Τα συνδικάτα στη ΔΕΗ αντιστέκονται στην περαιτέρω ιδιωτικοποίηση της εταιρίας με επιχειρήματα που γνωρίζουμε πολύ καλά από την ιδιωτικοποίηση του ΟΤΕ πριν πάνω από μία δεκαετία. Μιλάν για ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας, τον κίνδυνο να πληγούν οι καταναλωτές, επικαλούνται την ιστορία, το δημόσιο συμφέρον, ακόμη και την ηθική. Γεγονός είναι ότι η ΔΕΗ – όπως άλλωστε και ο ΟΤΕ αρχές της προηγούμενης δεκαετίας – θα εισέλθει σε μια περίοδο μετασχηματισμού. Οι αλλαγές από μόνες τους δημιουργούν ανασφάλεια, ειδικά στους εργαζόμενους, και γι’ αυτό το λόγο οι αντιδράσεις είναι αναμενόμενες και δεν αποτελούν έκπληξη. Ούτε βοηθάει η λεκτική απαξίωση της ΓΕΝΟΠ αφ’ υψηλού και εξ αποστάσεως γιατί τολμά να εκφράζει τον φόβο και την ανασφάλεια αυτών που εκπροσωπεί. Αυτό που θα πρέπει να μας απασχολεί είναι το ερώτημα πώς διοίκηση και εκπρόσωποι των εργαζομένων θα βρουν έναν κοινό δρόμο ώστε να προχωρήσει ο αναγκαίος μετασχηματισμός και να πετύχει.
Σ΄ αυτό το ερώτημα οι λύσεις που έδωσαν οι κοινωνικοί εταίροι στον ΟΤΕ αποτελούν παράδειγμα καλής πρακτικής. Αρχές Νοεμβρίου του 2011 – δηλαδή πριν 10 χρόνια ακριβώς – διοίκηση και Ομοσπονδία Εργαζομένων του ΟΤΕ υπέγραψαν μια πρωτοποριακή συλλογική σύμβαση, την «Συμφωνία για την Απασχόληση και την Ανταγωνιστικότητα». Η συμφωνία αυτή αποτέλεσε την αφετηρία για τη μετέπειτα εξαιρετική πορεία του ΟΤΕ και την ικανότητά του να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του αναγκαίου μετασχηματισμού. Διοίκηση και Συνδικάτο έθεσαν από κοινού τις βάσεις με μια συλλογική σύμβαση, η οποία αποδεικνύει πόσο αποτελεσματικά μπορούν να συμβάλουν οι εργασιακές σχέσεις σε μεγάλους μετασχηματισμούς όταν οι υπεύθυνοι εγκαταλείπουν τις παγιωμένες και αναχρονιστικές πρακτικές της στείρας αντιπαράθεσης. Ήταν το «σημείο καμπής» για τον ΟΤΕ, «ένα από τα καθοριστικά πράγματα που έγιναν», όπως εκτιμά σήμερα Διευθύνων Σύμβουλος Μιχάλης Τσαμάζ σε συνέντευξή του στη Καθημερινή (22 Ιουνίου 2020). Και συνεχίζει: «Ήταν πρωτοποριακό για τα ελληνικά δεδομένα, γιατί στην ιστορία της επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα, δεν θυμάμαι να είχε γίνει τέτοιου είδους συμφωνία με συνδικαλιστική οργάνωση μιας ΔΕΚΟ».
Στις αρχές του 2010 ο ΟΤΕ αντιμετώπιζε μεγάλα προβλήματα. Κουβαλούσε ένα δυσανάλογο εργασιακό κόστος, το οποίο με την αυτόματη αυξητική δυναμική του μπορούσε να γίνει δυσβάσταχτο: Με 8 % έτρεχαν οι ετήσιες αυξήσεις μεταξύ του 2005 και 2009. Τέλος του 2010 το κόστος προσωπικού είχε φτάσει στα 814 εκατ. ευρώ, κάτι το οποίο αναλογούσε στο35 % του τζίρου ή στο 47 % των λειτουργικών εξόδων. Φυσικά το κόστος αυτό περιόριζε τις δυνατότητες της εταιρείας να προχωρήσει στον αναγκαίο μετασχηματισμό. Η κουλτούρα της εταιρίας, δηλαδή δομές, διαδικασίες, συμπεριφορές, αντιλήψεις, ηγεσία, ιεραρχίες κλπ. ήταν βαθιά ριζωμένη στην παράδοση των ΔΕΚΟ. Συγχρόνως, εκατοντάδες χιλιάδες πελάτες έστρεφαν την πλάτη στον ΟΤΕ αναζητώντας οικονομικότερες λύσεις και καλύτερες υπηρεσίες σε ανταγωνιστές. Έπρεπε να βρεθεί μια λύση.
