Το ελληνικό κοινωνικοοικονομικό υπόδειγμα χαρακτηρίζεται, δομικά και διαχρονικά, από μία υστέρηση, μην απέχοντας πολύ και από άλλες περιοχές της νοτίου Ευρώπης, η οποία λειτουργεί υπονομευτικά για τις προοπτικές ανάπτυξης και προόδου της χώρας. Πρόκειται για την υστέρηση όσον αφορά το κοινωνικό κεφάλαιο (social capital), καθώς τα συστατικά αυτού υπολείπονται σε σχέση με άλλα κοινωνικοοικονομικά υποδείγματα, κυρίως της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Με τον όρο κοινωνικό κεφάλαιο αναφερόμαστε στις σχέσεις, τις συμπεριφορές, τα δίκτυα και τις νόρμες που διέπουν τις διαδράσεις μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας και συμβάλλουν καθοριστικά στην κοινωνική και οικονομική πρόοδο. Κάτι σαν μια «συγκολλητική ουσία» που ισχυροποιεί μία κοινωνία και καθορίζει, συνάμα, τη σχέση της τελευταίας με τους θεσμούς, με το κράτος –με την έννοια καλύτερα της δημόσιας διοίκησης– να συνιστά έναν εκ των βασικότερων θεσμών.
H δημιουργία του κοινωνικού κεφαλαίου, αναντίρρητα, είναι μία μακροχρόνια διαδικασία που διαμορφώνεται μέσα στο πέρασμα των αιώνων και επηρεάζεται από γεωγραφικούς, ιστορικούς, πολιτικούς, περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες, καθώς και από το μοντέλο οικονομικής οργάνωσης και την αναπτυξιακή φάση στην οποία βρίσκεται μία οικονομία. Ενα από τα βασικά στοιχεία που συντελούν στη δημιουργία και συσσώρευση (ή καλύτερα ενίσχυση) του κοινωνικού κεφαλαίου, είναι η εμπιστοσύνη, όπως αυτή διαμορφώνεται είτε ατομικά είτε συλλογικά, απέναντι σε θεσμούς και κανόνες που διέπουν το κοινωνικοοικονομικό υπόδειγμα. Και το επίπεδο της εμπιστοσύνης ως συστατικό του κοινωνικού κεφαλαίου διακρίνει τις κοινωνίες σε χαμηλής και υψηλής εμπιστοσύνης, ανάμεσα δηλαδή σε κοινωνίες με σημαντικό απόθεμα κοινωνικού κεφαλαίου και σε κοινωνίες με έλλειμμα. Σε κάθε περίπτωση, το χτίσιμο της εμπιστοσύνης είναι κάτι που προκύπτει, παράλληλα με την «τάση» της κοινωνίας, και από την εξέλιξη των ίδιων των θεσμών και τον αντίκτυπο στην κοινωνία. Πρόκειται, ουσιαστικά, για μία ανατροφοδοτούμενη διαδικασία.
Το ζητούμενο, συνεπώς, για την ασκούμενη πολιτική είναι πώς θα καταφέρει να ενδυναμώσει την εμπιστοσύνη σε μία κοινωνία και, δη, απέναντι στους θεσμούς, όπως το κράτος, ειδικά όταν πρόκειται για την περίπτωση ενός μοντέλου –όπως το ελληνικό– που υιοθετεί (καλώς) όλο και περισσότερα φιλελεύθερα στοιχεία. Ενα πεδίο στο οποίο δύναται να γίνει ένα βήμα προς τη σφυρηλάτηση της εμπιστοσύνης ατομικά του πολίτη και συλλογικά της κοινωνίας απέναντι στο κράτος είναι η ανταπόκριση του τελευταίου σε έκτακτες περιστάσεις όπως μία θεομηνία. Είναι η στιγμή κατά την οποία το νοικοκυριό και η επιχείρηση έχουν ανάγκη όσο καμία άλλη φορά την παρουσία και την αρωγή του κράτους, ώστε να καταφέρουν να επιβιώσουν και να ανακάμψουν.
Ολη αυτή την περίοδο η κυβέρνηση, υπό την καθοδήγηση του πρωθυπουργού, κινείται εντατικά προς αυτή την κατεύθυνση, ώστε το κράτος, εγκαταλείποντας την κακή πρακτική του παρελθόντος, να βρίσκεται έγκαιρα, αποτελεσματικά και ουσιαστικά δίπλα στον πολίτη (και) σε ακραίες στιγμές, όταν ο πολίτης το έχει ανάγκη όσο ποτέ. Ηταν κάτι που επετεύχθη στην περίπτωση του μεσογειακού κυκλώνα «Ιανός», αλλά και σε πολλές άλλες περιπτώσεις θεομηνιών, όπου επιταχύνθηκαν όλες οι διαδικασίες, εδραιώθηκαν ο συντονισμός και η συνεργασία μεταξύ όλων των επιπέδων διακυβέρνησης και έφτασε η αρωγή στους πληγέντες, φυσικά ή νομικά πρόσωπα, άμεσα και σε χρόνους που απέχουν παρασάγγας από ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν. Αξίζει, ενδεικτικά να αναφερθεί η περίπτωση της ενίσχυσης των πληττόμενων από θεομηνία επιχειρήσεων, την οποία συντονίζει το υπουργείο Οικονομικών σε συνεργασία με τις περιφέρειες και τα συναρμόδια υπουργεία. Πρόκειται για πληττόμενες επιχειρήσεις οι οποίες μόλις μέσα σε λίγες εβδομάδες μετά την επέλευση της θεομηνίας είδαν στους τραπεζικούς τους λογαριασμούς προκαταβολή επί της ενίσχυσης, όταν η παράδοση θέλει –σε αντίστοιχες περιπτώσεις– οι επιχειρήσεις να λαμβάνουν την ενίσχυση από τρία έως και πέντε έτη μετά τη θεομηνία.
Το αποτέλεσμα τόσο της εμπειρίας όσο και των προσαρμογών του σχετικού νομοθετικού και κανονιστικού πλαισίου κατά την προηγούμενη περίοδο είναι η νομοθετική πρωτοβουλία του υπουργείου Οικονομικών για την κρατική αρωγή και, δη, προς επιχειρήσεις που πλήττονται από θεομηνία. Πρόκειται για μία πρωτοβουλία, σε συνέχεια κατεύθυνσης του υπουργού Οικονομικών, που έχει ολοκληρώσει το στάδιο της δημόσιας διαβούλευσης και οδεύει προς κατάθεση και συζήτηση στο ελληνικό Κοινοβούλιο.
Συγκεκριμένα, η νομοθετική πρωτοβουλία για την κρατική αρωγή θεσμοθετεί ένα νέο, συνεκτικό και αποτελεσματικό πλαίσιο παροχής κρατικής αρωγής σε επιχειρήσεις που έχουν πληγεί από θεομηνία, όπου, μεταξύ άλλων:
Αναδιαμορφώνεται ο μηχανισμός επιχορήγησης επιχειρήσεων που επλήγησαν από θεομηνίες, ώστε να αντιμετωπιστεί ο κατακερματισμός των αρμοδιοτήτων, να διασφαλιστούν η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα στην υλοποίηση των προβλεπόμενων διαδικασιών, να επιτευχθεί ο συντονισμός στην κινητοποίηση του κρατικού μηχανισμού σε όλα τα επίπεδα, να παρέχονται εργαλεία στήριξης που ανταποκρίνονται στις ανάγκες που προκύπτουν και να επεκταθεί το πλαίσιο στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις.
Ψηφιοποιείται η διαδικασία με τη δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας κρατικής αρωγής, η οποία θα καθιστά τη διαδικασία της οικονομικής ενίσχυσης γρήγορη, αποτελεσματική, με δυνατότητα ελέγχου και διασταύρωσης των στοιχείων και των σχετικών δηλώσεων.
Ενδυναμώνονται οι υπηρεσιακές δομές που επωμίζονται την εφαρμογή του νέου θεσμικού πλαισίου, ώστε να εναρμονιστούν και οι δυνατότητες της δημόσιας διοίκησης στις ανάγκες που προκύπτουν μετά μια θεομηνία.
Παρέχονται κίνητρα για την ιδιωτική ασφάλιση μέσω τόσο της εξίσωσης της φορολογικής αντιμετώπισης των αποζημιώσεων όσο και της ενίσχυσης των επιχειρήσεων επιπλέον αυτής υπό συνθήκες.
Διαμορφώνονται οι συνθήκες για την κινητοποίηση της κοινωνίας με τη σύσταση Ταμείου Κρατικής Αρωγής, το οποίο με αυστηρούς κανόνες λογοδοσίας και με διαφανείς κανόνες λειτουργίας θα συγκεντρώνει εισφορές ιδιωτών για αποκατάσταση φυσικών καταστροφών.
Παράλληλα, θεσπίζεται η εθνική και διακυβερνητική επιτροπή Κρατικής Αρωγής, με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων και αρμόδιων υπουργείων, για τον συντονισμό και τη διασφάλιση σε εθνικό επίπεδο της υλοποίησης του θεσμικού πλαισίου για την κρατική αρωγή.
Με τη νομοθετική πρωτοβουλία της κρατικής αρωγής, λοιπόν, θεσμοθετείται η άμεση, έγκαιρη και αποτελεσματική παρουσία του κράτους δίπλα στις επιχειρήσεις μετά μια απρόσμενη θεομηνία, συνεισφέροντας θετικά στην εμπιστοσύνη αυτών έναντι του κράτους. Και αυτό διότι το κράτος είναι δίπλα στην επιχείρηση τη στιγμή που αυτή το έχει ανάγκη όσο ποτέ. Από τη στιγμή, λοιπόν, κατά την οποία το εν λόγω θεσμικό πλαίσιο λειτουργήσει σε βάθος χρόνου, η συνεισφορά του στο χτίσιμο της εμπιστοσύνης μέσα στην κοινωνία και στην ενίσχυση του κοινωνικού κεφαλαίου θα καταστεί σίγουρα ουσιαστική. Φυσικά, προς αυτή την κατεύθυνση δρουν –ή δύναται να δράσουν– συμπληρωματικά και πολλές άλλες διαστάσεις της ασκούμενης πολιτικής, η οποία επιμένει εμφατικά –παράλληλα με την αρωγή όπου απαιτείται– στους θεσμούς, στους κανόνες, στη συνεννόηση και στη συνεργασία. Αλλωστε, όσο περισσότερο ενδυναμώνεται το κοινωνικό κεφάλαιο τόσο πιο ισχυρές είναι οι συνθήκες για να πορευθεί ένα κοινωνικοοικονομικό μοντέλο προς μια διατηρήσιμη τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης και ευημερίας για όλες και όλους.
* Ο δρ Χρήστος Τριαντόπουλος είναι γενικός γραμματέας Οικονομικής Πολιτικής του υπουργείου Οικονομικών.