Αν η κλιματική αλλαγή αποτελεί πρωτοφανή εξέλιξη τουλάχιστον στην έως τώρα γνωστή Ιστορία, εξίσου πρωτοφανής είναι η αρνητική συγκυρία που δημιουργεί για συγκεκριμένους κλάδους της οικονομίας καθώς συνδυάζεται με την πανδημία. Πλήττει στον μέγιστο βαθμό ακριβώς εκείνους τους κλάδους που έχουν δεχθεί το μεγαλύτερο χτύπημα από την πανδημία με την εξαίρεση, βέβαια, του λιανικού εμπορίου που αφενός μεν ανέκαμψε επιθετικά με την πρώτη άρση των περιοριστικών μέτρων και αφετέρου διοχετεύθηκε έτσι κι αλλιώς στις online αγορές. Ο λόγος για τον τουρισμό που, όπως έχει επισημάνει ο ΟΗΕ, αποτελεί το κύριο προϊόν που εμπορεύεται το 83% των αναπτυσσόμενων χωρών και οι ειδικοί του κλάδου τον χαρακτηρίζουν ενίοτε «μεγαλύτερη εθελοντική προσφορά των πλουσίων προς τους φτωχούς». Παράλληλα, πλήττει τον ενεργειακό κλάδο και γενικότερα τις εξορύξεις και τις αεροπορικές μεταφορές, που κυριολεκτικά γονάτισαν το φοβερό 2020 με το πρώτο κύμα της πανδημίας και ακόμη αγωνίζονται να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους.
Ηδη από τον Ιούνιο, περίπου ένα μήνα πριν από τις πλημμύρες σε Γερμανία και Βέλγιο και ενάμιση μήνα πριν από τις καταστρεπτικές πυρκαγιές που εξαφάνισαν μεγάλες δασικές εκτάσεις στη χώρα μας και στη γειτονική Ιταλία και στην Τουρκία, η Υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για την Ανάπτυξη (UNCTAD) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού των Ηνωμένων Εθνών (UNWTO) προειδοποιούσαν για τα δυσθεώρητα ύψη της ζημίας σε περίπτωση που θα χαθεί ουσιαστικά και η φετινή τουριστική σεζόν.
Δεδομένου ότι τον Ιούνιο αρκετές χώρες είχαν ακόμη κλειστά τα σύνορά τους, οι δύο οργανισμοί προειδοποιούσαν πως η συνολική ζημία στον παγκόσμιο τουρισμό για τα δύο πρώτα έτη της πανδημίας θα μπορούσε να υπερβεί τα 4 τρισ. δολ. Η προειδοποίηση αφορούσε, βέβαια, μόνο τις επιπτώσεις της πανδημίας, που το περασμένο έτος προκάλεσε στην παγκόσμια τουριστική βιομηχανία ζημίες 2,4 τρισ. δολ. και αύξηση της ανεργίας κατά 5,5%.
Στο μεταξύ, όμως, η επιτάχυνση του ρυθμού με τον οποίο λιώνουν οι πάγοι και η συνεπακόλουθη άνοδος της θάλασσας επιφέρουν νέα πλήγματα. Στα νησιά του Νότιου Ειρηνικού μειώνεται διαρκώς η έκταση των παραλιών τους, ενώ η άνοδος της θερμοκρασίας των ωκεανών καταστρέφει τους κοραλλιογενείς υφάλους τους εξαφανίζοντας κάθε δέλεαρ για τους τουρίστες. Εξίσου καταστρεπτική για τον τουρισμό αναμένεται να είναι η επέκταση της περιόδου των τυφώνων. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Συμβούλιο Τουρισμού, στην Καραϊβική, όπου ο τουρισμός αντιπροσωπεύει το 30% του ΑΕΠ των χωρών της, η παράταση της περιόδου των τυφώνων το 2017 απομάκρυνε 826.100 τουρίστες, με συνέπεια ζημία ύψους 741 εκατ. δολαρίων.
Φέτος οι πρωτοφανείς πλημμύρες στη Γερμανία κατέστρεψαν τα μονοπάτια στα βουνά της Βαυαρίας ενώ οι πυρκαγιές στη Μεσόγειο εξαφάνισαν δασικές περιοχές. Αναπόφευκτα αναμένεται να περιοριστεί ο ορειβατικός τουρισμός ανά την Ευρώπη.
Το πλήγμα θα είναι ισχυρότερο στα Ιμαλάια, όπου οι ακραίες χιονοπτώσεις και χαλαζοπτώσεις καθιστούν τα όρη πολύ πιο επικίνδυνα και καταστρέφουν την ομορφιά του οικοσυστήματος. Η ακραία ξηρασία στις δυτικές ΗΠΑ προκάλεσε αποξήρανση της λίμνης Πάουελ με αποτέλεσμα τις μαζικές ακυρώσεις κρατήσεων στην Αριζόνα.
Το λιώσιμο των πάγων καταστρέφει πετρελαϊκές υποδομές
Αν ο τουρισμός δέχθηκε βαρύ πλήγμα από την πανδημία και τα περιοριστικά μέτρα, η πετρελαϊκή βιομηχανία, που έχει έτσι κι αλλιώς δαιμονοποιηθεί εν μέσω της στροφής στην πράσινη ενέργεια, σημείωσε μεγαλύτερες απώλειες. Η αναστολή στη λειτουργία βιομηχανιών την άνοιξη του περασμένου έτους οδήγησε σε καταβαράθρωση της παγκόσμιας ζήτησης για ενέργεια και στην πρωτοφανή υποχώρηση των προθεσμιακών συμβολαίων πετρελαίου σε αρνητικό έδαφος. Ακολούθησε η έκλειψη της σχιστολιθικής βιομηχανίας των ΗΠΑ, με τις μικρές βιομηχανίες ιδίως να προσφεύγουν στον πτωχευτικό κώδικα η μία μετά την άλλη.Η κλιματική αλλαγή φέρνει νέα δεινά για τον κλάδο, όχι υπό την έννοια της μείωσης της ζήτησης, αλλά επειδή θα προκαλέσει προβλήματα λειτουργικά και ζημίες. Οσο θα επιμηκύνονται οι θερμές περίοδοι, ενώ θα γίνεται επιθετικός ο παγετός στη διάρκεια του χειμώνα, τόσο θα χρειάζεται περισσότερη ενέργεια για ψύξη το καλοκαίρι και για θέρμανση τον χειμώνα. Θα προκύπτουν όμως και διαδικασίες άγνωστες έως τώρα όπως, για παράδειγμα, η επιχείρηση ψύξης του δικτύου αγωγών της Αλάσκας.Σύμφωνα με την Inside Climate News, η εταιρεία αγωγών της Αλάσκας πήρε ειδική άδεια για την κατασκευή συστήματος ψύξης, με στόχο να διατηρήσει παγωμένα ορισμένα μέρη του δικτύου των αγωγών. Οπως επισημαίνει σε σχετικό ρεπορτάζ της η εφημερίδα Wall Street Journal, έχουν οικοδομηθεί σε παγωμένο έδαφος υποδομές πολλών δισ. δολαρίων για την άντληση και εκμετάλλευση πετρελαίου και φυσικού αερίου. Καθώς επιταχύνεται ο ρυθμός με τον οποίο λιώνουν οι πάγοι και αλλάζουν οι συνθήκες, δημιουργείται πρόβλημα. Μιλώντας σε συνέδριο στις αρχές του έτους, ο Ρώσος υπουργός Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, Αλεξάντερ Κοζλόφ, τόνισε πως περίπου το 23% των τεχνικών προβλημάτων και δυσλειτουργιών που παρουσιάζονται στις εξορύξεις και σχεδόν το 1/3 της ζημίας στον κλάδο οφείλονται στο ότι λιώνουν οι πάγοι. Σύμφωνα, έτσι, με σχετική έρευνα των Moscow Times, η οικονομία της Ρωσίας ενδέχεται να χάσει περισσότερα από 67 δισ. δολ. μέχρι το 2050 εξαιτίας της βλάβης που θα προκαλέσει σε υποδομές του πετρελαϊκού κλάδου το λιώσιμο των πάγων.Και βέβαια, τα προβλήματα για τον πετρελαϊκό κλάδο δεν προκύπτουν μόνο από την άνοδο της θερμοκρασίας, αλλά και από τις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες που επιφέρει η κλιματική αλλαγή. Ας μην ξεχνάμε τον παγετό που γνώρισε φέτος τον χειμώνα το Τέξας και ο οποίος οδήγησε σε διακοπή της παραγωγής και της διύλισης πετρελαίου στον Κόλπο του Μεξικού – και μάλιστα σε πολύ μεγαλύτερη έκταση και διάρκεια από όση είχε προκαλέσει οποιοσδήποτε κυκλώνας τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με την αμερικανική Υπηρεσία Ενημέρωσης για Θέματα Ενέργειας, η δραστηριότητα διύλισης μειώθηκε τότε κατά 2,4 εκατ. βαρέλια την ημέρα, περίπου κατά το 1/3. Και οι ειδικοί εκτιμούν πως η κλιματική αλλαγή θα πλήξει τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων με πολλούς άλλους τρόπους.
