Μυστηριώδης, ακατανόητη, ανορθόδοξη, πολιτική πτώχευσης, πορεία προς αχαρτογράφητα νερά. Μερικά μόνον από τα κοσμητικά επίθετα με τα οποία χαρακτήρισαν οικονομικοί αναλυτές, επενδυτές, αλλά και Τούρκοι πολιτικοί την απόφαση της Τράπεζας της Τουρκίας να μειώσει για τρίτη φορά μέσα σε δύο μήνες το κόστος του δανεισμού, την περασμένη Πέμπτη, δίνοντας τη χαριστική βολή στο νόμισμά της και στο βιοτικό επίπεδο του τουρκικού λαού.
Η πολιτική αυτή της κεντρικής τράπεζας δεν είναι ούτε τόσο μυστηριώδης ούτε τόσο ακατανόητη. Υπαγορεύεται από τον Τούρκο πρόεδρο και την προσπάθειά του να διασφαλίσει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης βάσει του φθηνού δανεισμού και έτσι να διασφαλίσει τη δημοτικότητά του. Ο Ταγίπ Ερντογάν συχνά επικαλείται το Κοράνι, που απαγορεύει στους μουσουλμάνους το κέρδος από τους τόκους, και άλλοτε μια δική του ανορθόδοξη οικονομική θεωρία ότι τα υψηλά επιτόκια δεν τιθασεύουν αλλά παράγουν πληθωρισμό. Και η κεντρική τράπεζα υποτάσσεται στις προσταγές του Ταγίπ Ερντογάν, που χωρίς δισταγμό διορίζει και παύει διαρκώς τον εκάστοτε διοικητή της προκειμένου να διασφαλίσει την υπακοή του στα δικά του κελεύσματα. Ετσι ο Σαχάπ Καβτσίογλου, τέταρτος κατά σειρά διοικητής της Τράπεζας της Τουρκίας μέσα στα τελευταία τρία χρόνια, περίπου, ανακοίνωσε την απόφαση της κεντρικής τράπεζας να μειώσει τα επιτόκια κατά 1%, στο 15%, ενώ μόλις στις αρχές Σεπτεμβρίου βρίσκονταν στο 19% και τότε ισοδυναμούσαν τουλάχιστον με τον πληθωρισμό της γειτονικής χώρας. Στη σύντομη έως τώρα θητεία του, που άρχισε στα τέλη Μαρτίου, έχει κάποιες φορές αναγκαστεί να υπεραμυνθεί της πολιτικής αυτής με επιχειρήματα που χαρακτηρίστηκαν «ασυναρτησίες» από οικονομικούς αναλυτές.
Η λίρα βυθίζεται, ο πληθωρισμός αγγίζει το 20% και οι επενδυτές αποχωρούν.
Το τίμημα αυτής της πολιτικής είναι η καταβαράθρωση του νομίσματος της χώρας, που από την απόφαση της Πέμπτης και μετά έχει υποχωρήσει στις 11,3 τουρκικές λίρες προς ένα δολάριο, όταν μόλις πριν από τέσσερα χρόνια βρισκόταν περίπου στις 5 λίρες προς ένα δολάριο και πριν από 10 χρόνια σε 1,8 λίρες προς ένα δολάριο. Την ελεύθερη πτώση του νομίσματος συνοδεύει ένας μονίμως διψήφιος πληθωρισμός που αγγίζει το 20% και οδηγεί στην ένδεια και στις στερήσεις όλο και μεγαλύτερο τμήμα του τουρκικού λαού, διαβρώνοντας την αγοραστική του δύναμη και εξαφανίζοντας μισθούς και συντάξεις. Μιλώντας σε δημοσιογράφους διεθνών ΜΜΕ, καθημερινοί άνθρωποι στην Τουρκία δηλώνουν πως βλέπουν τις τιμές να ανεβαίνουν καθημερινά, «ξαπλώνουν να κοιμηθούν και όταν ξυπνήσουν είναι όλα ακριβότερα» και πως δεν μπορούν πλέον «να αγοράσουν τίποτε, ούτε βασικά είδη διατροφής, ζυμαρικά ή αυγά».
Οι παρενέργειες δεν αφορούν μόνο τα δεινά των απλών Τούρκων που μετατρέπουν σε δολάρια τις οικονομίες τους για να τις περιφρουρήσουν. Αναλόγως σοβαρές είναι οι επιπτώσεις και στις επιχειρήσεις της χώρας, που έχουν δανειστεί σε ξένο νόμισμα αλλά τα έσοδά τους είναι σε τουρκικές λίρες και αδυνατούν να αποπληρώσουν τα χρέη τους και καταφεύγουν σε αναδιαρθρώσεις χρέους. Το πρόβλημα θα αντιμετωπίσει η ίδια η κυβέρνηση, καθώς η υποτίμηση του νομίσματος θα δυσχεράνει την αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους της, που ανέρχεται σε 450 δισ. δολάρια. Η κατάσταση εξωθεί, άλλωστε, σε φυγή τους επενδυτές, με τις ξένες επενδύσεις στη χώρα να έχουν μειωθεί πέρυσι σε μόλις 5,8 δισ. δολάρια όταν το 2007 είχαν εκτοξευθεί στα 19 δισ. δολάρια.
Εως το τέλος του έτους πρέπει να αποπληρωθεί χρέος 13 δισ. δολ.
Οι πληρωμές χρέους θα πρέπει να προστεθούν στα δεινά της τουρκικής λίρας, που κατρακυλάει τις τελευταίες ημέρες. Σύμφωνα με
επίσημα στοιχεία, οι επιχειρήσεις και η κυβέρνηση της Τουρκίας πρέπει να αποπληρώσουν εξωτερικό χρέος συνολικού ύψους 13 δισ. δολ. μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους.
Περισσότερο από το ήμισυ αυτών των πληρωμών, 8 δισ. δολ., πρέπει να καταβληθούν εντός του Νοεμβρίου και σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία πρόκειται για το υψηλότερο ποσό που οφείλει να καταβάλει η Τουρκία μέσα στους επόμενους 10 μήνες. Οι πληρωμές αυτές, όμως, αναμένεται να αυξήσουν τη ζήτηση για σκληρό νόμισμα και επομένως να αυξήσουν τις πιέσεις στην τουρκική λίρα. Και βέβαια καθιστούν σαφές για ποιο λόγο αποτελούν κίνδυνο για την οικονομία οι μειώσεις των επιτοκίων, δεδομένου ότι η οικονομία της Τουρκίας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική χρηματοδότηση.
Οι αλλεπάλληλες μειώσεις των επιτοκίων από τον Σεπτέμβριο και μετά έχουν οδηγήσει την τουρκική λίρα σε πτώση κατά σχεδόν 30% έναντι του δολαρίου. Ο Ιμπραήμ Ακσόι, οικονομολόγος της HSBC Asset Management Turkey με έδρα την Κωνσταντινούπολη, επισημαίνει πως ο συνδυασμός των αυξανόμενων πληρωμών του χρέους με τα μειωμένα επιτόκια μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω υποτίμηση του νομίσματος. Ο Ακσόι, που τα τελευταία δύο χρόνια είναι αναλυτής του Bloomberg για θέματα νομισματικής πολιτικής της Τουρκίας, είχε προβλέψει τη μείωση των επιτοκίων κατά 100 μ.β. Εκτός από τις πληρωμές χρέους, η αυξανόμενη ζήτηση για εισαγωγές φυσικού αερίου συνεπάγεται αύξηση της ζήτησης για δολάρια, με αποτέλεσμα να αποδυναμώνεται περαιτέρω το εγχώριο νόμισμα.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της κυβέρνησης, φέτος η κατανάλωση φυσικού αερίου έχει αυξηθεί συνολικά κατά 25%, φτάνοντας στα
60 δισ. κυβικά μέτρα. Η εκτόξευση των τιμών της ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο έχει αναγκάσει την κρατική ενεργειακή Botas να
αυξήσει τις αγορές ενέργειας από τη διεθνή αγορά, όπου το κόστος είναι υψηλότερο.
Προκειμένου να αμβλύνει τον αντίκτυπο στην αγορά, η κεντρική τράπεζα έχει αρχίσει τον τελευταίο καιρό να πουλάει άμεσα σκληρό νόμισμα στην Botas. Είχε διακόψει αυτές τις πωλήσεις τούς τρεις μήνες του καλοκαιριού, αλλά τον Οκτώβριο της χορήγησε συνολικά 258 εκατ. δολ.
Τον περασμένο μήνα η Τουρκία προχώρησε, άλλωστε, σε αυξημένες αγορές υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ, εισάγοντας έξι φορτία. Είχε, άλλωστε, διασφαλίσει άλλες πέντε τέτοιες φορτώσεις τους προηγούμενους επτά μήνες. Ολα αυτά καταμαρτυρούν την προσπάθειά της να διασφαλίσει ότι θα μπορεί να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες του χειμώνα.