Οι κοινωνικοί εταίροι στον ΟΤΕ βρήκαν τρόπο να γεφυρώσουν τις διαφορές τους και μετά από εννέα μήνες διαπραγματεύσεων να κλείσουν μια συμφωνία πρότυπο. Συμφώνησαν στη μείωση του χρόνου εργασίας από 40 στις 35 ώρες εβδομαδιαίως. Η ΟΜΕ/ΟΤΕ συμφώνησε στην αντίστοιχη μείωση των μισθών που αναλογούσε μεσοσταθμικά σε 11 %. Στον αντίποδα, η Διοίκηση της εταιρίας εγγυήθηκε με συλλογική σύμβαση ότι δε θα προβεί σε απολύσεις για οικονομοτεχνικούς λόγους. Τα βήματα και από τις δύο πλευρές ήταν μεγάλα. Πρώτη φορά σωματείο στην Ελλάδα συμφώνησε σε μείωση μισθών και πρώτη φορά μεγάλη ιδιωτική εταιρία δεν προέβη σε απολύσεις για να λύσει τα προβλήματά της, αλλά αντιθέτως εγγυήθηκε την απασχόληση. Ο τότε πρόεδρος της ΟΜΕ/ΟΤΕ, Παναγιώτης Κούτρας, χαρακτήρισε το αποτέλεσμα της σύμβασης ως «win-win», αμοιβαία επωφελή συμφωνία. Και πράγματι, από την πλευρά της εταιρίας δεν μπήκε μόνο φρένο στη δυναμική αύξηση του εργασιακού κόστους, αλλά εξοικονομήθηκαν γύρω στα 160 εκατ. ευρώ σε βάθος τριετίας. Η εταιρεία πήρε την ανάσα που χρειαζόταν για να ξεκινήσει το μετασχηματισμό διατηρώντας την εργασιακή ειρήνη και αποφεύγοντας μακροχρόνιες και ακριβές δικαστικές διαμάχες που θα είχε αναπόφευκτα να αντιμετωπίσει αν προέβαινε σε μαζικές απολύσεις.
Αλλά και οι υπάλληλοι του ιδιωτικού ΟΤΕ βγήκαν κερδισμένοι: Σε μια περίοδο ιστορικής οικονομικής κρίσης όπου 1 εκατ. εργαζόμενοι στην Ελλάδα έχαναν την εργασία τους και σχεδόν το ένα τρίτο του εισοδήματός τους, η σύμβαση τους προστάτευε και από τις δύο απειλές.
Τι ήταν όμως αυτό που γεφύρωσε τις διαφορές στις διαπραγματεύσεις; Η ηγεσία της Ομοσπονδίας Εργαζομένων του ΟΤΕ κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, οι οποίες δεν ήταν χωρίς συγκρούσεις, αντιλήφθηκε το μέγεθος του προβλήματος. Η Διοίκηση από την πλευρά της έθεσε με ειλικρίνεια τα θέματα επί τάπητος αναγνωρίζοντας τον θεσμικό ρόλο του συνδικάτου. Εγκατέστησε ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας ενισχύοντας την ενημέρωση και διαβούλευση των συνδικάτων. Έθεσε στην κρίση των σωματείων τόσο οικονομικά θέματα όσο και ζητήματα στρατηγικής και οργάνωσης. Η Διοίκηση του ΟΤΕ ενίσχυσε το θεσμό των εργασιακών σχέσεων και επένδυσε στο εγκυρότερο νόμισμα μιας διαπραγμάτευσης: τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη μεταξύ των εταίρων.
Τα συνδικάτα από την πλευρά τους αναγνώρισαν τον θεσμικό τους ρόλο και ανέλαβαν ευθύνη για την πορεία της εταιρίας, τουλάχιστον η ηγεσία τους που εκπροσωπούνταν από στελέχη που πολιτικά ανήκαν στο ΠΑΣΟΚ και στη ΝΔ. Θα μπορούσαν κάλλιστα να παίξουν το χαρτί της οργανωτικής τους ισχύος, την οποία αναμφισβήτητα διαθέτουν στον ΟΤΕ. Δεν αναλώθηκαν όμως στους συνηθισμένους αγωνιστικούς λεονταρισμούς συνοδευόμενους από οικονομικές στρουθοκαμηλιές. Κατανόησαν το πρόβλημα και χρησιμοποίησαν την οργανωτική τους ισχύ για να επικεντρωθούν σε σκληρές διαπραγματεύσεις επί της ουσίας. Ο συμβιβασμός –παρεξηγημένη δυστυχώς έννοια στην Ελλάδα που δεν έχει μεγάλη παράδοση στις εργασιακές σχέσεις όπως άλλωστε και στην πολιτική – αποτελεί τη συνισταμένη πολλών απόψεων και δεν προσφέρεται για ζητωκραυγές. Η ομολογουμένως εξαιρετική ανταγωνιστική πορεία του ΟΤΕ δικαιώνει σήμερα τόσο την διοίκηση όσο και τα συνδικάτα.
Η καινοτομία της σύμβασης του ΟΤΕ βρίσκεται τόσο στη διαφοροποίηση της λειτουργίας των εργασιακών σχέσεων όσο και στην αναζήτηση σύνθετων και συναινετικών λύσεων σε μεγάλα προβλήματα. Πόσο σημαντικό ήταν το χτίσιμο της εμπιστοσύνης και η εμπειρία της εποικοδομητικής διαπραγμάτευσης του 2011 φάνηκε δύο χρόνια αργότερα, όταν διοίκηση και συνδικάτο συμφώνησαν να συνάψουν σύμβαση για ευέλικτα ωράρια στα καταστήματα του ΟΤΕ ώστε να ενισχυθεί η εμπορική παρουσία προστατεύοντας ταυτόχρονα τους εργαζόμενους από εξαντλητικά ωράρια. Ένα θέμα το οποίο αποτελούσε ιδεολογικό ταμπού για τα σωματεία αποδείχτηκε εργαλείο επίλυσης.
Το παράδειγμα του ΟΤΕ αποδεικνύει ότι οι εργασιακές σχέσεις μπορούν να αποτελέσουν μοχλό μετασχηματισμού μιας επιχείρησης. Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι εκτός από τη μείωση του κόστους απάλλαξαν τους εργαζόμενους από το φόβο της απώλειας της εργασίας τους. Αυτό είναι νευραλγικό σημείο κάθε διαδικασίας μετασχηματισμού. Ένας μετασχηματισμός πετυχαίνει μόνο αν οι άνθρωποι που θα τον υπηρετήσουν, ξέρουν ότι δε σκάβουν τον τάφο τους.
Όπως όλα δείχνουν μπαίνουμε σε μια περίοδο ανάπτυξης, η οποία όμως συνδέεται με την ανάγκη ριζικού μετασχηματισμού. Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση και η Οικονομία της Γνώσης απαιτούν νέες προσεγγίσεις και στο πεδίο της επιχειρησιακής κουλτούρας. Οι εργασιακές σχέσεις αποτελούν κλειδί στη διαδικασία αυτή. Με αυτήν την έννοια ο μετασχηματισμός της ελληνικής οικονομίας είναι και μια ευκαιρία για τον εκσυγχρονισμό των εργασιακών σχέσεων. Στον ΟΤΕ οι κοινωνικοί εταίροι απέδειξαν ότι είναι σε θέση να ξεπεράσουν τις αντιπαραθέσεις και τη στείρα συγκρουσιακή λογική και να ενισχύσουν με εποικοδομητικές πρακτικές συνεργασίας και αίσθημα ευθύνης τόσο την ανταγωνιστικότητα μιας εταιρίας όσο και την ασφάλεια και ευημερία των εργαζομένων.
* O Γιώργος Αρβανιτίδης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων για θέματα Οργανωτικού Μετασχηματισμού, Ηγεσίας και Διαχείρισης Αλλαγών (Elephant-Consulting GmbH) με έδρα το Potsdam. Διετέλεσε μεταξύ άλλων Διευθυντής Επικοινωνίας και Εκπρόσωπος Τύπου του Προεδρείου του Γερμανικού Συνδικάτου Μετάλλου (IG Metall), Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής Ανθρώπινου Δυναμικού ΟΤΕ/Cosmote καθώς και Γενικός Διευθυντής Ανθρώπινου Δυναμικού του Ομίλου Mannesmann.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr