Τον τελευταίο καιρό, ο κόσμος των κρυπτονομισμάτων έχει τραβήξει για ακόμα μία φορά επάνω του τα φώτα της δημοσιότητας. Η συνολική κεφαλαιοποίηση των κρυπτονομισμάτων απο 800 δισ. δολ. στις αρχές του έτους, έφτασε τα 2,5 τρισ. δολ. στις αρχές Μαΐου, πριν πέσει ξανά κοντά στο 1,5 τρισ. δολ. στις αρχές Ιουνίου. Σε παρόμοια πορεία κινήθηκε και το πρώτο και πιο δημοφιλές κρυπτονόμισμα, το bitcoin, το οποίο από 29.000 δολ. στην αρχή του έτους έφτασε σε 65.000 δολ. στα μέσα Απριλίου σημειώνοντας ιστορικό υψηλό, πριν υποχωρήσει ξανά κοντά στα επίπεδα των 37.000 δολ. στις αρχές Ιουνίου. Αυτή η εντυπωσιακή μεταβλητότητα της αγοράς είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του κόσμου της Κρυπτοοικονομίας και συγκεντρώνει την προσοχή τόσο της ερευνητικής κοινότητας όσο και του επενδυτικού κοινού.
Ωστόσο, Κρυπτοοικονομία δεν είναι μόνο το bitcoin, ούτε μόνο το ethereum. Πίσω από τα εντυπωσιακά σκαμπανεβάσματα των τιμών, πίσω από τις ιστορίες για χαμένα ηλεκτρονικά πορτοφόλια ή ξεχασμένα ιδιωτικά κλειδιά τέτοιων πορτοφολιών που κρύβουν αξίες εκατομμυρίων ευρώ, πίσω από τα tweets διασήμων που ανεβάζουν και ρίχνουν κεφαλαιοποιήσεις κατά δισεκατομμύρια σε 24ωρα, και πίσω από τις σκοτεινές συναλλαγές εκβιασμών και ξεπλύματος μαύρου χρήματος, εξελίσσονται και συντελούνται εντυπωσιακά ενδιαφέρουσες ιστορίες. Χτίζονται μηχανισμοί άντλησης κεφαλαίου (Initial Coin Offerings – ICOs, Initial Exchange Offerings – IEOs), μηχανισμοί αποκεντροποιημένου δανεισμού (decentralized lending platforms), μηχανισμοί ανταλλαγών κρυπτοστοιχείων (Decentralized exchanges – DEX), υπολογιστικά πρωτόκολλα για αποκεντρωμένες αγορές παραγώγων (blockchain-based cryptocurrency derivatives), ή ακόμα και αποκεντρωμένες αγορές προβλέψεων (Decentralized Prediction Markets). Ολα τα παραπάνω λειτουργούν χωρίς την ύπαρξη μιας κεντρικής οντότητας, χωρίς την παρεμβολή μεσαζόντων (επαγγελματίες διαμεσολαβητές) και με καταβολή μικρότερων προμηθειών. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτές οι ιδέες της λεγόμενης αποκεντροποιημένης χρηματοοικονομικής (decentralized finance – DeFi) έχουν πια εξελιχθεί σε συγκεκριμένες εφαρμογές στο οικοσύστημα της Κρυπτοοικονομίας και ήδη αντανακλώνται από τα αντίστοιχα κρυπτονομίσματα, τα οποία βρίσκονται στις πρώτες θέσεις κεφαλαιοποίησης. Η Κρυπτοοικονομία είναι πια ένα ολόκληρο οικοσύστημα που απαριθμεί κοντά στα 10.500 κρυπτονομίσματα, εκ των οποίων το καθένα προτείνει κάποια χρηστική ιδέα, προσπαθώντας να πείσει την παγκόσμια κοινότητα ότι έχει έναν ρόλο στο οικοσύστημα αυτό. Η αποκεντρωμένη χρηματοοικονομική έχει πια εξελιχθεί σε μια νέα πρόταση αρχιτεκτονικής ενός πιο αποτελεσματικού και πιο παγκοσμιοποιημένου χρηματοοικονομικού συστήματος, το οποίο έχει τα δικά του μέσα συναλλαγών, το δικό του σύστημα πληρωμών, τα δικά του μέσα άντλησης κεφαλαίων, τους δικούς του μηχανισμούς παροχής ρευστότητας, τις δικές του οιονεί τραπεζικές υπηρεσίες.
Το βασικότερο χαρακτηριστικό γνώρισμα ολόκληρου του οικοσυστήματος είναι η τεχνολογία πάνω στην οποία έχει χτιστεί το οικοσύστημα: η τεχνολογία blockchain. Μια τεχνολογία εντυπωσιακά ευπροσάρμοστη στην ιδέα του κάθε δημιουργού κάθε κρυπτοστοιχείου. Μια τεχνολογία που δίνει τη δυνατότητα στην ομάδα / κοινότητα πίσω από κάθε project, να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε αρνητικό χαρακτηριστικό μπορεί να αποδοθεί στο οικοσύστημα. Η τεχνολογία blockchain δεν είναι μόνο η τεχνολογία που έλυσε το πρόβλημα της διπλής δαπάνης ώστε να πραγματοποιούνται με ασφάλεια peer-to-peer συναλλαγές. Είναι επιπλέον η τεχνολογία που επέτρεψε τη δημιουργία των σταθερών νομισμάτων (stablecoins) για να αντιμετωπιστεί η τεράστια μεταβλητότητα στις τιμές των κρυπτοστοιχείων. Είναι η τεχνολογία που έκανε δυνατή τη δημιουργία αυτού που σήμερα ονομάζουμε αποκεντροποιημένη χρηματοοικονομική με τις αντίστοιχες εφαρμογές της. Είναι η τεχνολογία που προσφέρει λύσεις ακόμα και στην ομολογουμένως υπερβολικά ενεργοβόρα διαδικασία επικύρωσης των συναλλαγών (το λεγόμενο mining) στο δίκτυο του bitcoin. Αρκεί κάποιος να έχει φαντασία και μπορεί να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία blockchain όπως επιθυμεί για να προτείνει κάτι νέο και καινοτόμο στο οικοσύστημα.
