Στη Μόσχα (έδρα του Ρώσου προέδρου) ή στην Αγία Πετρούπολη (έδρα της ενεργειακής εταιρείας Gazprom) βρίσκεται το θέατρο των διαπραγματεύσεων για τις τιμές φυσικού αερίου στη χώρα μας; Ενδίδω στον πειρασμό να αναφερθώ στις συναντήσεις κορυφής Μητσοτάκη – Πούτιν την περασμένη εβδομάδα, με φόντο τις τιμές φυσικού αερίου και τις συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις για την αναθεώρηση της σύμβασης ΔΕΠΑ – Gazprom. Διότι κακά τα ψέματα: το κυρίως πιάτο των υψηλών ελληνορωσικών συνομιλιών ήταν η τύχη των ατελέσφορων (εμπορικών) διαπραγματεύσεων για την τιμή και τις ποσότητες φυσικού αερίου που προμηθεύεται η ΔΕΠΑ από την Gazprom βάσει της μακροχρόνιας σύμβασης προμήθειας που έχουν υπογράψει οι δύο εμπορικές εταιρείες, ήδη από τη δεκαετία του ’80. Σύμφωνα με εκτενή ρεπορτάζ του Τύπου, τα δύο μέρη διαφωνούν ως προς τη μεθοδολογία αναθεώρησης υπολογισμού της τιμής, κάτι το οποίο κινδυνεύει να συμπαρασύρει και αναθεώρηση (μείωση) των τελικών ποσοτήτων επί ζημία της ΔΕΠΑ. Και ναι μεν η ΔΕΠΑ δεν αποτελεί εδώ και χρόνια κρατικό μονοπώλιο, ωστόσο συνεχίζει να κατέχει ένα σημαντικό μερίδιο αγοράς και οι συμφωνίες της με τους ανάντι προμηθευτές της (πολλώ μάλλον με τον μεγαλύτερο, την Gazprom) επηρεάζουν ολόκληρη την αγορά, τον ανταγωνισμό, τους πελάτες της και εν γένει την εφοδιαστική αλυσίδα.
Η άποψή μου διαχρονικά είναι:
α) Οι εμπορικές ενεργειακές διαπραγματεύσεις επί υφιστάμενων εμπορικών συμβάσεων πρέπει να φέρουν σε κάθε στάδιο εμπορικό μανδύα και να μη (φαίνεται ότι) διολισθαίνουν σε αμιγώς διεθνοπολιτικά ή γεωπολιτικά διακυβεύματα.
β) Η επιτυχία κάθε εμπορικής διαπραγμάτευσης (ή και δικαστικής διαμάχης) κρίνεται από την προετοιμασία, τη συνέχεια και τη συνέπεια των θέσεων των δύο μερών.
Ως προς το πρώτο: Στην αγορά συζητήθηκε έντονα η παντελής απουσία εμπορικών στελεχών –και αυτών τούτων των επικεφαλής της ΔΕΠΑ– από τις πρόσφατες συναντήσεις. Της συνάντησης Πούτιν – Μητσοτάκη στο Σότσι, προηγήθηκε συνάντηση του Ελληνα υπουργού Ενέργειας Κώστα Σκρέκα με τον επικεφαλής της εταιρείας Gazprom Alexey Miller (ελληνική κυβέρνηση – εμπορική εταιρεία) στην Αγία Πετρούπολη, προφανώς υπό το βάρος του αδιεξόδου των αμιγώς εμπορικών διαπραγματεύσεων μεταξύ των δύο εμπορικών ομολόγων. Ο κ. Σκρέκας γνωρίζει τα θέματα, όχι μόνο ως καθ’ ύλην αρμόδιος άλλα και από την προηγούμενη θητεία του ως σκιώδης υπουργός Ενέργειας στην αντιπολίτευση. Ωστόσο, ο αποκλεισμός των «διαπραγματευτών» της ΔΕΠΑ ενδεχομένως υποδηλώνει ενόχληση για τον (εμπορικό) χειρισμό και ανάγκη αναβάθμισης του θέματος από εμπορικό σε διακυβερνητικό. Σε αυτή την περίπτωση όμως ελλοχεύει ο κίνδυνος, η συζήτηση για τις τιμές και τις ποσότητες φυσικού αερίου βάσει μιας εμπορικής σύμβασης, να καταστεί διελκυστίνδα διαπραγματεύσεων εντελώς αλλότριων θεμάτων, τη στιγμή μάλιστα που κλιμακώνεται η ένταση με τις ΗΠΑ με επίκεντρο το Ουκρανικό (δεν ήταν εξάλλου τυχαίο το τηλεφώνημα του Αμερικανού ΥΠΕΞ στον Ελληνα πρωθυπουργό πριν από το ταξίδι του).
Στο πλαίσιο μιας μακροχρόνιας σύμ- βασης προμήθειας φυσικού αερίου, ό,τι υποστήριξες χθες το βρίσκεις μπροστά σου σήμερα.
Ως προς τη συνέπεια των θέσεων των μερών: Σύμφωνα με εκτενή ρεπορτάζ, σημείο τριβής μεταξύ ΔΕΠΑ – Gazprom είναι η αλλαγή της φόρμουλας τιμολόγησης, ούτως ώστε να περιοριστεί το ποσοστό που καθορίζεται από τις διεθνείς χρηματιστηριακές τιμές και να ενισχυθεί το ποσοστό που καθορίζεται βάσει της τιμής του πετρελαίου (oil indexation) στην τιμή του αερίου. Η ΔΕΠΑ αίφνης ζητάει σύνδεση με το πετρέλαιο. Η Gazprom σύνδεση της τιμής με χρηματιστηριακούς κόμβους της Δυτικής Ευρώπης. «Βρε πως αλλάζουν τα πράγματα», θα έλεγε κάποιος… Πάνω από μία 10ετία στην Ευρώπη, μαίνεται η διαμάχη ευρωπαϊκών ενεργειακών εταιρειών εναντίον της Gazprom για την αποσύνδεση της τιμής του φυσικού αερίου από το πετρέλαιο, με το επιχείρημα ότι η σύνδεση ευνοεί τη χειραγώγηση και τις υψηλές τιμές. Και πράγματι, όταν η τιμή του πετρελαίου ήταν ψηλά, αυτό συμπαρέσυρε και την τιμή του φυσικού αερίου. Εξ ου και το αίτημα για αποσύνδεση του φυσικού αερίου από το πετρέλαιο. Βέβαια κάποια στιγμή το πετρέλαιο έπεφτε –όπως πριν από δύο χρόνια– ακόμη και σε αρνητικές τιμές και τότε η σύνδεση με το πετρέλαιο συνέφερε. Μετά ξανανέβαινε και το αίτημα για αποσύνδεση από το πετρέλαιο επανερχόταν. Σήμερα, οι χρηματιστηριακές τιμές καλπάζουν και έπειτα από κάποιους μήνες νομοτελειακά θα προσγειωθούν κ.ο.κ. Στο πλαίσιο όμως μιας μακροχρόνιας σύμβασης προμήθειας φυσικού αερίου, ό,τι υποστήριξες χθες, το βρίσκεις μπροστά σου σήμερα, κι ό,τι υπερασπίζεσαι σήμερα θα το ξαναβρείς μπροστά σου αύριο.
Συμπέρασμα πρώτο: Προσοχή στα εμπορικά που γίνονται γεωπολιτικά. Ασφαλώς πάντα τα ενεργειακά έχουν και μία σημαντική γεωπολιτική πτυχή, αλλά οι εμπορικές διαπραγματεύσεις υφιστάμενων συμβάσεων οφείλουν να έχουν κύρια προμετωπίδα τους τη νομική και οικονομική διάσταση.
Συμπέρασμα δεύτερο: Διεθνείς εμπορικές διαπραγματεύσεις που τελεσφόρησαν και διεθνείς διαιτησίες που κερδίσαμε με τη ΔΕΠΑ στο παρελθόν κρίθηκαν στη συνέπεια (ή μη) των θέσεων των μερών. Οπως θα σχολίαζε και ο Ρώσος θεατρικός συγγραφέας Αντον Τσέχοφ: «Αν στην πρώτη σκηνή του έργου έχεις κρεμάσει ένα πιστόλι στον τοίχο, τότε στην επόμενη σκηνή πρέπει να εκπυρσοκροτήσει. Αλλιώς, μην το βάλεις εκεί».
* Ο κ. Νικόλαος Φαραντούρης είναι καθηγητής της Ευρωπαϊκής Εδρας Jean Monnet και διευθυντής Μεταπτυχιακών Σπουδών στην Ενέργεια στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.