Τα ψηφιακά νομίσματα (bitcoin, libra και άλλα) έχουν δημιουργήσει προκλήσεις για την οργάνωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, ενώ η πανδημία του κορωνοϊού έχει προκαλέσει την ανάγκη για τη διόρθωση των λαθών του παρελθόντος και το «χτίσιμο ενός καλύτερου συστήματος». Η προθυμία των κεντρικών τραπεζών να εξετάσουν το ηλεκτρονικό νόμισμα παρέχει ένα άνοιγμα για την επανεξέταση μιας πραγματικά καινοτόμου μεταρρύθμισης του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος – του τύπου που απορρίφθηκε τη δεκαετία του 1940, αλλά είναι πιο κατάλληλη για έναν ψηφιακό νομισματικό κόσμο. Κατά την άποψή μας στο Levy Economics Institute, μία πιο πολλά υποσχόμενη εναλλακτική λύση μεταρρύθμισης δεν αξιοποιήθηκε στη συμφωνία του Bretton Woods: συγκεκριμένα, η πρόταση «εκκαθάρισης» του Τζον Μέιναρντ Κέινς, η οποία είναι πιο επιδεκτική στις ψηφιακές συναλλαγές και μπορεί να ξεπεράσει τα ελαττώματα των υφιστάμενων προτάσεων μεταρρύθμισης, όπως αυτές που επικεντρώνονται στην αύξηση του ρόλου ειδικών τραβηκτικών δικαιωμάτων (SDR) του ΔΝΤ.
Κατά την εκτίμησή μας οι επικρατούσες προτάσεις θα έκαναν ελάχιστα για την αντιμετώπιση της αστάθειας που ενυπάρχει στη διατήρηση του τρέχοντος συστήματος. Γνωρίζοντας ότι η πρόταση του Κέινς απορρίφθηκε εν μέρει λόγω της πολιτικής και οικονομικής κυριαρχίας των οικονομικών ανησυχιών των ΗΠΑ για τη μεταπολεμική περίοδο της ανοικοδόμησης – και ότι τέτοιες ανησυχίες, όσον αφορά τη διατήρηση της εθνικής αυτονομίας, για παράδειγμα, είναι βέβαιο ότι θα αναζωπυρωθούν σε οποιαδήποτε απόπειρα επαναφοράς της ιδέας της εκκαθάρισης. Ισως οι κυβερνήσεις μπορεί να θεωρήσουν ότι είναι πολύ δύσκολο να εφαρμοστούν τέτοιες ριζικές αλλαγές, αλλά ο ιδιωτικός τομέας έχει ήδη δημιουργήσει ένα ισοδύναμο ενός διεθνούς παγκόσμιου νομισματικού συστήματος. Αυτό δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη, δεδομένου ότι ο Κέινς ανέφερε ότι η έμπνευση για την πρότασή του ήταν να επεκτείνει αυτό που χαρακτήρισε ως «βασική αρχή του τραπεζικού συστήματος όπως έχει εδραιωθεί σε οποιοδήποτε εθνικό και κλειστό σύστημα», με το οποίο εννοούσε τις μεταφορές πιστώσεων και χρεώσεων ενός συστήματος «εκκαθάρισης» που παρέχει τον τελικό και καθαρό διακανονισμό των χρεώσεων και πιστώσεων μεταξύ χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων σε όρους ορισμένης λογιστικής μονάδας (εθνικού νομίσματος).
Ο Κέινς απλά πρότεινε την επέκταση αυτής της αρχής στο διεθνές στάδιο, έτσι ώστε οι χώρες να αναλάβουν καθαρές διευθετήσεις των εξωτερικών λογαριασμών τους σε όρους μιας πλασματικής μονάδας διακανονισμού, που την ονόμασε bancor. Εκ τούτου διερευνήσαμε εάν ένα τέτοιο ή παρόμοιο σύστημα εκκαθάρισης θα μπορούσε να δημιουργηθεί από μια ήδη υπάρχουσα πρωτοβουλία που έχει αναδυθεί στον ιδιωτικό τομέα και αν η λειτουργία ενός ιδιωτικού (παγκόσμιου) συστήματος πληρωμών, του οποίου η δομή θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως σχέδιο της σύγχρονης εποχής για ένα πιο πολιτικά αποδεκτό ισοδύναμο της διεθνούς εκκαθάρισης του Κέινς.
Η εξέλιξη του διεθνούς νομισματικού συστήματος δημιούργησε ποικίλες θεωρητικές προσεγγίσεις που μπορούν να εφαρμοστούν για τη διαχείριση των μεταβαλλόμενων προκλήσεων. Μεγάλη σημασία των θεωρητικών εναλλακτικών του Κέινς, όπως η «θεωρητική ποσότητα» του χρήματος με βάση τον χρυσό και την επικρατούσα θεωρία του τραπεζικού συστήματος που προέκυψε από αυτήν τη θεωρία, έχει και την «τραπεζική αρχή» της. Η «τραπεζική αρχή» του Κέινς είναι η έννοια του συμψηφισμού χρεώσεων και πιστώσεων σε ένα συμψηφιστικό γραφείο ή έναν κοινό ισολογισμό – ήταν κεντρική για την ανάπτυξη της ιδέας της εκκαθάρισης. (Η πρόταση που εγκρίθηκε τελικά στο Bretton Woods έμοιαζε με την αύξηση της τραπεζικής αρχής των κλασματικών αποθεματικών (fractional reserves) σε διεθνές επίπεδο – και έφερε μαζί της την αστάθεια που ενυπάρχει στα εγχώρια κλασματικά αποθεματικά των χρηματοοικονομικών συστημάτων.)
Ωστόσο, υπάρχει ήδη μια εναλλακτική λύση στον ιδιωτικό τομέα, η οποία θα μπορούσε να εκληφθεί ως πρόδρομος ενός ευρύτερου διεθνούς συστήματος εκκαθάρισης, που θα μπορούσε να προσφέρει τα βασικά οφέλη της αρχικής πρότασης του Κέινς. Η λύση που χρησιμοποιείται είναι ως επέκταση των διεθνών υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας που παρέχονται από ιδιωτική εταιρεία και όχι ως χρηματοπιστωτικό ίδρυμα. Οι λειτουργίες του Webtel.mobi (WM) –ενός εξειδικευμένου παρόχου υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας– προσφέρουν τη λύση, καθώς και άλλες βοηθητικές υπηρεσίες πληρωμών. Οι πελάτες (μέλη) του συστήματος WM φορτώνουν τους λογαριασμούς τους με πιστώσεις (μέσω τραπεζικού εμβάσματος, πληρωμής μέσω κάρτας ή μετρητών), για να χρησιμοποιηθούν όχι μόνο για την προπληρωμή υπηρεσιών κινητής τηλεφωνίας, αλλά και για συναλλαγές μεταξύ μελών, συμπεριλαμβανομένων και πέραν των εθνικών συνόρων. Το σύστημα WM παίζει τον ρόλο του λογιστή σε αυτή τη ρύθμιση, παρέχοντας έναν μηχανισμό εκκαθάρισης, έτσι ώστε τα υπόλοιπα λογαριασμών των μελών να προσαρμόζονται καθώς συμμετέχουν σε παγκόσμιες συναλλαγές, αλλά τα συνολικά υπόλοιπα του συστήματος να παραμένουν σταθερά.
Το σύστημα WM, όταν εκλαμβάνεται ως εμβρυική ένωση εκκαθάρισης, αντικατοπτρίζει την τραπεζική αρχή του Κέινς στις δραστηριότητές του. Οι συναλλαγές ενεργοποιούνται μεταξύ μελών χωρίς κίνηση ή μεταφορά χρημάτων εκτός από τις χρεωστικές / πιστωτικές εγγραφές στους λογαριασμούς των μελών της WM. Ως πρότυπο για μια ευρύτερη διεθνή ένωση θα είχε το πλεονέκτημα να μη χρειαστεί ένα νέο διεθνές νόμισμα, κάτι σαν το SDR ή τα υπόλοιπα κεφαλαίων ή αποθεματικών (capital or reserve balances), αλλά θα είχε τη δυνατότητα να ελέγχει τις διεθνείς ανισορροπίες και να εξασφαλίζει μεγαλύτερη σταθερότητα εντός αυτού του συστήματος.
Τέλος, η πανδημία κατέστησε σαφές ότι η μόνη έγκυρη απάντηση είναι η εξάλειψη του ιού σε παγκόσμια κλίμακα. Η εκκαθαριστική ένωση του Κέινς μετακινείται από τον κεντρικό ρόλο των κυρίαρχων εθνικών νομισμάτων στη δημιουργία παγκόσμιας ρευστότητας, η οποία μπορεί να κινητοποιηθεί ευκολότερα για τη στήριξη της αειφόρου ανάπτυξης των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών – προϋπόθεση για την επιτυχία στον έλεγχο της πανδημίας και άλλων μελλοντικών καταστροφών.
* Ο κ. Δημήτρης Παπαδημητρίου είναι πρόεδρος του Levy Economics Institute και καθηγητής στο Bard College της Νέας Υόρκης.