Ενα σχέδιο ανάπτυξης για την οικονομία παρέχει μια ολοκληρωμένη επισκόπηση των υφιστάμενων συνθηκών και προτείνει στρατηγικές, προγράμματα και πολιτικές για τη βελτίωσή της ανάλογα με τις δυνατότητές της. Η οικονομική ανάπτυξη είναι ουσιαστικά η συνταγή για τη δημιουργία εθνικού πλούτου –για να θυμηθούμε τον Ανταμ Σμιθ–, ο οποίος ενισχύει την ευημερία και την ποιότητα ζωής όλων των πολιτών, ιδίως αυτών που συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία. Το επιθυμητό είναι ότι, ταυτόχρονα, ένα λειτουργικό και αξιόπιστο κοινωνικό κράτος ανταποκρίνεται στις ανάγκες αυτών που, συγκυριακά ή χρόνια, αδυνατούν να συνεισφέρουν ενεργά.
Η Διεθνής Εκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ), η οποία, ειρήσθω εν παρόδω, εγκαινιάστηκε ως θεσμός το 1926 και την επισκέφθηκε για πρώτη φορά ο Ελ. Βενιζέλος ως πρωθυπουργός το 1928, έχει αναδειχθεί μετά το 1974 ως το προνομιακό βήμα για τον εκάστοτε πρωθυπουργό της χώρας να εκφωνεί μια βαρυσήμαντη ομιλία επικεντρωμένη σχεδόν αποκλειστικά σε θέματα οικονομίας. Ο πυρήνας της ομιλίας δεν μπορεί να είναι άλλος από την αποσαφήνιση των κυβερνητικών επιλογών μεσοπρόθεσμα για τους μακροοικονομικούς στόχους και τις συνθήκες που θα εξασφαλίσουν την επίτευξή τους. Εξαγγελίες για θέματα φορολογικής πολιτικής, καθώς και αλλαγές στο γενικότερο πλαίσιο της κοινωνικής πολιτικής, είναι αναμενόμενες, ιδίως σε χρονιές που υπάρχει κομματική εναλλαγή στην κυβέρνηση.
Είναι εύλογο να αναρωτηθεί κανείς αν η ΔΕΘ ανταποκρίνεται πλέον σε αυτή την ανάγκη. Διαχρονικά, αυτό που παρατηρείται είναι ότι το βήμα της Εκθεσης προσφέρεται για την εξαγγελία παροχών, επιδοτήσεων και ευεργετικών πολιτικών οι οποίες –ανάλογα με τη συγκυρία– καλύπτουν αιτήματα διαφόρων παραγωγικών τάξεων αλλά και ευρύτερων ομάδων πολιτών, όπως εργαζόμενοι στον δημόσιο ή ιδιωτικό τομέα, επαγγελματίες διαφόρων κατηγοριών, αγρότες, μικρομεσαίοι κ.λπ.
Οι κυβερνητικές εξαγγελίες υπόσχονται και μοιράζουν ευημερία, χωρίς όμως να μπορούν εμπράκτως να την παραγάγουν. Υπόσχονται σίγουρες δαπάνες χωρίς να διασφαλίζουν σίγουρα έσοδα για να τις καλύψουν. Στο τέλος, αυτό που επιβαρύνεται είναι το δημοσιονομικό έλλειμμα και το εθνικό χρέος. Μια δοκιμασμένη συνταγή που οδηγεί σε μνημόνια.
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, η πρακτική αυτή προσβάλλει την αξιοπρέπεια των πολιτών. Δίνει την αίσθηση ότι όλοι, ή σχεδόν όλοι, εργαζόμενοι ή αυτοαπασχολούμενοι, υπάλληλοι ή αγρότες, είναι μέλη μιας κοινωνίας με το χέρι προτεταμένο και την παλάμη ανοικτή. Η προσδοκία είναι ότι η πολιτική ηγεσία, τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο, θα μοιράσει «εισοδηματική δικαιοσύνη» μέσω ενός αυθαίρετου διανεμητικού συστήματος.
Η ελληνική οικονομία και κοινωνία χρειάζονται «αλλαγή παραδείγματος» (paradigm shift). Οι εξαγγελίες για εκσυγχρονισμό, ανασυγκρότηση, επανεκκίνηση της οικονομίας, ανασύσταση και επανίδρυση ενός έξυπνου κοινωνικού κράτους ακούγονται περισσότερο ως σαφείς αναφορές στους τομείς όπου έχουν διαχρονικά αποτύχει οι διάφορες κυβερνήσεις. Για τον λόγο αυτό, οι υποσχέσεις αυτές είναι πάντα επίκαιρες και παρούσες σε κάθε ετήσια ομιλία πρωθυπουργού στη ΔΕΘ.
Πρέπει να σταματήσει αυτό που ο Νίτσε ονόμαζε «αιώνια επιστροφή του ίδιου». Οι κυβερνητικές εξαγγελίες πρέπει να επικεντρώνονται στη δημιουργία συνθηκών για την παραγωγή εθνικού πλούτου ως βασική προϋπόθεση για τη δίκαιη και αναλογική διανομή του. Η Ελλάδα διαθέτει τα δομικά υλικά, όπως εργατικό δυναμικό, πόροι, τεχνολογική επάρκεια, προσβασιμότητα σε αγορές, για να ανασυντάξει το παραγωγικό της μοντέλο. Αυτό δεν μπορεί να γίνει με αυθαίρετη διασπάθιση πόρων, αλλά με μια ενεργό αναπτυξιακή πολιτική που ναι μεν διανέμει πόρους, αλλά το κάνει μέσω της παραγωγής και όχι μέσω επιδοτήσεων και επιδομάτων. Τα ίδια χέρια και οι ίδιες παλάμες θα εισπράξουν αυτό που τους αναλογεί και ακόμη περισσότερα, και θα το εισπράττουν διά βίου πηγαίνοντας το προϊόν ή την υπηρεσία που παράγουν στην αγορά. Οι ανεπτυγμένες οικονομίες της Ευρώπης, από τη Γερμανία μέχρι τις σκανδιναβικές χώρες, ανεξαρτήτως προοδευτικού ή συντηρητικού πολιτικού προσήμου, δείχνουν τον δρόμο.
Για τον εκάστοτε πρωθυπουργό που εκφωνεί λόγο στη ΔΕΘ, μια επισήμανση που δανείζομαι από τον Μαρκ Τουέιν: «Αν συνειδητοποιήσεις ότι βρίσκεσαι στην πλευρά της πλειοψηφίας, είναι καιρός είτε ν’ αλλάξεις είτε να σταθείς και ν’ αρχίσεις να προβληματίζεσαι». Αυτή είναι άλλωστε και η μοίρα του ηγέτη, να δείχνει τον δρόμο, όχι να ακολουθεί, ακόμη και την πλειοψηφία.
* Ο κ. Γιώργος Στούμπος διετέλεσε καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και στέλεχος στην Τράπεζα της Ελλάδος.