Η αποχώρηση του Ραούλ Κάστρο από την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής και συμπίπτει με τη χειρότερη οικονομική κρίση που εδώ και δεκαετίες αντιμετωπίζει η χώρα. Η ιστορική γενιά της Κούβας αφίσταται των πολιτικών της καθηκόντων. Δύο είναι οι μείζονες στόχοι, που εναπόκειται στους διαδόχους να εκπληρώσουν: η καθολική ευημερία και η ικανοποιητική επίλυση των διαφορών με τις ΗΠΑ. Ο Ραούλ Κάστρο έλαβε σημαντικές αποφάσεις στις δύο θητείες του. Εγκαινίασε τη διαδικασία εφαρμογής μεταρρυθμίσεων, παράλληλα αποπειράθηκε να εξομαλύνει τις διμερείς σχέσης με την Ουάσιγκτον, ενώ κράτησε χαμηλό προφίλ στη δημόσια σφαίρα, όταν ανέλαβε πρόεδρος της χώρας ο Μιγκέλ Ντίας – Κανέλ. Ομως, στο πέρασμα των χρόνων ο αρχικός βηματισμός των αλλαγών επιβραδύνθηκε.
Το τελευταίο 8ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος, οπότε και αποχώρησε ο Ραούλ Κάστρο, προέβη σε πολύ περιοριστικές θέσεις ως προς την οικονομική δραστηριότητα. Το Συνέδριο επιβεβαίωσε το μοντέλο που θα ακολουθηθεί, αυτό της πολιτικής ορθοδοξίας σε συγκερασμό με τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Παρά τις όποιες προβλέψεις, όμως, τα τελευταία πέντε χρόνια αποδείχθηκαν λιγότερο παραγωγικά από την περίοδο 2011-2016. Είναι κοινό μυστικό εδώ και δεκαετίες ότι το οικονομικό μοντέλο της Κούβας στερείται επιδόσεων και οι όποιες βραχείες περίοδοι δυναμισμού έχουν μέχρι στιγμής συνδεθεί με έξωθεν στήριξη, παλαιότερα της ΕΣΣΔ και προσφάτως της Βενεζουέλας. Η προσέγγιση της Κούβας προς τις μεταρρυθμίσεις είναι τουλάχιστον αντιφατική, δεδομένου ότι η ανισότητα οξύνεται, οι υποδομές είναι απαρχαιωμένες, η ποιότητα των δημοσίων υπηρεσιών φθίνει, η μετανάστευση διογκώνεται, η παραγωγή τροφίμων δεν αρκεί και ο κατάλογος συνεχίζεται.
Η οικονομική κρίση που προκάλεσε η πανδημία εξέθεσε τις αδυναμίες του παραγωγικού συστήματος της Κούβας. Επί δεκαετίες η οικονομία έχει εγκλωβιστεί σε χαμηλότατο ρυθμό ανάπτυξης και έχει απολέσει τον βηματισμό της τα τελευταία χρόνια. Η αύξηση του ΑΕΠ από 2,7% το 2010-2015 εξασθένησε στο 0,9% το 2016-2019, ενώ η παραγωγή συρρικνώθηκε 11% το 2020. Τη χρονιά αυτή οι εξαγωγές καταβαραθρώθηκαν άνω του 30%. Το έλλειμμα εκτινάχθηκε και φέτος θα φθάσει το 18% του ΑΕΠ, ενώ βαίνει διογκούμενο και το χρέος. Η απροθυμία να εφαρμοστούν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στις αρχές του 21ου αιώνα είχαν ως αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του διεθνούς εμπορίου να συναρτάται με πολιτικές αποφάσεις. Συνεπώς, σήμερα τα οικονομικά προβλήματα της συμμάχου Βενεζουέλας βαρύνουν και την Κούβα. Τα λάθη και οι παραλείψεις επιδεινώνονται από το περίπλοκο των πολιτικών μεταβολών. Οι περισσότεροι διαρθρωτικοί παράγοντες, που αιτιολογούν τα γενικά χαρακτηριστικά του κουβανικού μοντέλου, είτε άλλαξαν άρδην είτε τελούν σε μετασχηματισμό: η πολιτική ηγεσία, που είναι χαρισματική, και ιστορικά νομιμοποιημένη, οι ξένοι σύμμαχοι, που μπορούν να προσφέρουν γενναιόδωρη βοήθεια, μία τρόπον τινά ομοιογένεια του πληθυσμού εξαιτίας περιορισμένης ανισότητας και κυρίαρχης ιδεολογίας και ο σχετικός οικονομικός αποκλεισμός από τον υπόλοιπο κόσμο λόγω κυρώσεων.
Είναι δύσκολο να αποφανθεί κανείς εάν η Κίνα ή η Ρωσία, οι σημαντικότεροι σύμμαχοι της Κούβας, προτίθενται να της παράσχουν άνευ όρων βοήθεια για να ξεπεράσει την κρίση. Από την άλλη, εξαιτίας μεταβολών στο διεθνές σκηνικό ίσως της επιφυλάσσεται κάτι το ανεπιθύμητο, όπως το να εμπλακεί και πάλι σε ένα είδος Ψυχρού Πολέμου έναντι των ΗΠΑ. Οι λελογισμένες μεταρρυθμίσεις στην Κούβα μπορούν να μεταβάλουν την αντίληψη που έχουν οι σύμμαχοί της για αυτήν, καθώς ακόμα και οι ΗΠΑ.
* Ο κ. Ricardo Τorres Perez είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα www.ips-journal.eu του Ινστιτούτου Φρίντριχ Εμπερτ.