Κίνδυνοι φυσικά και υπάρχουν, όπως σε καθετί νέο. Η ανυπαρξία ρυθμιστικού πλαισίου αφήνει εκτεθειμένο τον καταναλωτή σε διάφορα είδη κινδύνων. Προφανείς κίνδυνοι είναι αυτοί της απώλειας κεφαλαίων από τη μεγάλη μεταβλητότητα της αγοράς και η απώλεια κεφαλαίων από απάτες. Υπάρχει επιπλέον και ένας νέος κίνδυνος, ο λεγόμενος τεχνολογικός κίνδυνος, καθώς όλη η αρχιτεκτονική του κάθε ψηφιακού νομίσματος / της κάθε αποκεντρωμένης εφαρμογής είναι πάνω σε κώδικα προγραμματισμού, που σημαίνει ότι αν κάτι δεν έχει σχεδιαστεί σωστά είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει κακόβουλες επιθέσεις στο δίκτυο και απώλεια περιουσιακών στοιχείων.
Σε ένα ραγδαία μεταβαλλόμενο οικοσύστημα όπως αυτό της Κρυπτοοικονομίας, το ρυθμιστικό και εποπτικό πλαίσιο αποτελούν τη μεγαλύτερη ίσως πρόκληση. Ο σχεδιασμός ωστόσο ενός ρυθμιστικού πλαισίου δεν είναι εύκολη υπόθεση. Και αυτό γιατί δεν είναι εύκολο κατ’ αρχήν να κατανοήσουμε και στη συνέχεια να κατηγοριοποιήσουμε τη φύση και τις λειτουργίες από τα διάφορα κρυπτοστοιχεία που υπάρχουν σήμερα στο οικοσύστημα. Για παράδειγμα είναι ξεκάθαρο ότι τα περισσότερα κρυπτοστοιχεία που υπάρχουν σήμερα στο οικοσύστημα δεν αποτελούν χρηματοοικονομικά αξιόγραφα (όπως π.χ. μετοχές ή ομόλογα), καθώς δεν δίνουν δικαιώματα ιδιοκτησίας στον κάτοχό τους, ούτε και δικαιώματα πρόσβασης σε ταμειακές ροές. Αντιθέτως, υπάρχουν κρυπτοστοιχεία που μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο για μεταφορά αξίας (π.χ. το bitcoin), ενώ κάποια άλλα (ίσως τα περισσότερα) που δίνουν πρόσβαση σε διαφόρων ειδών χρησιμότητες, το οποίο είναι ένα καινούριο χαρακτηριστικό για ένα χρηματοοικονομικό οικοσύστημα. Πώς επομένως ρυθμίζεται κάτι τόσο διαφορετικό με τόσο διαφορετικά χαρακτηριστικά; Προτάσεις υπάρχουν, όπως για παράδειγμα η πρόσφατη πρόταση κανονισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις Αγορές Κρυπτοστοιχείων (Markets in Crypto Assets – MiCA), η οποία βάζει κάποια τάξη στη σημερινή αβεβαιότητα του οικοσυστήματος.
Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι σίγουρα πολλά, όπως πολλά είναι και τα θέματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το οικοσύστημα της Κρυπτοοικονομίας φαίνεται ότι ήρθε για να μείνει. Σε πέντε χρόνια είναι πολύ πιθανό να είναι διαφορετική η κατάταξη των κρυπτοστοιχείων στις πρώτες θέσεις κεφαλαιοποίησης, καθώς νέες ιδέες θα έχουν εμφανιστεί και νέες εφαρμογές θα έχουν βρει τον δρόμο τους προς την αναγνώριση. Εξάλλου, το οικοσύστημα της Κρυπτοοικονομίας είναι ακόμα σε πρώιμο στάδιο και βρίσκεται προς το παρόν σε μια φάση αυτοδοκιμής. Αυτό που διαφαίνεται ωστόσο είναι ότι το χρηματοοικονομικό σύστημα του μέλλοντος θα βασίζεται περισσότερο στους αλγόριθμους και λιγότερο στην ανθρώπινη παρέμβαση.
* Ο κ. Νίκος Δασκαλάκης είναι επίκουρος καθηγητής Χρηματοοικονομικής και Λογιστικής, Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο, ακαδημαϊκός υπεύθυνος προγράμματος ΚΕΔΙΒΙΜ «Οικονομικά του Blockchain: Εισαγωγή στα Κρυπτονομίσματα»
** Ο κ. Παναγιώτης Γεωργιτσέας είναι υπ. διδάκτωρ Τμήματος Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο, αναλυτής ΞΧ/ΧΤ.