Οι κανόνες δημοσιονομικής πειθαρχίας που ορίζει το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης υπήρξαν επανειλημμένως αιτία τριβών ανάμεσα στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Από σήμερα επανεξετάζονται, καθώς στην εποχή της πανδημίας δεν είναι ρεαλιστικός ο στόχος του 60% για το χρέος. Και στο μεταξύ είναι δυσβάσταχτο το κόστος της στροφής στην πράσινη οικονομία.
Κύριος στόχος του συμφώνου είναι να προστατεύσει την αξία του ευρώ θέτοντας όρια στον δανεισμό των κυβερνήσεων, δεδομένου ότι η Ευρωζώνη έχει ενιαία νομισματική πολιτική που στηρίζει το νόμισμά της, αλλά κάθε ένα από τα 19 κράτη-μέλη της έχει δική του δημοσιονομική πολιτική.
Στο τραπέζι το όριο του χρέους, αλλά και η πρόκληση της στροφής στην πράσινη οικονομία.
Η ιδιαιτερότητα αυτή της Ευρωζώνης προκάλεσε τριβές ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Εχει μείνει σχεδόν ιστορική η δήλωση του τότε προέδρου της Κομισιόν, Ρομάνο Πρόντι, ο οποίος το 2002 χαρακτήρισε «ηλίθιο» το σύμφωνο, κάτι που εξακολουθεί να πιστεύει και σήμερα. Μιλώντας στο Reuters, ο κ. Πρόντι τόνισε ότι το σύμφωνο του δημιουργούσε πολλά προβλήματα όταν ήταν πρόεδρος της Κομισιόν, αλλά αργότερα οι περισσότεροι άνθρωποι βρήκαν πως είχε δίκιο «δεδομένου ότι σε δύσκολους καιρούς το σύμφωνο δεν μπορεί να λειτουργήσει». Οι κίνδυνοι που εγκυμονεί αυτό το ιδιάζον καθεστώς του ενιαίου νομίσματος με πολλές εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές κατέστη σαφές το 2010, όταν τα στατιστικά στοιχεία της Eurostat και η Κομισιόν έφεραν στο φως την κρίση χρέους της Ελλάδας, που παρ’ ολίγον να καταστρέψει το ενιαίο νόμισμα. Το σύμφωνο έχει τροποποιηθεί τρεις φορές έως τώρα: το 2005 όταν η Γαλλία και η Γερμανία δεν δέχονταν να εφαρμόσουν τους κανόνες του και στη συνέχεια το 2011 και το 2013 στη διάρκεια της κρίσης χρέους.
Τώρα οι μεταβολές που εξετάζονται αποτελούν αντίδραση στην κρίση της πανδημίας καθώς έχει οδηγήσει το χρέος των χωρών της Ευρωζώνης στο 100% του ΑΕΠ κατά μέσον όρο, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οπότε συντάχθηκαν οι κανόνες του συμφώνου, κυμαινόταν από 60% έως 70%. Οπως επισημαίνει ο Κλάους Ρέγκλινγκ, επικεφαλής του μηχανισμού στήριξης της Ευρωζώνης, «ο στόχος του 60% για το χρέος ήταν λογικός όταν συμφωνήθηκε η Συνθήκη του Μάαστριχτ, αλλά σήμερα είναι εκτός πραγματικότητος». Ο ίδιος προσθέτει ότι «η δυνατότητα των χωρών να επωμισθούν χρέος είναι σαφώς μεγαλύτερη σήμερα σε σύγκριση με αυτό που προέβλεπε η συνθήκη του Μάαστριχτ γι’ αυτό και αυτά πρέπει να τα κοιτάξουμε». Κι ενώ ορισμένοι υπουργοί Οικονομικών πιστεύουν πως η απαίτηση για μείωση του χρέους είναι υπερβολική στη μετά την πανδημία εποχή, δεν συμφωνούν όλοι ως προς το αν το πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπισθεί με διαφορετική ερμηνεία των υφιστάμενων κανόνων ή αν πρέπει να γίνουν πιο δύσκολες αλλαγές επί του νομικού περιεχομένου του συμφώνου.
Η άλλη μεγάλη πρόκληση, άλλωστε, είναι ότι πρέπει να διασφαλισθεί πως οι κανόνες του συμφώνου δεν δένουν τα χέρια των κυβερνήσεων όταν οι 27 χώρες-μέλη της Ε.Ε. πρέπει να κινητοποιήσουν εκατοντάδες δισ. ευρώ για να επιτύχουν μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα. Πρόσφατη ανάλυση του ερευνητικού ινστιτούτου Bruegel κατέδειξε ότι οι πρόσθετες επενδύσεις που χρειάζεται η Ε.Ε. για να επιτύχει τους περιβαλλοντικούς στόχους της πρέπει να ανέλθουν στο 0,5% με 1,0% του ΑΕΠ της ετησίως γι’ αυτήν τη δεκαετία. Το Bruegel πρότεινε να εξαιρεθούν από τον υπολογισμό του ελλείμματος οι δαπάνες για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Την ιδέα υποστηρίζουν η Ισπανία, η Γαλλία και άλλες χώρες, ωστόσο πολλοί κοινοτικοί αξιωματούχοι επισημαίνουν πόσο δύσκολο είναι να οριστεί ποια είναι και ποια δεν είναι πράσινη επένδυση. Ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Βάλντις Ντομπρόβσκις, έχει δηλώσει πάντως ότι σίγουρα θα συζητηθεί η εξαίρεση των δαπανών κατά της κλιματικής αλλαγής.