Τα επεισόδια ακραίας ξηρασίας μπορούν να περιορίσουν την παραγωγή πετρελαίου, ενώ η ανεπάρκεια νερού μπορεί να εμποδίσει τη διαδικασία της υδραυλικής ρηγμάτωσης που χρησιμοποιεί η σχιστολιθική βιομηχανία, αλλά και τη διύλιση.
Μόνο για το 2020 οι ζημίες για τις αεροπορικές εταιρείες ξεπερνούν τα 100 δισ. δολ.
Αν ο πετρελαϊκός κλάδος έχει κατηγορηθεί για τη συνδρομή του στην κλιματική αλλαγή, οι αερομεταφορές είναι ο κλάδος που προσφέρεται στην παγκόσμια κοινή γνώμη ως αποδιοπομπαίος τράγος. Είναι αυτός τη μοίρα του οποίου μπορεί ώς ένα βαθμό να αποφασίσει ο μέσος πολίτης. Η βιομηχανία των αεροπορικών εταιρειών ευθύνεται για το 12% των καυσαερίων που εκπέμπουν συνολικά οι μεταφορές ανά τον κόσμο, αλλά και για το 2% του συνόλου των εκπομπών καυσαερίων παγκοσμίως. Ετσι, πολύ πριν από την πανδημία είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσεται μια προβληματική στην παγκόσμια κοινή γνώμη για την ανάγκη να περιοριστούν τα τόσο βαρύτατα ρυπογόνα αεροπορικά ταξίδια. Το 2019, μάλιστα, η KLM προχώρησε σε μια παράτολμη κίνηση, που μάλλον δεν θα είχε διανοηθεί εάν μπορούσε να φανταστεί ότι σύντομα θα ακολουθούσε η πανδημία. Σε μια διαφήμισή της έθετε το ερώτημα: «Εχεις πραγματικά ανάγκη να με βλέπεις; Ή μήπως θα μπορούσες να πάρεις το τρένο αντί για εμένα;». Καλούσε εν ολίγοις τους πελάτες της να σκεφτούν με περιβαλλοντική ευαισθησία και να αποφασίζουν πιο συνειδητά το μέσον με το οποίο θα ταξιδέψουν.
Η πανδημία γονάτισε τον κλάδο, όταν περίπου 15.000 αεροσκάφη παρέμεναν ακινητοποιημένα στο έδαφος και η ζημία για τον κλάδο υπολογιζόταν ότι μόνο το 2020 θα υπερέβαινε τα 100 δισ. δολ. Ανάμεσα στις εταιρείες που είτε πτώχευσαν είτε βρέθηκαν στα πρόθυρα της πτώχευσης και σώθηκαν από τις κυβερνήσεις τους συγκαταλέγονταν οι Virgin Australia, Virgin Atlantic, Flybe, South African Airways, LATAM, Avianca, Compass και Trans States.
Οι κυβερνήσεις έβαλαν βαθιά το χέρι στην τσέπη για να σώσουν κάποιους εμβληματικούς αερομεταφορείς. Και τώρα βρίσκονται ενώπιον της κλιματικής αλλαγής, που πλήττει καίρια τις δραστηριότητές τους. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν σχεδόν διπλασιάσει τον αριθμό των πτήσεων που καθυστέρησαν εξαιτίας τους. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurocontrol, το 2019 ο αριθμός των πτήσεων που καθυστέρησαν εκτοξεύθηκε στα 6,5 εκατ. από τα 3,5 εκατ., στα οποία ανερχόταν το 2003, και το 27% αυτών των καθυστερήσεων οφειλόταν στις ακραίες καιρικές συνθήκες.
Τώρα ο κλάδος έχει να αντιμετωπίσει το κόστος που συνεπάγεται η προσαρμογή στο νέο περιβάλλον του κόσμου εν τω μέσω μιας κλιματικής κρίσης. Η προοπτική ανόδου της επιφάνειας της θάλασσας υπαγορεύει την ανέγερση αεροδρομίου σε πολύ μεγαλύτερο υψόμετρο, γι’ αυτό και ο νέος τερματικός σταθμός του αεροδρομίου Τσάνγκι της Σιγκαπούρης κατασκευάστηκε 5,5 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Η Avinor που διαχειρίζεται όλα τα αεροδρόμια στην ακτογραμμή της Νορβηγίας έχει δώσει εντολή όλοι οι διάδρομοι απογείωσης να κατασκευάζονται εφεξής τουλάχιστον 7 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Επιπλέον, τα ακραία καιρικά φαινόμενα υπαγορεύουν την πρόσληψη πρόσθετου προσωπικού, που θα αναλάβει να εξυπηρετεί το επιβατικό κοινό, καθώς όλο και περισσότεροι επίδοξοι επιβάτες προσπαθούν να αλλάξουν τα εισιτήριά τους ενόψει κακοκαιρίας.
Ολα αυτά προστίθενται στο κόστος που ήδη έχουν προκαλέσει στον τραυματισμένο κλάδο τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Μόνο μέσα στον Αύγουστο ακυρώθηκαν πάνω από 300 πτήσεις στα αεροδρόμια του Σικάγου και του Ντάλας, ενώ στο Ντένβερ καθυστέρησαν 300 πτήσεις λόγω του καπνού από τις πυρκαγιές στις βορειοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ.
Οι παρενέργειες
Στις αρχές του έτους, ο Ρώσος υπουργός Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων Αλεξάντερ Κοζλόφ τόνισε σε συνέδριο για το περιβάλλον πως «το 23% των τεχνικών δυσλειτουργιών και διακοπών και σχεδόν το 1/3 της ζημιάς στην εξόρυξη ορυκτών καυσίμων οφείλονται στο ότι λιώνουν οι πάγοι».
Αναταράξεις
Σχολιάζοντας την προοπτική να επιμηκυνθεί ο χρόνος μιας πτήσης από την Ευρώπη στις ΗΠΑ εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, ο καθηγητής Ατμοσφαιρικής Επιστήμης στο University of Reading της Βρετανίας Πολ Γουίλιαμς τόνισε πως «ο τομέας των αερομεταφορών όχι μόνο θα είναι θύμα της κλιματικής αλλαγής, αλλά θα θεωρείται και κακοποιός στη συνείδηση της κοινής γνώμης».
Απροετοίμαστοι
Επισημαίνοντας πως η τουριστική βιομηχανία «είναι απολύτως απροετοίμαστη» για την κλιματική αλλαγή, ο καθηγητής Διαχείρισης Περιβάλλοντος στο Πανεπιστήμιο του Γουότερλο στον Καναδά Ντάνιελ Σκοτ, που μελετά επί δεκαετίες τον αντίκτυπο στον τουρισμό, κάλεσε τις τουριστικές επιχειρήσεις «να κάνουν πολλά μέσα στα επόμενα τρία χρόνια, για να καταλάβουν τι συνεπάγεται μετάβαση σε μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα».