Οι διεθνείς εξελίξεις προκαλούν μια σημαντική και διαρκούσα αύξηση του πληθωρισμού μειώνοντας πλέον σε βάθος χρόνου το διαθέσιμο εισόδημα του ελληνικού νοικοκυριού. Με αγοραστική δύναμη (PPP) περί τα 75% του μέσου όρου της Ευρωζώνης προφανώς δεν διαθέτουμε εφεδρείες και ισχυρή ανθεκτικότητα σε μακρόχρονες αντιξοότητες. Ούτως ή άλλως (ΕΛΣΤΑΤ 2019) κάτι λιγότερο από το 50% του πληθυσμού δηλώνει οικονομική δυσκολία, να αντιμετωπίσει έκτακτες ανάγκες της τάξεως των 400€. Ήδη οι ειδικοί φοβούνται μια νέα γενιά κόκκινων δανείων (Καθημερινή 4/3/22).
Η Κυβέρνηση βέβαια κινείται με αποφασιστικότητα για την ανάταξη της κακουχίας. Ο Νόμος Δεύτερης Ευκαιρίας προσφέρει επαρκές οπλοστάσιο. Οι πλειστηριασμοί πρώτης κατοικίας των ευαλώτων αναστέλλονται μέχρις πλήρους εφαρμογής του. Παρά όμως την διάθεση έξυπνων και γενικά προσβάσιμων ψηφιακών εργαλείων, παρά τις ειδικές υπηρεσίες τεχνικής υποστήριξης ( help desk), μέχρι τα τέλη του 2021 εκκίνησαν την διαδικασία εξωδικαστικού συμβιβασμού μόνον 44000 οφειλετών (άλλες 30000 τελούν εν αναμονή συλλογής στοιχείων εκ των πιστωτών), ενώ στο δεύτερο στάδιο τη συναινέσει των Τραπεζών (και με δική τους ευθύνη) έχει προχωρήσει μόλις το 1%. Πολλά τα αίτια της μικρής ανταπόκρισης. Ένα εκ των βασικότερων είναι ο ψηφιακός αναλφαβητισμός.
Η επιτυχημένη ψηφιακή μεταρρύθμιση των τελευταίων ετών επέτρεψε την πρόσβαση πληθώρας αποτελεσματικών υπηρεσιών σε ευρύτατα τμήματα του πληθυσμού. Όχι όμως σε όλους. Ακόμη και στις πιο προηγμένες χώρες της Ευρώπης ένα 20% του πληθυσμού, για λόγους οικονομικούς, μορφωτικούς, υγείας, ηλικίας, τόπου διαμονής, στερείται επαρκών ψηφιακών δεξιοτήτων και συσκευών πρόσβασης. Είναι το τμήμα του λαού, που ζει στην φτωχή πλευρά του ψηφιακού χάσματος (digital divide).
Κομβικό στοιχείο μιας πολιτικής με αποτελεσματικό κοινωνικό πρόσημο είναι η ύπαρξη υπηρεσιών ενεργού αναζήτησης και προσέγγισης αυτών, που έχουν πράγματι ανάγκη. Στην Κεντρική και Βόρειο Ευρώπη οι υπηρεσίες αυτές αποτελούν την ιστορική ραχοκοκκαλιά των Κοινωνικών Κρατών τους.
Η ανάγκη βέβαια οικοδόμησης μιας ενιαίας Κοινωνικής Υπηρεσίας ευρωπαϊκού τύπου δεν προκύπτει μόνον προς υποστήριξη των αδύναμων δανειοληπτών. Εν γένει η αντιμετώπιση της φτώχειας, του κοινωνικού αποκλεισμού και η προστασία των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδίως των αναπήρων και ανηλίκων, είναι το ζητούμενο. Η αντιμετώπιση αυτή γίνεται βέβαια και σήμερα εκ των ενόντων. Οι ΟΤΑ λειτουργούν με αυταπάρνηση και τοπικές ευρεσιτεχνίες, γλίσχρα μέσα και προσωπικό, κυρίως ΙΔΩΧ και μέσω ΕΣΠΑ, τις αντίστοιχες Διευθύνσεις και Τμήματα, τα ΚΕΠ και τα ΚΑΠΗ, ΚΔΑΠ κοκ, όπως βολεύεται ο καθείς. Εδώ και χρόνια ασκούν πολιτική παροχών εις είδος (συσσίτια, κοινωνικά παντοπωλεία, φαρμακεία, ιατρεία κλπ) με την πραγματικά σημαντική αρωγή της Εκκλησίας και του φιλανθρωπικού εθελοντισμού. Όλα τούτα ασφαλώς είναι εξαιρετικά τιμητικά για τους λειτουργούς και τους εθελοντές, όχι όμως και για το Κράτος.
Χαρακτηριστικότατο παράδειγμα των κενών (βλ και Π. Μανδραβέλης, Καθημερινή 18/2/22) ανέδειξε η ορθότατη παρέμβαση της Υφυπουργού κας Δ. Μιχαηλίδου σχετικά με την δολοφονία ενός 7χρονου από τον φίλο της μητέρας του επί ιστορικού οικογενειακής κακοποίησης και της αδελφής του: «από τη στιγμή που υπήρχε η εισαγγελική απόφαση που μετέφερε το παιδί, την αδελφή του, από τη βιολογική της οικογένεια σε ένα φορέα παιδικής προστασίας και μετά σε μια ανάδοχη οικογένεια, αυτό που περιμέναμε τόσο από την Εισαγγελία όσο και από τις κοινωνικές υπηρεσίες του δήμου είναι να γίνει το ίδιο ή να ψάξουν το τι θα γίνει για τον αδελφό του κοριτσιού».
Απαραίτητη λοιπόν η δημιουργία ενιαίας Κοινωνικής Υπηρεσίας (Sozialamt) κατά το απόλυτο πρότυπο των αντιστοίχων της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, με επιτελικό Κέντρο τον ΟΠΕΚΑ και βραχίονες τις αντίστοιχες υπηρεσίες των ΟΤΑ. Ο ΟΠΕΚΑ καλείται, να αναλάβει την οικοδόμηση μιας ενιαίως λειτουργούσης Υπηρεσίας σε όλη την χώρα καθορίζοντας τα αντικείμενα και τις ροές εργασιών.
Βασικό εργαλείο της νέας υπηρεσίας μπορεί, να είναι η «εγγυημένη αξιοπρεπής διαβίωση» ως μετεξέλιξη του «Ελαχίστου Εγγυημένου Εισοδήματος». Έννοια, που θα περιλαμβάνει πέραν της παροχής στοιχειώδους αγοραστικής ισχύος, την στέγαση, την προνοιακή ασφάλιση, την παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών διοικητικής, ιατρικής και παιδαγωγικής φύσεως και την εκπαίδευση και ένταξη στην αγορά εργασίας. Προς τούτο μετατρέπονται τα μέχρι τούδε ποικίλα επιδόματα σε κωδικούς προς χρήση και δημιουργία από την επί τόπου δημοτική υπηρεσία εξατομικευμένων baskets παροχών.
Η ενιαία Κοινωνική Υπηρεσία θα δομηθεί επί ενιαίων υποχρεωτικών οργανογραμμάτων των ΟΤΑ, αναλόγων των προτύπων (υφιστάμενων από εποχής TFGR) της Ελληνικής Εταιρείας Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης. Συστήνεται πχ παντού Διεύθυνση Κοινωνικών Υπηρεσιών με Τμήματα καλύπτοντα την «Εγγύηση Αξιοπρεπούς Διαβίωσης», την αναπηρική και κοινωνική «Πρόνοια» και την «Υποστήριξη ευαλώτων». Η λειτουργία αυτής της Υπηρεσίας με δομή και τρόπο ενιαίο θα αντιμετωπίσει με αποτελεσματικότητα τον κίνδυνο κοινωνικής περιθωριοποίησης.
Θα απομένουν πλέον τρία γενναία βήματα για την κάλυψη της απόστασης, που μας χωρίζει από ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό Κοινωνικό Κράτος: 1. ένα «Εθνικό Σύστημα Προνοίας», 2. ένα Σύστημα Πρωτοβάθμιας Περίθαλψης (με ελεύθερη επιλογή ιατρού) και 3. η αντιμετώπιση της παραπαιδείας.
* Ο Δημήτρης Βαρτζόπουλος είναι βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας