χώρες και όπως έχει δείξει η ιστορία, η μεγαλύτερη πρόκληση θα είναι η απορρόφηση πολύ περισσότερων δημόσιων κεφαλαίων σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα, για τα σωστά projects.
Θέμης Θεμιστοκλέους, UBS: Η έγκαιρη αντιμετώπιση της υγειονομικής κρίσης βελτίωσε την εικόνα της χώρας
Η κρίση του κορωνοϊού κρύβει και μια ευκαιρία για την Ελλάδα, σύμφωνα με τον κ. Θέμη Θεμιστοκλέους, επικεφαλής του ευρωπαϊκού γραφείου επενδύσεων της UBS Global Wealth Management. Και αυτό γιατί ο τρόπος με τον οποίο η Αθήνα αντιμετώπισε τόσο την πανδημία όσο και την οικονομική κρίση που αυτή προκάλεσε, βοηθά να βελτιωθεί η εικόνα της χώρας στο εξωτερικό. Και την ίδια στιγμή, η εκταμίευση των κεφαλαίων του ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης δίνει στην Ελλάδα την ευκαιρία να βελτιώσει τις υποδομές και να διαφοροποιήσει την οικονομία της.
Κοιτάζοντας προς την «επόμενη ημέρα» της πανδημίας, που θα φέρει ένα πιο ψηφιακό μέλλον, ο κ. Θεμιστοκλέους εκτιμά ότι η Ελλάδα έχει το ανθρώπινο κεφάλαιο για να διεισδύσει στους τομείς που θα πρωταγωνιστήσουν την επόμενη δεκαετία, όπως είναι το 5G, οι τεχνολογίες υγείας ή το fintech. Και από την άλλη πλευρά, μπορεί να προσελκύσει τους λεγόμενους «ψηφιακούς νομάδες», δηλαδή εκείνους που θέλουν να μεταφέρουν την «εργασία από το σπίτι» σε έναν πιο ελκυστικό προορισμό.
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει την πανδημία καλύτερα από πολλές άλλες χώρες. Πιστεύετε ότι αυτό βοηθά στη βελτίωση της εικόνας της στο εξωτερικό; Θα μπορούσε αυτή η κρίση να αποδειχθεί μια ευκαιρία για την Ελλάδα;
Ναι, όντως, ο τρόπος με τον οποίο η Ελλάδα αντιμετωπίζει την πανδημία, τόσο σε ό,τι αφορά τον περιορισμό της εξάπλωσης του ιού όσο και ως προς τη διαχείριση της οικονομίας, έχει επιδράσει θετικά στην εικόνα της χώρας. Η Ελλάδα κινήθηκε εγκαίρως για την εφαρμογή αυστηρών περιορισμών στην αρχή της πανδημίας, ανέλαβε γρήγορα δράση για τη στήριξη της οικονομίας, αλλά άνοιξε και γρήγορα τα σύνορά της, επιτρέποντας ξανά την είσοδο στους τουρίστες. Συχνά αναφέρεται σαν ένα παράδειγμα αποτελεσματικής αντιμετώπισης της κρίσης της πανδημίας.
Βέβαια, το χτύπημα του δεύτερου κύματος, το οποίο είναι πιο σοβαρό από το πρώτο, αποτελεί ένα πισωγύρισμα, αλλά η Ελλάδα φαίνεται ακόμα να τα πηγαίνει καλύτερα από άλλες χώρες.
Κάθε κρίση δημιουργεί κινδύνους και ευκαιρίες. Η Ελλάδα μπορεί να χτίσει πάνω στις πρόσφατες επιτυχίες που έφερε αυτή η ευκινησία της. Η εκταμίευση των κεφαλαίων του ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης δημιουργεί μια ευκαιρία για τη χώρα να βελτιώσει τις υποδομές, να προωθήσει τη διαφοροποίηση της οικονομίας από τον τουρισμό ή ακόμα και μέσα στον τουρισμό, σε τομείς όπως ο οικο-τουρισμός.
Η ελληνική οικονομία εμφανίζει μεγάλη εξάρτηση από τον τουρισμό. Ποιες είναι οι προβλέψεις σας για την τουριστική σεζόν του επόμενου καλοκαιριού;
Εκτίμησή μας είναι ότι τα εμβόλια θα γίνουν ευρέως διαθέσιμα το δεύτερο τρίμηνο του 2021, με τη ζωή να επιστρέφει στην κανονικότητα έως τα τέλη του 2021. Παρότι οι εμβολιασμοί θα επιτρέψουν την αύξηση της κινητικότητας ήδη από το δεύτερο τρίμηνο του 2021, κάποιοι περιορισμοί αναμένεται να διατηρηθούν με διάφορες μορφές έως και αργότερα μέσα στο έτος. Επομένως, η όποια ομαλοποίηση αναμένεται να έρθει πολύ αργά για να σωθεί εντελώς η τουριστική σεζόν του 2021. Και επιπλέον δεν γνωρίζουμε εάν μετά τα lockdowns η στάση των ανθρώπων θα τείνει προς τα περισσότερα ταξίδια (λόγω της συσσωρευμένης ζήτησης) ή τα λιγότερα ταξίδια (λόγω του φόβου και της αβεβαιότητας). Η πλήρης ομαλοποίηση και η επιστροφή στα επίπεδα του 2019 αναμένεται να επιτευχθεί μόνο το 2022.
Πολλοί αναλυτές λένε ότι η πανδημία θα αλλάξει την οικονομία για πάντα. Ποιες αλλαγές περιμένετε σε μια οικονομία σαν την ελληνική, η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από υπηρεσίες και δραστηριότητες που απαιτούν επαφή πρόσωπο με πρόσωπο;
Οι μακροπρόθεσμες αλλαγές που περιμένουμε μετά τον κορωνοϊό είναι ότι ο κόσμος θα γίνει «πιο ψηφιακός», «πιο βιώσιμος» και «πιο τοπικός».
Σε ό,τι αφορά το «πιο ψηφιακός», η ψηφιοποίηση κρύβει και κινδύνους και ευκαιρίες. Η Ελλάδα δεν έχει μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες, οι οποίες θα ωφελούνταν από την αυξημένη ψηφιοποίηση. Όμως, η τάση αυτή μπορεί να προσφέρει μια μεγάλη ευκαιρία για τη βελτίωση της αποδοτικότητας των βιομηχανιών και να τις κάνει πολύ πιο εύστροφες.
Επίσης, σε αντίθεση με την τελευταία δεκαετία, οπότε οι μεγάλες εταιρείες της τεχνολογίας ήταν ο βασικός κερδισμένος από τις τεχνολογικές αλλαγές, η επόμενη δεκαετία θα φέρει ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να ανατρέψουν τους καθιερωμένους παίκτες. Εδώ, το μέγεθος δεν έχει τόσο μεγάλη σημασία. Και, τέλος, εάν θεωρήσουμε ότι η «εργασία από το σπίτι» ήρθε για να μείνει, η Ελλάδα μπορεί να προσφέρει έναν πολύ ελκυστικό προορισμό για τους ανθρώπους που έχουν αυτή την ευκαιρία, αλλά απαιτούν πολύ καλές τεχνολογικές υποδομές.
Για την επόμενη δεκαετία, σε διεθνές επίπεδο, βλέπουμε ευκαιρίες στο 5G, στις τεχνολογίες υγείας, στην «πράσινη» τεχνολογία και στο fintech. Και η Ελλάδα έχει το ανθρώπινο κεφάλαιο για να διεισδύσει σε κάποιους από αυτούς τους τομείς. Όμως, οι ξένες επενδύσεις απαιτούν ένα περιβάλλον φιλικό προς τις επιχειρήσεις, και αυτός είναι ένας τομέας στον οποίο η κυβέρνηση έχει ρόλο-κλειδί.
Πιο μακροπρόθεσμα, η τεχνολογία θα μας κάνει πιο αποδοτικούς, οδηγώντας σε περισσότερο ελεύθερο χρόνο και άρα περισσότερα ταξίδια, αλλά αυτό θα συμβεί με φόντο την αυξανόμενη έμφαση στη βιωσιμότητα και στη μεγαλύτερη συνειδητοποίηση της ζημιάς που προκαλούν τα ταξίδια στο περιβάλλον και στο κλίμα. Συνολικά, πάντως, ο τουρισμός αναμένεται να συνεχίσει να αποτελεί μία από τις βασικές δραστηριότητες αναψυχής.
Επίσης, όπως αναφέραμε στην πρόσφατη έκθεση για το «Μέλλον των Ανθρώπων», ο τρόπος με τον οποίο θα ψυχαγωγούνται οι άνθρωποι στο μέλλον αναμένεται να μετατοπιστεί από την ιδιοκτησία πραγμάτων στις «εμπειρίες». Και, σαφώς, η Ελλάδα έχει πολλές να προσφέρει: κλίμα, φύση, πολιτισμός.
Η δεύτερη τάση, εκείνη της βιωσιμότητας, ξεκινά από τις προτιμήσεις των καταναλωτών, ενώ υιοθετείται και από τις κυβερνήσεις. Η ΕΕ έχει συμφωνήσει για ένα πακέτο δημοσιονομικών μέτρων αξίας 1,85 τρισ. ευρώ τα επόμενα επτά χρόνια, το οποίο πρέπει να είναι συμβατό με τον στόχο για μηδενικές εκπομπές ρύπων έως το 2050. Αυτό δημιουργεί ευκαιρίες για χώρες όπως η Ελλάδα να επενδύσουν στις υποδομές για τη βελτίωση των εκπομπών ρύπων, της διασύνδεσης των σιδηροδρομικών γραμμών και του οικο-τουρισμού.
Σε ό,τι αφορά τον ισχυρότερο τοπικό χαρακτήρα, προβλέπουμε ότι η παραγωγή θα γίνει πιο τοπική. Το γεγονός αυτό αναμένεται να έχει αρνητική επίδραση στο εμπόριο και κατ’ επέκταση στη ναυτιλία.
Mujtaba Rahman, Eurasia Group: Τεράστια ευκαιρία για αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας
Το σχέδιο για την αξιοποίηση των κεφαλαίων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης θα είναι ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά προγράμματα που θα συντάξει ποτέ ελληνική κυβέρνηση, εκτιμά ο Μουτζτάμπα Ράχμαν, γενικός διευθυντής της Eurasia Group για την Ευρώπη. Στόχος του προγράμματος αυτού θα πρέπει να είναι όχι μόνο η ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας από την κρίση που προκάλεσε ο κορωνοϊός, αλλά και η μεταμόρφωση του μοντέλου της, ώστε να γίνει πιο ανταγωνιστικό, πιο προσανατολισμένο στις εξαγωγές, πιο ψηφιακό και πιο φιλικό προς τις πράσινες επενδύσεις, λέει σε συνέντευξή του.
Για να προσελκύει η Αθήνα τους ξένους επιχειρηματίες που αναζητούν ένα ασφαλές καταφύγιο από το Brexit, αλλά και τους λεγόμενους «ψηφιακούς νομάδες», θα πρέπει να τους εξασφαλίσει καλές υποδομές και ψηφιακές υπηρεσίες, καθώς και λιγότερη γραφειοκρατία, τονίζει ο κ. Ράχμαν. Ο ίδιος θεωρεί ότι η αύξηση του ελληνικού χρέους δεν συνοδεύεται αυτή τη φορά από ιδιαίτερο κίνδυνο για την εξυπηρέτηση ή την αναχρηματοδότησή του, γι’ αυτό και πιστεύει ότι το τέλος της πανδημίας θα πρέπει να φέρει και πάλι στο επίκεντρο των πολιτικών της ελληνικής κυβέρνησης τον στόχο της να κάνει την ελληνική οικονομία πιο ανταγωνιστική. Πάντως, στις προκλήσεις της επόμενης ημέρας, ο κ. Ράχμαν επισημαίνει και την ανάγκη αντιμετώπισης των κόκκινων δανείων των ελληνικών τραπεζών. Τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα του ελληνικού τραπεζικού κλάδου δεν πρέπει να γίνουν ακόμα υψηλότερα, όμως από την άλλη πλευρά θα πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να στηριχθούν και να χρηματοδοτηθούν οι βιώσιμες επιχειρήσεις της χώρας, τονίζει ο γενικός διευθυντής της Eurasia Group.
Πιστεύετε ότι η καλή διαχείριση της πανδημίας από την Ελλάδα βοηθά να βελτιωθεί η εικόνα της χώρας στο εξωτερικό και το επενδυτικό προφίλ της;
Πραγματικά, η Ελλάδα κατάφερε να αντιμετωπίσει το πρώτο κύμα της πανδημίας πολύ καλύτερα από πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό δημιούργησε κάποια αισιοδοξία ότι η βιομηχανία του τουρισμού θα μπορούσε να έχει καλύτερες επιδόσεις, τηρουμένων των αναλογιών, καθώς οι τουρίστες θα ένιωθαν πιο ασφαλείς να ταξιδέψουν στην Ελλάδα. Έκτοτε είδαμε, ωστόσο, ότι αυτό τελικά δεν επαληθεύτηκε, καθώς τα κρούσματα είχαν ήδη αρχίσει να αυξάνονται το καλοκαίρι σε πολλές χώρες και πολύς κόσμος ένιωσε ότι ήταν πιο ασφαλές να παραμείνει στη χώρα του.
Βλέπουμε, επίσης, ότι η κατάσταση διαρκώς αλλάζει. Το δεύτερο κύμα έχει ήδη χτυπήσει την Ελλάδα πιο δυνατά από το πρώτο και το σύστημα υγείας της χώρας δυσκολεύεται να αντέξει την επιθετική αύξηση των κρουσμάτων, όπως σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Παρ’ όλα αυτά, η πανδημία έχει επιταχύνει τη στροφή προς την εξ αποστάσεως εργασία και οι ψηφιακοί νομάδες αποτελούν μια τάση που θα ενισχυθεί τα επόμενα χρόνια, ενώ το Brexit θα σπρώχνει πολλούς επιχειρηματίες να αναζητήσουν καταφύγιο εκτός του Ηνωμένου Βασιλείου. Όμως, οι ελληνικές αρχές θα πρέπει να έχουν στο μυαλό τους ότι, πέρα από τη θάλασσα, τον ήλιο και τη νυχτερινή ζωή, οι επιχειρηματίες που ενδιαφέρονται να μετακομίσουν στην Ελλάδα θα αναζητήσουν πρώτα καλές υποδομές, καλές ψηφιακές υπηρεσίες και λιγότερη γραφειοκρατία.
Είναι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης μια μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα; Και πώς θα πρέπει να αξιοποιηθεί αυτή η ευκαιρία;
Η Ελλάδα είναι μία από τις χώρες που θα ωφεληθούν περισσότερο από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, όταν αρχίσουν οι ροές των κεφαλαίων. Ο τρόπος με τον οποίο θα χρησιμοποιηθούν αυτά τα χρήματα είναι ένα από τα πιο φιλόδοξα οικονομικά προγράμματα που θα συντάξει ποτέ ελληνική κυβέρνηση. Ο στόχος θα πρέπει να είναι να ενισχυθεί η ανάκαμψη από την υγειονομική και την οικονομική κρίση, αλλά και να μεταμορφωθεί το μοντέλο της ελληνικής οικονομίας, να υπάρξει μια στροφή προς ένα μοντέλο πιο προσανατολισμένο στις εξαγωγές, πιο ανταγωνιστικό, ψηφιακά βελτιωμένο και φιλικό προς τις πράσινες επενδύσεις.
Όμως, ένα από τα βασικά προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, παραδοσιακά, ήταν η απορρόφηση των κοινοτικών κονδυλίων και όχι η έλλειψή τους. Η κυβέρνηση θα πρέπει επίσης να εστιάσει στο πώς θα στήσει τη γραφειοκρατική μηχανή της χώρας και να κάνει τις συναλλαγές μαζί της αποτελεσματικές.
Φαίνεται ότι αυτή η υγειονομική κρίση θα αφήσει πίσω της μια κληρονομιά ακόμα υψηλότερων χρεών για τις περισσότερες χώρες. Σε ποιο βαθμό σάς ανησυχεί η αύξηση του ελληνικού χρέους;
Το δημόσιο χρέος θα αυξηθεί σε όλη την Ευρώπη και σε χώρες όπως η Ελλάδα το πρόβλημα θα είναι ακόμα εντονότερο. Όμως, οι κυβερνήσεις πρέπει τώρα να εστιάσουν στο πώς θα στηρίξουν τις οικονομίες τους και να βοηθήσουν να περιοριστεί η ανεργία όσο το δυνατόν περισσότερο. Το υψηλό επίπεδο του χρέους είναι ένα ζήτημα, αλλά η εναλλακτική θα ήταν πολύ χειρότερη. Επιπλέον, παραδόξως, το ελληνικό χρέος αγγίζει πολύ υψηλά επίπεδα, όμως το κόστος εξυπηρέτησής του στην πραγματικότητα μειώνεται. Επομένως, για την ώρα, δεν βλέπουμε ιδιαίτερο κίνδυνο γύρω από την εξυπηρέτηση ή τη μετακύλιση του ελληνικού χρέους.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις με τις οποίες θα βρεθεί αντιμέτωπη η Ελλάδα μόλις τελειώσει η πανδημία;
Η επόμενη ημέρα μετά την υγειονομική κρίση θα βρει την Ελλάδα να έχει «στριμωχτεί» σε όλες τις κρίσεις με τις οποίες βρέθηκε αντιμέτωπη στο πρόσφατο παρελθόν: τη χρηματοοικονομική κρίση, τη μεταναστευτική κρίση και την περιφερειακή κρίση ασφαλείας, η οποία έχει γίνει πιο ανησυχητική τους τελευταίους μήνες. Η ελληνική κυβέρνηση εκλέχθηκε με την υπόσχεση να κάνει την ελληνική οικονομία πιο ανταγωνιστική και δεν θα πρέπει να χάσει την εστίασή της σε αυτόν τον στόχο.
Ο άλλος τομέας στον οποίο κανείς θα πρέπει να δώσει πολλή προσοχή είναι εκείνος του τραπεζικού κλάδου. Οι ελληνικές τράπεζες έχουν ήδη τα υψηλότερα κόκκινα δάνεια στην Ευρώπη και πρέπει να δοθεί μεγάλη προσοχή ώστε αυτά να μην αυξηθούν ακόμα περισσότερο, αλλά από την άλλη πλευρά να δοθεί στήριξη στις πιο βιώσιμες επιχειρήσεις.
Melanie Debono, Capital Economics: Το εμβόλιο και η μάχη με τον χρόνο για να μη χαθεί και η φετινή τουριστική σεζόν
Η ελληνική οικονομία ωφελείται δυσανάλογα πολύ από την κυκλοφορία των εμβολίων για τον κορωνοϊό, εξαιτίας της μεγάλης εξάρτησής της από τον τομέα του τουρισμού, εκτιμά η Capital Economics, με αποτέλεσμα η εταιρεία ερευνών να προχωρά πρόσφατα σε αναβάθμιση των εκτιμήσεών της για το ΑΕΠ της Ελλάδας. Όπως εξηγεί σε συνέντευξή της η οικονομολόγος του οίκου Μέλανι Ντεμπόνο, η εκτεταμένη κυκλοφορία του εμβολίου στις αρχές του έτους μπορεί να σώσει σε μεγάλο βαθμό την καλοκαιρινή σεζόν, σε μια εξέλιξη που από μόνη της μπορεί να προσθέσει 1-2 ποσοστιαίες μονάδες στους ρυθμούς ανάπτυξης του 2021, χωρίς να συνυπολογίζεται και η γενικότερη θετική επίδραση σε άλλους τομείς, που θα οδηγήσει το ΑΕΠ ακόμα υψηλότερα. Συνολικά, η Capital Economics υπολογίζει ότι η ελληνική οικονομία θα έχει καλύψει το χαμένο έδαφος της πανδημίας έως το πρώτο τρίμηνο του 2022. Μάλιστα, στις προβλέψεις αυτές, ο οίκος δεν έχει συμπεριλάβει τη θετική επίδραση που αναμένεται να έχουν τα κεφάλαια από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, καθώς, όπως επισημαίνει, δεν μπορεί να γνωρίζει το πότε θα γίνει η εκταμίευσή τους. Με αυτή τη λογική, η Ντεμπόνο αναγνωρίζει ότι οι επιδόσεις της ελληνικής οικονομίας μπορεί να αποδειχθούν καλύτερες από τις προβλέψεις της.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η οικονομολόγος της Capital Economics εκτιμά ότι η μείωση του ΑΕΠ και το κόστος των μέτρων που λαμβάνει η κυβέρνηση για τη στήριξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων θα φέρουν το χρέος πάνω από το φράγμα του 200%. Παρ’ όλα αυτά, η κ. Ντεμπόνο δεν δείχνει να ανησυχεί για το χρέος που θα αφήσει πίσω της η πανδημία του κορωνοϊού, καθώς εκτιμά ότι το κόστος εξυπηρέτησής του θα παραμείνει πολύ χαμηλό. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δεν πρόκειται να σταματήσει να αγοράζει ελληνικά ομόλογα, ακόμα και αν οι συνθήκες της ευρωπαϊκής οικονομίας δεν δικαιολογούν πια το έκτακτο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης PEPP, που εφαρμόζεται για την πανδημία και είναι το μοναδικό στο οποίο συμμετέχουν αυτή τη στιγμή οι ελληνικοί τίτλοι. Έτσι, εκτίμηση της Capital Economics είναι ότι η Ελλάδα θα συνεχίσει να δανείζεται με πολύ χαμηλό επιτόκιο, αφού η απόδοση του 10ετούς ομολόγου θα πέσει στο 0,5% μέσα στο 2021.
Πότε πιστεύετε ότι θα μπορέσει η ελληνική οικονομία να επιστρέψει στα επίπεδα όπου βρισκόταν πριν από τον κορωνοϊό;
Προβλέπουμε ότι η ελληνική οικονομία θα συρρικνωθεί κατά 9,7% το 2020. Η εκτίμηση αυτή περιλαμβάνει τη συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 1,5% το τέταρτο τρίμηνο σε σχέση με το τρίτο, καθώς η οικονομία «κλείνει» και πάλι εξαιτίας του δεύτερου εθνικού lockdown. Η συρρίκνωση του τέταρτου τριμήνου θα δημιουργήσει τη βάση για ένα αδύναμο ξεκίνημα το 2021 και υπολογίζουμε ότι η κυβέρνηση θα διατηρήσει τα αυστηρά μέτρα για μεγαλύτερο διάστημα από ό,τι σχεδιάζει αυτή τη στιγμή, ενδεχομένως για τρεις μήνες, κρατώντας την οικονομική δραστηριότητα περιορισμένη ακόμα και μέσα στον Ιανουάριο. Παρότι η εμπειρία από το πρώτο lockdown δείχνει ότι η δραστηριότητα θα ανακάμψει γρήγορα μετά, αυτό θα επιβαρύνει την ανάπτυξη της επόμενης χρονιάς. Περιμένουμε αύξηση του ΑΕΠ κατά 4,5% για το 2021 και πλέον περιμένουμε ότι η οικονομία θα ανακτήσει τις ζημιές του 2020 έως το πρώτο τρίμηνο του 2022.
Η ελληνική οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό. Πιστεύετε ότι η επόμενη καλοκαιρινή σεζόν μπορεί να σωθεί;
Οι σημερινές προβλέψεις μας υποθέτουν ότι η επιβατική κίνηση από το εξωτερικό (η οποία αποτελεί το 70% της συνολικής επιβατικής κίνησης) θα κινηθεί του χρόνου περίπου στο 50% των επιπέδων του 2019. Μια εκτεταμένη κυκλοφορία του εμβολίου στην Ευρώπη στις αρχές του επόμενου έτους θα μπορούσε να σώσει την καλοκαιρινή σεζόν του 2021 για την Ελλάδα, εάν αυτό σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις της Ευρωζώνης θα μπορέσουν να άρουν τα περισσότερα από τα περιοριστικά μέτρα κατά τη διάρκεια του δεύτερου τριμήνου. Εάν συμβεί αυτό, προβλέπουμε ότι η επιβατική κίνηση από το εξωτερικό θα μπορούσε να ανακάμψει περίπου στο 80% των επιπέδων του 2019, από το περίπου 30% του 2020.
Αυτό από μόνο του θα πρόσθετε 1-2 ποσοστιαίες μονάδες στην πρόβλεψή μας για το ΑΕΠ του 2021. Και θα υπήρχε επίσης θετικός αντίκτυπος σε άλλα κομμάτια της οικονομίας. Προφανώς, το timing όλων αυτών είναι πολύ σημαντικό, καθώς ακόμα και μια καθυστέρηση δύο μηνών θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικά το πόσο καλά θα τα πάει ο τουρισμός του χρόνου.
Θα είναι το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης ένα game changer για την ελληνική οικονομία;
Η κυβέρνηση έχει ανακοινώσει σημαντικές δαπάνες για τη στήριξη της οικονομίας και έχει απευθυνθεί στις αγορές για να τις χρηματοδοτήσει. Θα λάβει επίσης ευρωπαϊκή στήριξη, καθώς η Ελλάδα αναμένεται να ωφεληθεί από επιδοτήσεις 19,3 δισ. ευρώ (που ισοδυναμούν στο 10% του ΑΕΠ), συμπεριλαμβανομένων και 16,2 δισ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Όμως οι κυβερνήσεις εξακολουθούν να διαφωνούν για τις λεπτομέρειες και τα κονδύλια θα μοιραστούν σε μια σειρά από χρόνια, επομένως αναμένεται να έχουν μόνο μια μικρή επίδραση στη δυναμική του χρέους. Εμείς υπολογίζουμε ότι το χρέος θα ξεπεράσει το 200% του ΑΕΠ φέτος.
Σας ανησυχεί αυτό το επίπεδο του χρέους;
Παρά την αύξηση του δημοσίου χρέους, περιμένουμε ότι οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων θα παραμείνουν πολύ χαμηλές, σε σύγκριση με το παρελθόν. Σημειώνεται ότι η προοπτική ενός εμβολίου, το οποίο θα ενισχύσει τις προβλέψεις για την οικονομία, θέτει σε αμφιβολία το κατά πόσο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα επεκτείνει το έκτακτο πρόγραμμα αγοράς τίτλων για την πανδημία (Pandemic Emergency Purchase Programme – PEPP). Θυμηθείτε ότι αυτό είναι το μόνο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης στο οποίο έχουν συμπεριληφθεί τα ελληνικά ομόλογα. Όμως, η ΕΚΤ δεν θα αφήσει το κόστος εξυπηρέτησης του ελληνικού χρέους να αυξηθεί. Εάν αποφασίσει να σταματήσει το PEPP ή να διαμορφώσει τη νομισματική πολιτική της χρησιμοποιώντας το Πρόγραμμα Αγοράς Τίτλων αντ’ αυτού, είναι πιθανότερο να αλλάξει τους κανόνες παρά να σταματήσει εντελώς τις αγορές ελληνικών ομολόγων. Προβλέπουμε ότι η απόδοση του ελληνικού 10ετούς ομολόγου θα πέσει στο 0,5% έως τα τέλη του 2021.